Dirk Rochtus

‘Met de erkenning van Stalins terreur in Oekraïne als volkenmoord wil Duits parlement een signaal geven’

Dirk Rochtus Doceert Internationale Politiek en Duitse Geschiedenis aan KU Leuven/Campus Antwerpen.

De ‘Holodomor’ – de hongercatastrofe die het Kremlin 90 jaar geleden veroorzaakte in Oekraïne – is afgelopen woensdag door het Duitse parlement als volkenmoord erkend. Behalve vanuit radicale hoek kon de resolutie van de Bondsdag op algemene instemming rekenen.

Nadat hij er in 1924 aan de macht was gekomen, wilde Stalin Sovjet-Rusland van een agrarische in een meer industriële maatschappij veranderen. De middelen die daarvoor nodig waren, moesten komen van de massale verkoop van graan aan het buitenland. De communistische partijleiding besloot in 1931-’32 de landbouw te collectiviseren en de graanoogsten in regio’s zoals Oekraïne en Kazachstan in beslag te nemen. Wie zich verzette, kreeg de kogel. Gebieden die de quota’s aan af te staan graan niet konden vervullen, werden van de buitenwereld afgesloten en de bewoners ervan uitgehongerd.

Naar schatting vier miljoen mensen zijn zo in Oekraïne van de honger omgekomen, in andere regio’s waren het er nog eens drie miljoen. Het begrip Holodomor stamt van de Oekraïense woorden Holod (honger) en Mor (dood). De Oekraïners herdenken de hongercatastrofe elk jaar op de laatste zaterdag van november. Ze beschouwen het als een doelbewuste politiek van de toenmalige Kremlinleiders om het Oekraïense natiebewustzijn de kop in te drukken.

Ook de Bondsdag ziet dat zo, en zeker in het licht van de actualiteit, de aanvalsoorlog die huidig Kremlinbaas Vladimir Poetin op 24 februari 2022 tegen de soevereine staat Oekraïne heeft gelanceerd. De sociaaldemocraten van de SPD, de liberalen van de FDP en Bündnis90/Die Grünen – de ‘Ampel’ of verkeerslichtcoalitie – hadden samen met de christendemocratische oppositie (CDU/CSU) de resolutie 20/4681  ‘Holodomor in der Ukraine: Erinnern – Gedenken – Mahnen’ ingediend. ’Poetin wandelt in de gruwelijke en misdadige voetsporen van Stalin’, zei Robin Wagner (Grüne), de initiatiefnemer van de resolutie. De parlementsleden die haar ondersteunen, willen een signaal geven en roepen de Bondsregering op de herinnering aan de slachtoffers van de Holodomor en de internationale bekendmaking ervan politiek verder te ondersteunen en ‘alle pogingen tot een eenzijdig Russisch narratief’ tegen te werken.

Op woensdag 30 november keurden de genoemde partijen de resolutie goed. De radicale partijen van links (Die Linke) en rechts (AfD) onthielden zich. In beide partijen leeft – weliswaar vanuit een andere optiek en traditie – een zeker begrip voor de positie  van het Kremlin. ‘Die Linke’ ziet Rusland als een slachtoffer van het ‘NAVO-imperialisme’; voor de AfD verdedigt het land de traditionele waarden. Poetin speelt wat graag in op die gevoelens van (links) ‘anti-imperialisme’ en (rechts) waardenconservatisme volgens de beproefde tactiek van ‘de vijand van mijn vijand is mijn vriend’.

(Lees verder onder het artikel.)

Ook linkse media uiten kritiek op de resolutie. De taz bijvoorbeeld brengt begrip op voor de indieners van de resolutie om Oekraïne in zijn verweer tegen de oorlogspolitiek van Poetin te ondersteunen, maar vindt het te ver gaan om de terreur van Stalin tegen de Oekraïners als ‘volkenmoord’ te bestempelen. Volgens de linkse krant is het onder historici omstreden of ‘Stalins antipathie tegen Oekraïne werkelijk een wezenlijk motief voor het moorden was’. Sevim Dagdelen (Die Linke) bekritiseert in een vrije tribune in het marxistische dagblad Junge Welt (30.11.2022) de resolutie als een instrument voor  ‘geistige Mobilmachung’ (geestelijke mobilisering) tegen Rusland. De zinsnede in de resolutie dat de Holodomor ‘de reeks [vervoegt] van mensverachtende misdaden van totalitaire systemen’ zou het unieke karakter van de Holocaust (de moord op de joden door de nazi’s – red.) relativeren.

Met die laatste gedachte staat het linksradicale parlementslid niet alleen. Ook Israël weigert de Holodomor als genocide te erkennen omdat het niet om ‘een vernietiging op basis van etnische criteria’ zou gaan. Het Amerikaanse Congres heeft het hoogstens over het ‘genocidale karakter’ van de Holodomor. Voor Dagdelen zelf kan er geen sprake zijn van ‘genocide’ omdat dit in de kraam van de ‘Oekraïense nationalisten’ zou passen. Ze plaatst zich daarmee op de lijn van het Kremlin.

De historicus Sven Felix Kellerhoff houdt zich in Die Welt (26.11.2022) aan de definitie van genocide zoals die door de Pools-Amerikaanse volkenrechtspecialist Raphael Lemkin is geformuleerd en die door de Verenigde Naties werd aangenomen. Om een misdaad als genocide (of volkenmoord) te karakteriseren is massamoord niet het enige criterium. Ook wie probeert direct of indirect ‘een nationale, etnische, raciale of religieuze groep als dusdanig geheel of gedeeltelijk te vernietigen’, maakt zich schuldig aan het plegen van genocide. Het uitmoorden in een vernietigingskamp, het uithongeren van een groep, het bombarderen van levensnoodzakelijke infrastructuur, dat alles is volgens die definitie genocide. Alle andere argumenten dienen een bepaalde politieke agenda, niet de herinnering aan het leed dat een groep mensen heeft ondergaan of nog altijd ondergaat.

Dirk Rochtus doceert Duitse geschiedenis en internationale politiek aan KU Leuven.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content