Angela Merkel valt door de oorlog van haar voetstuk: ‘We zullen nog lang de prijs betalen voor haar catastrofale energiepolitiek’
Het is deze week een jaar geleden dat Angela Merkel terugtrad als bondskanselier. De oorlog en de energiecrisis doen achteraf vragen rijzen over haar leiderschap. ‘Ze zal de geschiedenis ingaan als de belichaming van hoe de democratische wereld zich verzoende met een tiran.’
Toen Angela Merkel eind vorig jaar vertrok als bondskanselier van Duitsland, werd ze volop geprezen. Merkel was de eerste vrouw in het ambt, de eerste ook die was opgegroeid in het voormalige Oost-Duitsland, en de eerste natuurkundige die het zover schopte. Een consensusgerichte tegenspeelster bovendien van de populisten, die het maar liefst zestien jaar volhield. Volgens velen hoorde de christendemocrate daarmee thuis in het rijtje van grote naoorlogse kanseliers, na Konrad Adenauer, Willy Brandt en Helmut Kohl.
Maar toen kwam de Russische inval in Oekraïne. Merkels sociaaldemocratische opvolger Olaf Scholz sprak in een historische toespraak van een ‘keerpunt in de geschiedenis’. Duitsland ging net als andere westerse landen wapens leveren aan Oekraïne, deed mee aan strikte sancties tegen Rusland, stopte de import van Russisch gas waarvan Duitsland zeer afhankelijk was, en begon een wederopbouw van de krijgsmacht.
De geopolitieke wending wierp ineens een schaduw over het beleid van pappen en nathouden dat Merkel jarenlang had gevoerd ten aanzien van de Russische president Vladimir Poetin. Duitse politici, columnisten en sociale-mediagebruikers buitelden over elkaar heen met kritiek op haar.
Want hoe had Merkel, die van alle westerse leiders het beste contact had met Poetin, zich zo in hem kunnen vergissen? Waarom gaf zij in 2015, kort na de illegale Russische annexatie van schiereiland de Krim, toch groen licht voor de aanleg van de pijpleiding Nord Stream 2, die Duitsland nog meer afhankelijk maakte van Russisch gas? Waarom luisterde ze niet wat meer naar Oost-Europese leiders, die waarschuwden voor de groeiende Russische dreiging? En hoe kon ze onder deze omstandigheden het Duitse leger zo laten verslonzen?
‘Catastrofale energiepolitiek’
“We zullen nog lang de prijs betalen voor haar catastrofale energiepolitiek”, foeterde Bijan Djir-Sarai, kopstuk van de liberale regeringspartij FDP, afgelopen week in boulevardkrant Bild. Commentator Andreas Kluth vergeleek Merkel in een opiniestuk eerder zelfs met de Britse oud-premier Neville Chamberlain, die het in 1938 op een akkoord gooide met Adolf Hitler, in de hoop een grote Europese oorlog te voorkomen. “Merkel zal net als Chamberlain de geschiedenis ingaan als de belichaming van hoe de democratische wereld zich verzoende met een tiran, met wie – achteraf gezien – nooit verzoend had mogen worden.”
Een hele reeks politici ging al door het stof. De Duitse president Frank-Walter Steinmeier, voormalig buitenlandminister, gaf toe dat ‘fouten’ zijn gemaakt in de relatie met Rusland. Zijn opvolger als buitenlandminister Sigmar Gabriel stak ook de hand in eigen boezem. En Merkels voormalige rechterhand en minister van Financiën Wolfgang Schäuble erkende dat de kanselier en hij zich hadden vergist in Poetin. “We wilden het niet zien”, zei Schäuble onlangs in de zakenkrant Handelsblatt. “Dat gold voor ons allemaal.”
Merkel zelf hield zich de eerste maanden na de inval stil. Dat had ze zich bij haar vertrek ook zo voorgenomen, ze zou haar opvolger niet voor de voeten lopen en zou zich niet uitlaten over de actualiteit. Maar toen de kritiek bleef aanhouden, ging ze de afgelopen maanden toch in de verdediging, met als voorlopig hoogtepunt vorige maand twee uitgebreide gesprekken met de weekbladen Stern en Der Spiegel.
Merkel vindt dat veel van haar critici te makkelijk achteraf oordelen. Ze bezweert in de omgang met Poetin telkens naar beste weten te hebben gehandeld, onder de omstandigheden van het moment.
Een terecht veto
Zo houdt de oud-bondskanselier vol dat ze in 2008, na de Russische inval in Georgië, terecht een veto uitsprak over toetreding van Georgië en Oekraïne tot de Navo. Volgens haar zou Poetin bij toetreding van die landen waarschijnlijk toen al een grote oorlog hebben ontketend. Het sterk opvoeren van de import van Russisch gas was volgens haar ook rationeel, omdat dit de vergroening van de energievoorziening en het afscheid van kernenergie mogelijk maakte. Tegelijk zou ze met haar diplomatie tijd hebben gekocht voor de Oekraïners om zich voor te bereiden op het huidige conflict.
Merkel stelt dat het ook steeds moeilijker werd om met Poetin te praten. Toen ze in 2021 haar laatste bezoek bracht aan Moskou had ze naar eigen zeggen al geen invloed meer op hem, omdat hij wist dat ze op het punt stond te vertrekken. “Qua machtspolitiek was je klaar”, aldus Merkel in Der Spiegel. “Voor Poetin telt alleen macht.”
Anders dan sommige van haar vroegere vertrouwelingen trekt Merkel nadrukkelijk niet het boetekleed aan. En volgens waarnemers die haar al jaren volgen, zit een mea culpa er voorlopig ook niet in. “Merkel is niet zo van de excuses of van het terugkijken”, zegt Hanco Jürgens, historicus van het Duitsland Instituut in Amsterdam. “Ze is ook nooit iemand geweest van grootse vergezichten.”
Veel gewone Duitsers kijken volgens Jürgens inmiddels met gemengde gevoelens terug op zestien jaar Merkel. “Er is nu natuurlijk veel kritiek en er zijn grote fouten gemaakt. Maar ik denk dat er ook nog lang een generatie zal zijn die terugverlangt naar het vertrouwen in de stabiliteit die Merkel uitstraalde. Veel mensen zijn bang dat dat soort vertrouwen niet meer terugkomt.”