Zo wordt het plots begrijpelijk dat de Europese gewetensbezwaren over Qatar weinig indruk maken

Zelden gaf een FIFA-baas een merkwaardiger speech bij de start van een wereldkampioenschap dan Gianni Infantino. “We krijgen de les gespeld door sommige Europeanen”, zei de Zwitser zaterdag in de Qatarese hoofdstad Doha. “Ik ben zelf een Europeaan. Ik denk dat wij gedurende de volgende 3.000 jaar onze excuses zouden moeten aanbieden voor wat Europeanen de voorbije 3.000 jaar hebben gedaan, vooraleer we anderen morele lessen kunnen geven.”

Los van de twijfelachtige geschiedkundige claim – tenzij Europeanen ook sorry moeten zeggen voor het Romeinse imperium – is het natuurlijk cynisch dat uitgerekend de baas van de Wereldvoetbalbond de kaart van het historische onrecht trekt. Alsof de FIFA, een van de meest corrupte sportbonden ter wereld, plots woke geworden was. (En natuurlijk lieten woke-spokenjagers als Bart De Wever (N-VA) de kans niet liggen om aan te stippen dat dit dus is wat ervan komt met al die linkse ‘zelfafbraak’).

Natuurlijk liet Infantino zich niet inspireren door wokisme of rechtvaardigheidsgevoel, maar wel door eigenbelang. Om zich straks te laten herkiezen aan het hoofd van de FIFA heeft hij de talrijke stemmen nodig van de niet-Europese leden. Zij vinden het niet onprettig dat de ‘arrogante’ Europeanen, die soms nog menen een historisch trekkingsrecht te hebben op de leiding van het wereldvoetbal, eens tot hun ware proportie herleid worden.

Die dubbele perceptie viel ook op bij het verbod om een regenboogarmband te dragen op het voetbalveld, als teken van solidariteit met de verdrukte lgbtq+-gemeenschappen in Qatar en elders. Europese landen laten graag uitschijnen dat de FIFA een internationale actie dwarsboomde, maar in werkelijkheid ging het slechts om een initiatief dat door enkele Europese deelnemers werd gesteund. En dan nog. Zelfs doelman Hugo Lloris, kapitein namens Frankrijk, had voor de heisa al laten verstaan dat hij niet zou meedoen met het regenboogvertoon.

Schone schijn

De verontwaardiging is groot in Europa. Politici als minister van Buitenlandse Zaken Hadja Lahbib (MR) slaan zich trots op de borst omdat zij wel met de regenboogband op de tribunes zijn gaan zitten. In werkelijkheid heeft de FIFA zonder veel moeite de schone schijn van de Europese deugdzaamheid doorprikt. Er zijn erg goede redenen om steun te verlenen aan lgbtq+’ers in Qatar of andere landen, om je boos te maken over de corruptie die voorafging aan de toewijzing van het WK of om je het lot aan te trekken van de gastarbeider-slaven die de voetbalstadions bouwden voor dit WK. Maar wie die kritiek méént, blijft consequent thuis.

Zo ver zijn westerse landen nooit willen gaan. Omdat dan ook het bredere plaatje in beeld komt. Die voetbalstadions zijn namelijk mede door Europese bouwbedrijven gezet. En Qatar is behalve een autocratie ook een belangrijke bondgenoot van het Westen. Het is de thuishaven van een grote militaire basis van de VS en het is een erg druk gesolliciteerde leverancier van gas. Dan wordt het plots begrijpelijk dat de Europese gewetensbezwaren nog maar weinig indruk maken.

Dat is de belangrijke, pijnlijke les uit de regenboogrel in Qatar. De tijd is voorbij dat de Europese Unie, of breder Europa en ‘het Westen’, haar morele of culturele standaard kon opleggen. Toevallig tezelfdertijd viel hetzelfde ongemakkelijke besluit ook te trekken uit de teleurstellende VN-klimaattop in Sharm-el-Sheikh in Egypte. Ook daar bleek dat het de EU aan gezag en macht ontbreekt om een ambitieus klimaatbeleid door te drukken. Opkomende naties willen hun kansen op welvaart niet beperken door fossiele energie versneld te verbannen, na een tijdperk waarin de VS en Europa hun rijkdom en wereldmacht uitbouwden op basis van een fossiele economie. Vanuit het oogpunt van de klimaatzorg is dat verontrustend, maar net als bij de kwestie-Qatar blijkt het politiek dus toch wat ingewikkelder in elkaar te zitten.

Model voor de wereld

Je zou dit het einde van het ‘eurocentrisme’ kunnen noemen, de gedachte dat het Europese continent de draaischijf pretendeert te zijn van wereldwijde morele en economische vooruitgang. Tot niet zo lang geleden leefde binnen en buiten Europa de overtuiging dat de ‘superieure’ westerse liberale rechtsstaat het model voor de hele wereld zou worden, dat via handel verspreid kon worden. Die idee brokkelt al langer af, maar de oorlog in Oekraïne heeft de feitelijke kwetsbaarheid van Europa nog eens blootgelegd. Zowel militair, zonder de VS, als economisch, zonder goedkope Russische energie, hebben de Europeanen het erg lastig om op eigen benen te staan. Het is wellicht geen toeval dat het gezag van de EU juist nu zo openlijk in twijfel getrokken wordt.

De kritiek op dat zogenaamde eurocentrisme komt van oorsprong uit de hoek van het dekolonialisme. Woke, zeg maar. Maar vandaag wordt de term met genoegen gebruikt door veeleer conservatieve stemmen, die vinden dat de Europese aandacht voor mensenrechten of klimaatzorg vanuit een te eenzijdig progressief-liberaal perspectief vertrekt.

Toch is die cultuuroorlog niet Europa’s grootste probleem. Het verlies aan gezag dreigt ook te leiden tot reële economische achteruitgang. De hoge energieprijzen en superinflatie maken de Europese industrie kwetsbaar. Met een gigantisch subsidieplan poogt de Amerikaanse president Joe Biden intussen investeringen naar eigen land te lokken, en dus weg uit Europa. Volgens EU-commissaris Thierry Breton, bevoegd voor Industrie, is de uitdaging ‘existentieel’, zo noteerde nieuwssite Politico.

Die noodkreet zou weleens niet eens zo fel overdreven kunnen zijn. Als de Verenigde Staten de Europese verzwakking economisch weten uit te buiten, verliest de EU niet alleen politiek en moreel gezag, maar dreigt ook reëel en ernstig verlies van welvaart. Dat zou de grootste schok zijn die de Unie sinds lang te verteren heeft gekregen.