CHECK - Executeerden Oekraïense militairen Russische soldaten? Of er sprake is van oorlogsmisdaden is ook na beeldanalyse niet duidelijk

De feiten zouden zich voorgedaan hebben ergens half november in het Oekraïense dorpje Makiivka, in de oostelijke oblast Loehansk. VRT NWS kon de locatie dankzij enkele coördinaten ook verifiëren. Makiivka bevindt zich op de frontlinie en zou begin oktober bevrijd zijn door de Oekraïners. Desondanks werd er op 12 november nog steeds strijd geleverd, zoals de generale staf van het Oekraïense leger hier aankondigt. "De voorbije 24 uur hebben eenheden van de verdedigingskrachten verschillende aanvallen van bezetters afgeslagen in onder andere Makiivka", zo staat er te lezen.

Een dag later, op 13 november, begonnen enkele opmerkelijke video's rond te gaan in verschillende militaire groepen op het sociale mediaplatform Telegram. Een eerste luchtbeeld toont hoe een viertal Oekraïense soldaten de binnenkoer tussen enkele kapotte gebouwen benadert. Een van de soldaten kruipt plat op de buik richting een soldaat die al dood blijkt te zijn. Een andere stelt zich langs een grote, rode speelgoedwagen in soortgelijke positie op met een zwaar machinegeweer. Een derde soldaat wandelt rond. Of er op de beelden iets gezegd of geroepen wordt, is niet duidelijk. Het gaat om dronebeelden zonder geluid.

Deze eerste video toont de situatie nog voor enkele Russische soldaten zich overgaven. De rode speelgoedauto dient als visueel herkenningspunt in het verhaal.

Ook in de volgende video's proberen we een anlyse te maken van de tragische gebeurtenis in Makiivka. De beelden komen van sociale media en tonen telkens dezelfde plek, maar vanuit verschillende invalshoeken. 

Een volgende video is door een aanwezige op de binnenkoer gemaakt. Een van de Oekraïense soldaten nadert een soort schuur, zijn collega ligt nog altijd met machinegeweer in de aanslag op de grond naast de herkenbare rode auto. Dan volgt er een sprong in de tijd want er liggen plots al zes Russische soldaten op de grond, de handen op het hoofd. Nog enkele Russen komen met geheven armen naar buiten en leggen zich in de rij neer. De liggende soldaat met de mitrailleur houdt hen onder schot, twee andere Oekraïners hebben hun wapen al laten zakken.

Na ongeveer een halve minuut duikt plots nog een Russische soldaat met geheven wapen op vanachter het bijgebouw. Hij opent meteen het vuur op de Oekraïense militairen. Wat dan gebeurt, is onduidelijk. Het beeld begint te tollen, mogelijk omdat de cameraman wegduikt of geraakt is. Kort daarop stopt het beeld.

De laatste video is opnieuw een droneshot. De tien Russische soldaten liggen levenloos in soortgelijke positie als toen ze zich overgaven. Hun lichamen zijn omgeven met bloedplassen. Als laatste zoomt de drone in op het lichaam van de soldaat die er al lag. We zien ook weer de herkenbare speelgoedauto.

Aan de hand van de beelden beschuldigde Moskou Oekraïne van het plegen van oorlogsmisdaden. Het ombrengen van krijgsgevangenen of troepen die zich buiten de strijd begeven, geldt immers als een overtreding van het oorlogsrecht. 

Maar of er ook echt sprake is van een oorlogsmisdaad is niet duidelijk. Op de dronebeelden zijn bijvoorbeeld enkele kogelinslagen in een achterliggende muur te zien. De hoogte van die gaten lijkt erop te wijzen dat de Russische soldaten beschoten werden door de liggende Oekraïense militair met het machinegeweer. De eerste dode in lijn mist ook een hand, mogelijk omdat die geraakt werd door het spervuur van een zwaar machinegeweer. Een daad van zelfverdediging?

Een forensisch expert die The New York Times opvoert, spreekt dan weer over voornamelijk schoten in het hoofd. Dat kan wijzen op een executie aangezien de kans op verschillende opeenvolgende hoofdschoten eerder klein is in een chaotisch vuurgevecht. Maar niet iedereen is het met de analyse van de opgevoerde expert eens. Het valt uit de beelden niet duidelijk op te maken waar de soldaten precies geraakt zijn.

"Er zit een grote, grijze zone tussen de verschillende beelden om te weten of er hier sprake is van een oorlogsmisdaad", zegt majoor Tom Simoens van de Koninklijke Militaire School. Simoens zag de video's al enkele keren passeren en kan louter op basis daarvan geen uitsluitsel geven. "Wat is er in de tijd tussen de tweede en de laatste video gebeurd? Het is duidelijk dat het om een gespannen situatie ging. Het enige waarvan we eigenlijk wel vrij zeker zijn, is dat dit een overgave was die verkeerd liep."

Volgens Simoens kunnen er zich vervolgens verschillende scenario's hebben afgespeeld. "De liggende soldaat met het machinegeweer heeft misschien uit paniek enkele salvo's afgevuurd en zo de Russen gedood. Wellicht stonden de Oekraïense militairen stijf van de adrenaline. Het is dan niet gemakkelijk om vanaf een bureau te oordelen of ze wel of niet juist gehandeld hebben. Bovendien is een valse overgave volgens het oorlogsrecht ook expliciet verboden. Al weten we ook hier niet of er door de Russen op voorhand iets werd afgesproken."

"Maar het kan ook dat ze inderdaad vanop korte afstand met een schot in het hoofd zijn doodgeschoten. Om dat te bepalen heb je eigenlijk al een ballistisch expert ter plaatse nodig."

"Hoe dan ook moeten we ons geen illusies maken", zegt Simoens. "Dit is een zeer bloedig conflict en het element chaos speelt een grote rol. Alle partijen maken fouten of begaan misdaden. Dat is in elke oorlog zo. De mens blijft de mens en reageert soms vreemd in situaties van stress. Als dit ooit al opgeklaard wordt, zal een uitspraak over een eventuele oorlogsmisdaad hoe dan ook aan een rechter zijn."