Direct naar artikelinhoud
NieuwsOorlog in Oekraïne

Rusland draait de duimschroeven aan voor wie over het leger bericht

Mensen wandelen voorbij een theatergebouw in Moskou met het Z-teken, het symbool als steun voor de 'speciale militaire operatie' in Oekraïne.Beeld AFP

Het Kremlin scherpt met nieuwe regels de militaire censuur in Rusland aan. Feitelijk kan elk bericht over het leger binnenkort tot een boete of veroordeling leiden.

Het was al geen sinecure voor journalisten in Rusland om verslag te doen van de oorlog, maar vanaf donderdag wordt die opgave alleen nog maar zwaarder. Een decreet dat door de nationale veiligheidsdienst FSB werd opgesteld, breidt vanaf 1 december de lijst met ‘verboden onderwerpen’ uit waarover geen informatie mag worden verzameld of gedeeld. Volgens het besluit gaat het om thema’s die weliswaar geen staatsgeheim zijn, maar nog altijd “de veiligheid van Rusland in gevaar kunnen brengen indien de informatie in handen komt van buitenlandse bronnen”.

Vrij vertaald komt het erop neer dat het Kremlin met dank aan zijn spionnengilde de militaire censuur in Rusland nog verder aanscherpt. Kort nadat Rusland op 24 februari dit jaar Oekraïne binnenviel, nam het parlement in Moskou al met een noodvaart wetgeving aan die onder meer het woord ‘oorlog’ en ‘invasie’ in de ban deed. Ook is het sindsdien verboden de strijdkrachten in ‘diskrediet’ te brengen of ‘nepnieuws’ over het leger te verspreiden. Wie het toch waagt de verboden termen in de mond te nemen of zich kritisch uit te laten over de Russische troepen, riskeert hoge boetes of zelfs een gevangenisstraf van maximaal vijftien jaar.

Exodus van journalisten

De militaire censuur leidde destijds tot een exodus van Russische en buitenlandse journalisten en was een klap in het gezicht van de onafhankelijke verslaggeving. Daarnaast creëerden de regels een orwelliaanse werkelijkheid waarin verslaggevers en burgers uit veiligheidsoverwegingen plotseling moesten spreken van de ‘speciale militaire operatie’, de eufemistische term die het Kremlin muntte om de invasie van Oekraïne te bagatelliseren.

Directeur Alexander Bortnikov van de Russische nationale veiligheidsdienst FSB.Beeld ANP / EPA

Klaarblijkelijk was dat voor de machthebbers aan het Rode Plein niet genoeg en willen ze nu de duimschroeven nóg strakker aandraaien. Het FSB-decreet dat komende week in werking treedt, benoemt nog eens zestig punten die vanaf 1 december taboe zijn. Volgens de nieuwe regels is het voortaan onder meer verboden om verslag te doen van militaire misdaden en het moreel van de Russische troepen. Ook het delen van informatie over de omvang, wapens, structuur of training van bataljons of individuele soldaten is strafbaar.

In de praktijk houdt dit onder meer in dat de honderden video’s die al maanden op sociale media circuleren en soldaten tonen met verroeste machinegeweren, versleten uitrustingen en gebrek aan rantsoen voortaan verboden zijn. Wie ze toch deelt op een online platform, loopt vanaf volgende maand risico op vervolging.

Algeheel verbod op verslaggeving over de oorlog

Zoals gebruikelijk in Rusland zijn de regels ook dit keer bijzonder vaag geformuleerd. Zo luidt het eerste van de zestig punten in de FSB-verordening dat ook het vergaren en delen van ‘informatie over het verloop en de ontwikkeling van de militair-politieke en strategische (operationele) situatie’ uit den boze is. Zo’n formulering kan met een beetje creatieve en partijdige rechtspraak in theorie worden geïnterpreteerd als een algeheel verbod op verslaggeving over de oorlog.

Hoe de nieuwe wetgeving in de praktijk gaat uitpakken, valt nog te bezien. Aangezien dit soort repressieve regels in Rusland doorgaans niet per se voor systematische maar eerder voor willekeurige onderdrukking worden toegepast, is het niet te zeggen hoe dit de journalistiek precies gaat beïnvloeden. Wat wel vaststaat, is dat het Kremlin dankzij de nieuwe regelgeving een extra stok heeft om mee te slaan, indien het individuen wil aanpakken die zich kritisch uitlaten over Poetins oorlog. Want de boodschap is duidelijk: vertel nooit de waarheid, of het komt je duur te staan.