36 juryleden zetten voor minstens een half jaar hun leven "on hold": alles wat je moet weten over de jury op het proces over de aanslagen

Maandag start het grootste proces ooit echt, maar morgen wordt de jury uitgeloot. 36 gewone mensen moeten minstens een half jaar lang hun leven op pauze zetten. "De inspanningen en opofferingen die we vragen aan burgers die in de jury zullen moeten zitten, zijn groot”, zegt assisenvoorzitter Jo Daenen, “dit proces toont aan dat het hof van assisen tegen zijn grenzen aanloopt”.   

Iedereen die mag gaan stemmen voor de federale parlementsverkiezingen kan uitgekozen worden om in een assisenjury te zetelen. Om de vier jaar legt elke gemeente een zogenoemde “lijst van gezworenen” aan op basis van de kiezerslijsten. "De gemeentes doen dat op basis van een willekeurig gekozen rangnummer op die lijsten. Stel dat dat het nummer 19 is, dan zal iedereen met dat kiesnummer achter zijn of haar naam op de lijst van mogelijke kandidaat-juryleden terechtkomen. Daarna wordt die lijst overlopen en wordt er al een eerste selectie gemaakt. Want er zijn wettelijke voorwaarden waaraan een kandidaat jurylid moet voldoen", legt voorzitter Daenen uit. 

• Je moet minimum 28 jaar zijn en niet ouder dan 65;
• Je moet beschikken over je burgerlijke en politieke rechten;
• Je mag niet onbekwaam verklaard zijn;
• Je moet kunnen lezen en schrijven en de taal van de rechtspleging spreken;
• Je mag niet veroordeeld zijn tot een gevangenisstraf van meer dan 4 maanden of een werkstraf van meer dan zestig uur;
• Je mag geen politicus, magistraat of beroepsmilitair zijn.

Na het uitzuiveren van de grote namenlijst op basis van die voorwaarden heeft elke gemeente een lijst waaruit men kandidaat-juryleden voor assisenprocessen kan uitnodigen.

Nee, eigenlijk niet. Deel uitmaken van de jury is een burgerrecht maar ook een plicht. Net zoals naar de stembus gaan. Wie niet komt opdagen als jurylid, pleegt een misdrijf en kan vervolgd worden en veroordeeld worden tot een geldboete van minimum 400 euro en maximum 8.000 euro. 

Zeker, maar het moeten goede redenen zijn en het is de assisenvoorzitter die ze op de zitting zal beoordelen geval per geval. "Wie rugklachten of andere medische of psychische problemen heeft, kan vrijgesteld worden als hij of zij ook medische attesten kan voorleggen. Werk kan ook een argument zijn, wanneer je moeilijk te vervangen bent. Een chirurg bijvoorbeeld met een overvolle agenda aan geplande operaties, zal allicht ook niet moeten zetelen", zegt assisenvoorzitter Daenen. 

Na het bekijken van al die argumenten worden de resterende namen van de kandidaat-juryleden in een grote pot gestopt om de jury uit te loten. Tijdens de loting mogen de advocaten van de verdediging en de openbare aanklager op dit proces nog samen maximaal 36 juryleden wraken of weren. "Gaat het over een passionele moord van een man op een vrouw, dan zal de verdediging zo weinig mogelijk vrouwen in de jury willen", zegt Jo Daenen. Wrakingen gebeuren op basis van de informatie die de verdediging en het openbaar ministerie hebben opgezocht. Leeftijd, beroep, burgerlijke stand, kinderen of niet, hobby’s enzovoort. "Maar ook hoe iemand eruitziet op de zitting en hoe hij of zij is gekleed of zich gedraagt. Want een rechter moet neutraal zijn en onpartijdig. Wie zijn of haar mening geeft over de feiten of beschuldigden zal worden gewraakt".  

Ja. "Er is een dagvergoeding van ongeveer 50 euro", legt voorzitter Daenen uit "en een verplaatsingsvergoeding van 55 cent per kilometer. Maar ook het loon wordt doorbetaald. De eerste 5 dagen door de werkgever, daarna voor de duur van het proces door de Belgische staat. Voor zelfstandigen gebeurt de berekening op basis van de belastingaangifte".

Niet tijdens het proces. Juryleden worden tijdens een assisenproces geconfronteerd met vreselijke feiten, beelden en getuigenissen waar ze niet op voorbereid zijn. Maar professionele ondersteuning tijdens het proces is er niet.  "Ze zijn op elkaar aangewezen, want elke hulp van buitenaf kan gezien worden als een vorm van beïnvloeding. 's Avonds als ze na de zittingen naar huis gaan, kunnen ze hun hart wel luchten, ook al mogen ze in principe met niemand over de zaak spreken". Maar wat er thuis wordt gezegd en gebeurt, valt moeilijk te controleren. "Wettelijk is er hulp voorzien na het proces, maar in werkelijkheid was die er niet. Daar komt nu verandering in", zegt Jo Daenen.

Dat kan een groot probleem zijn. Om te kunnen oordelen over de schuld en de straf van de beschuldigden, moeten er 12 effectieve juryleden zijn. Wanneer één van hen in de loop van het proces langdurig ziek wordt of om een andere ernstige reden uitvalt, zal een reservejurylid zijn of haar plaats innemen. Maar het aantal reservejuryleden is niet onbeperkt. Voor het proces over de aanslagen zijn er 24 plaatsvervangende juryleden. "Een assisenvoorzitter zal daar voorzichtig mee omspringen", zegt Jo Daenen, "zeker in deze zaak". Zelf moest hij toen de corona-epidemie uitbrak in maart 2020 een assisenzaak 7 weken stilleggen en daarna hernemen. "Dat kan dus, maar het is een noodoplossing. Wanneer de reserves op zijn en stel, er overlijdt een effectief jurylid, dan moet het proces volledig worden overgedaan".