Covidprotesten in China richten zich nu ook tegen het regime

De golf van protesten begon in Urumqi, de hoofdstad van Xinjiang, na een dodelijke brand in een flatgebouw. Volgens inwoners werden de bluswerken gehinderd door covidrestricties, en konden de slachtoffers niet ontsnappen door gesloten deuren. Lokale autoriteiten ontkennen dit, en wijten de trage bluswerken aan fout geparkeerde auto’s en een ‘zwakke zelfredzaamheid’ van de bewoners. Verontwaardiging hierover leidde tot demonstraties op minstens twee plaatsen in Urumqi.

Het protest breidde zich zaterdag uit naar minstens tien steden in China, en richtte zich hier en daar tegen het communistische regime zelf, wat in China hoogst riskant en uitzonderlijk is. In Shanghai hielden honderden jongeren een wake in de Urumqistraat, waarbij luidkeels geroepen werd om het aftreden van Xi Jinping en de Communistische Partij van China. Ook waren slogans te horen van een eerdere eenmansactie op een brug in Peking: ‘We willen geen PCR-tests, we willen vrijheid’.

Kiosken omver geduwd

Op meerdere Chinese universiteitscampussen werden diezelfde slogans in graffiti achtergelaten. Studenten van de Communicatie Universiteit in Nanjing hielden een wake voor de slachtoffers in Urumqi, en sommigen hielden een leeg wit blad omhoog, als teken van stil verzet. In Lanzhou duwden demonstranten de kiosken omver waar ze normaal hun PCR-tests moeten halen. In andere steden, zoals Peking, kwamen inwoners vooral in verzet tegen lokale lockdowns in hun eigen wijk.

De protesten bleven kleinschalig, met enkele tientallen of honderden deelnemers, maar het bijzondere is dat ze op meerdere plaatsen tegelijk plaatsvonden. Ook op sociale media werd massaal onvrede geuit. In de nacht van vrijdag op zaterdag werden zo veel kritische berichten en video’s gedeeld dat de censuur tijdelijk overrompeld werd. De kritiek richtte zich niet enkel op het zerocovidbeleid, maar ook op de censuur zelf, en kreeg daarmee een breder politiek karakter.

412 miljoen Chinezen in lockdown

Het zerocovidbeleid werd anderhalf jaar lang door veel Chinezen als positief ervaren: de Chinese overheid wist het virus onder controle te houden met beperkte economische schade. Maar sinds de opkomst van de omikronvariant leidt het beleid tot eindeloze lockdowns en zware economische en sociale schade. Terwijl de rest van de wereld covid achter zich lijkt te hebben gelaten, zitten volgens de Japanse zakenbank Nomura 412 miljoen Chinezen in een gedeeltelijke of hele lockdown.

De frustratie onder de Chinese bevolking werd nog vergroot door het recente flipflopbeleid, waarbij versoepelingen even snel werden teruggedraaid als ze waren aangekondigd. De chaos is het gevolg van tegenstrijdige orders van de centrale overheid, die enerzijds vasthoudt aan zerocovid, maar anderzijds eist dat de economie niet geschaad wordt. Dit plaatst lokale besturen, die het beleid moeten uitvoeren en afgerekend worden op hun besmettingscijfers, voor een onmogelijke opdracht.

Zondag werden in heel China 39.506 nieuwe besmettingen gemeld, een nieuw record en zo goed als zeker een onderrapportage. Het lijkt er steeds meer op dat de Chinese overheid de controle over het virus kwijt is, terwijl het zich onvoldoende voorbereid heeft op grootschalige verspreiding van het virus. De nadruk ligt nog steeds op het handhaven van het zerocovidbeleid, in plaats van het verhogen van de ziekenhuiscapaciteit of vaccinatiegraad.

Terwijl de centrale overheid zondag herbevestigde ‘onwrikbaar’ vast te houden aan het zerocovidbeleid, deden lokale besturen kleine concessies aan demonstranten. In minstens tien wijken in Peking werd een lokaal uitgaansverbod beëindigd of afgezwakt na verzet van inwoners. In Urumqi werd de stadswijde lockdown opgeheven, maar werden tegelijk 273 wijken tot hoogrisicogebied uitgeroepen, waardoor deze wijken gesloten bleven. Door het gebrek aan transparantie en gebruik van retorische trucs is het moeilijk een overzicht te krijgen van de situatie.

Een inwoner van Urumqi, die om veiligheidsredenen anoniem wil blijven, bevestigde zaterdagavond dat de stad ‘beperkt heropend’ is. “We mogen onze wijk uit, en sommige winkels zijn heropend. Maar we mogen niet in een auto rijden, het openbaar vervoer werkt niet, en mensen kunnen niet naar hun werk. En niet alle wijken zijn heropend.”

Repressie

Tijdens de protesten trad de politie terughoudend op, maar achter de schermen lijkt de repressie begonnen. Op video’s op sociale media is te zien hoe in Urumqi inwoners worden opgepakt omdat ze deelnamen aan de protesten of op WeChat video’s van de brand of de protesten deelden. Zij worden beticht van het ‘verspreiden van geruchten’ of ‘verstoren van de orde’. Lokale autoriteiten riepen inwoners in een WeChat-bericht op om betrokkenen te verklikken, tegen een beloning van 140 euro.

Op de Communicatie Universiteit in Nanjing dreigde de onderdirecteur dat de studenten ‘een prijs zouden betalen voor hun acties’, al werd dit later door de directie ingetrokken. Op sociale media riepen burgers bedrijven op om studenten aan te nemen die door hun deelname aan deze protesten geen diploma zouden krijgen. Deelname aan protesten is in China riskant gezien de repressie en de alomtegenwoordige camera’s en surveillancesystemen.

Veel berichten over de protesten worden via Chinese en buitenlandse sociale media verspreid. Door reisrestricties en lockdowns en het gesloten politieke klimaat is het moeilijk deze berichten onafhankelijk te verifiëren. Op videobeelden uit Urumqi, Shanghai en Nanjing zijn de gebouwen op de video’s duidelijk herkenbaar, en de protesten daar werden door lokale inwoners bevestigd aan buitenlandse media.