Volgens minister van Vlaamse Rand Ben Weyts en minister van Wonen Matthias Diependaele is het de bedoeling om “een dam op te werpen tegen sociale verdringing” in dure gemeenten waar mensen die er opgegroeid zijn, moeilijk een eigen woning kunnen verwerven. Volgens de N-VA-ministers gaat het om “een prangend probleem” dat zich onder meer in de Vlaamse Rand voordoet.

“Hoe minder mensen in hun eigen gemeente kunnen blijven wonen, hoe meer het sociaal weefsel en het verenigingsleven onder druk komen te staan”, zegt minister Weyts. “We maken een duidelijke keuze met deze voorrangsregeling, om het recht op wonen in eigen streek te versterken.”

Alleen de duurste Vlaamse gemeenten en enkele steden krijgen de mogelijkheid om het voorrangsbeleid te voeren, waarbij ze voor 50 tot 100 procent financieel kunnen tussenkomen in het grondaandeel van de woning. De projectontwikkelaar verkoopt de grond of een deel ervan aan de schattingsprijs. Een negentigtal gemeenten zou in aanmerking komen voor het systeem. De regeling is enkel van toepassing op nieuwe verkavelingen of totaalrenovaties met minstens vijf wooneenheden.

Drie voorwaarden

Kopers moeten aan drie voorwaarden voldoen om in aanmerking te komen: minstens vijf opeenvolgende jaren in de afgelopen tien jaar zijn ingeschreven in de betrokken gemeente of een Vlaamse buurgemeente, nog geen vastgoed bezitten en een loon hebben onder een nog exact te bepalen grens. Minister Diependaele spreekt alvast van een grens van 45.000 euro voor een alleenstaande en 65.000 euro voor een koppel. Als de woning langer dan negen maanden te koop staat, vervallen de criteria en wordt het pand weer voor iedereen beschikbaar.

Wie via het systeem een huis koopt, moet er de eerste twintig jaar zelf in wonen. Kopers die hun WIES-grond of -woning overdragen, moeten de financiële tussenkomst terugbetalen aan de gemeenten, die ook een voorkooprecht hebben.

Het Grondwettelijk Hof vernietigde in 2013 al een eerder WIES-decreet. De Vlaamse regering maakt zich sterk dat het nieuwe voorrangsbeleid werkt met “objectieve criteria”.

“In 2013 had de regeling geen sociaal oogmerk. Daar hebben we nu wel voor gezorgd door een inkomensgrens in te schrijven”, zegt minister Diependaele. “Daarmee voldoen we volgens ons volledig aan de voorwaarden die de grondwet voorschrijft.”

“Druppel op een hete plaat”

Vlaams parlementslid voor Vooruit, Maxim Veys, vindt het goed dat er wordt nagedacht over meer betaalbaar wonen, maar betwijfelt of dit systeem veel impact zal hebben. “Er wordt van gemeenten verwacht zelf een financiële tussenkomst te doen. De vraag is maar hoeveel gemeenten hierin gaan meestappen als zij ten vroegste na twintig jaar deze tussenkomst terugzien. Ik vrees dat met dit systeem maar weinig gezinnen geholpen worden. Bovendien richt deze Vlaamse regering zich op een zeer kleine groep, terwijl honderdduizenden Vlamingen wachten op een betaalbare woning. Het is een druppel op een hete plaat. De zoveelste”, stelt Veys. 

Voor het Vooruit-parlementslid zou de Vlaamse regering beter haar job doen en betaalbare woningen bijbouwen, zegt hij. “Minister Diependaele heeft een recordbudget van 4,5 miljard voor betaalbaar wonen, maar er komen steeds minder betaalbare woningen bij”, aldus Veys.