Daling van zaadkwaliteit zet zich versneld door: ‘De trend is zeer verontrustend’

In westerse landen is er al langer bezorgdheid over de dalende spermakwaliteit, maar een pas gepubliceerde meta-analyse van honderden wetenschappelijke studies toont aan dat het probleem zich overal ter wereld voordoet en dat de terugval versnelt. Naast het totale aantal zaadcellen vormt ook de afnemende zaadconcentratie een reden tot bezorgdheid. In 1973 lag de gemiddelde concentratie nog op 101 miljoen zaadcellen per milliliter, in 2018 ging het om 49 miljoen zaadcellen per milliliter.

De Wereldgezondheidsorganisatie beschouwt een concentratie tussen 15 en 100 miljoen zaadcellen per milliliter als normaal, maar wanneer het cijfer onder de grens van 40 miljoen zakt kunnen er vruchtbaarheidsproblemen ontstaan. Die grens is in zicht: tussen 1972 en 2000 was er een jaarlijkse daling van 1,16 procent, nadien versnelde het proces tot 2,64 procent per jaar. “Als deze trend zich doorzet, zal de gemiddelde man in 2050 geen kinderen meer kunnen krijgen zonder hulp”, schreef uroloog Piet Hoebeke (UGent) op Twitter.

De Israëlische hoofdonderzoeker Hagai Levine waarschuwt dat de dalende zaadkwaliteit het voorbestaan van de mensheid kan bedreigen als er niets aan gedaan wordt. Alleen is de vraag in welke mate dat nog mogelijk is.

Hoebeke merkt op dat het probleem vooral voortkomt uit de vele hormoonverstoorders waarmee mensen in contact komen. Het gaat dan om stoffen als ftalaten, die gebruikt worden om kunststof week te maken. Zij kunnen niet meer zomaar uit de natuur of uit lichamen gehaald worden. Op het domein van vruchtbaarheidsproblemen zorgen ze niet enkel voor een dalende zaadkwaliteit, maar ook voor een toename van het aantal genitale misvormingen. “Vrouwen worden geboren met een welbepaald aantal eicellen, mannen maken voortdurend nieuw zaad aan. Door die snelle celdeling zijn zij bij de voortplanting veel gevoeliger voor hormoonverstoorders”, vertelt Hoebeke.

Het vooruitzicht dat mannen over 30 jaar niet meer zelfstandig kinderen kunnen verwekken is akelig, maar mogelijk komt het niet zover. De studie houdt bijvoorbeeld geen rekening met de vorm en de kwaliteit van het sperma, parameters die ook een belangrijke invloed hebben op de vruchtbaarheid. Daarnaast is het niet vanzelfsprekend om de dalende lijn van de spermakwaliteit zomaar door te trekken.

“De hormoonverstoorders kunnen veel kapotmaken, maar ze kunnen de hormonale functies niet volledig stilleggen. Er kan dus een nivellering komen. De vraag is alleen wanneer”, zegt Hoebeke. In afwachting daarvan vindt hij wel dat er werk moet worden gemaakt van een doortastend plan om te voorkomen dat nog meer hormoonverstoorders onze leefomgeving binnendringen. “Bij de klimaatproblematiek zijn er duidelijke doelen die nagestreefd worden, daar is bij de zaadkwaliteit ook nood aan.”