Waarom de biodiversiteits-COP in Canada zo belangrijk is voor ons: "We zagen de tak af waar we op zitten"

Biodiversiteit gaat over veel meer dan enkele bedreigde plant- of diersoorten. Kort samengevat gaat het over het voortbestaan van de mensheid. "Biodiversiteit dekt onze hele leefwereld. Het is de basis van alle leven, want het is de basis van alle voedselproductie, drinkbaar water, zuivere lucht, mentale gezondheid maar ook fysieke gezondheid. Het gaat dus over alles wat we als mens nodig hebben om te kunnen overleven op deze aarde, en dat bedoel ik ook letterlijk," vertelt Ines Verleye. "Het verlies aan biodiversiteit heeft een directe impact op alles wat we doen, ook op onze sociaal-economische ontwikkeling. Met het verlies aan biodiversiteit zagen we de tak af waarop we zitten." 

Net als de voorbije klimaatconferentie in Sharm-el-Sheikh is ook dit een conferentie onder de vleugels van de Verenigde Naties, een Conference of the Parties of COP. Het is de vijftiende. Een biodiversiteits-COP vindt elke twee jaar plaats. Vertegenwoordigers van een 200-tal landen zullen er onderhandelen en proberen een slottekst te bereiken. De COP15 duurt bijna twee weken, officieel tot 19 december. Na de openingsceremonie gisterenavond, begint vandaag het echte werk. De eerste week zijn er vooral werkgroepen. Tijdens de tweede week komen er ministers van de verschillende landen bij om naar een slotakkoord toe te werken.

Deze VN-biodiversiteitsconferentie ligt in het verlengde van de klimaatconferentie. Beide thema's sluiten nauw bij elkaar aan. Deze COP15 sluit een periode af van 10 jaar en stelt doelen voor het volgende decennium. Van de vorige 20 biodiversiteitsdoelstellingen die in 2010 werden afgesproken, is er amper één target gehaald. Dat zit zo: binnen beschermde natuurgebieden is de biodiversiteit er wel degelijk op vooruit gegaan, vertelt Verleye. "Maar in de niet-beschermde gebieden is ze fel achteruit gegaan."

Het VN-panel dat de doelstellingen opvolgt, IPBES, heeft een evaluatie gemaakt in 2018 en die was heel negatief: het feit dat we er niet in slagen om de biodiversiteit te vrijwaren in onze maatschappij, is de voornaamste oorzaak van het falen. Er moet dus een nieuw, sterk akkoord komen onder het Chinese voorzitterschap. 

We moeten we er ook voor zorgen dat de doelstellingen effectief kunnen worden gehaald. Dat is in het vorige decennium een groot probleem gebleken. Het belang van de COP15 is nog groter geworden omdat er door corona twee jaar verloren zijn gegaan, terwijl de situatie dringend is. 

Er liggen heel wat voorstellen op tafel, maar dit zijn wellicht de drie meest concrete of tastbare:

• "30-30-30": 30 procent van al het land en 30 procent van alle zeeën en oceanen beschermen tegen 2030
• de voedselafdruk van onze voedselsystemen halveren tegen 2030
• op zoek gaan naar extra geld om dingen te financieren (er is sprake van 700 miljard dollar)

De veelbesproken doelstelling om 30 procent van de aarde en 30 procent van de oceanen te beschermen zou al een eerste stap zijn. Dat project wordt getrokken door een 100-tal landen die lid zijn van de high ambition coalition of hoge-ambitiecoalitie (waaronder België). "Er zijn landen bij van zowel het Noorden als het Zuiden, da's heel belangrijk", zegt Verleye. Een akkoord daarover zal belangrijk zijn, maar niet voldoende om het verlies aan biodiversiteit te stoppen, waarschuwt ze. De sleutel ligt immers in die andere 70 procent. Het gaat dan over duurzame landbouw, het integreren van biodiversiteit in de steden  en over productiepatronen bijvoorbeeld, waar we ook een switch zullen moeten maken. 

Onze voetafdruk halveren, daar kan iedereen zelf mee voor zorgen door bijvoorbeeld duurzame keuzes te maken in de winkel. Als de vraag naar soja groot is, moeten ecosystemen wijken voor landbouwgebied om soja of palmolie te maken. De uitdaging om dat doel te halen, blijft groot. 

De 700 miljard is een ander verhaal, schetst Verleye. Daarin is voor 500 miljard aan subsidies verrekend die bijdragen tot het verlies aan biodiversiteit. Als die zouden wegvallen, zouden we ook geen geld moeten vinden om de schade daarvan op te lossen. Hoeveel "positieve" middelen er echt nodig zijn, hangt af van welk akkoord op de COP15 wordt bereikt. "Als we er bijvoorbeeld in slagen om onze voetafdruk te verkleinen, in onze maatschappij, ons persoonlijk leven en in het beleid, zullen er ook minder middelen nodig zijn om de schade te herstellen." 

Ja, vreest de Belgische delegatieleider. Dat komt omdat het klimaatprobleem tastbaarder is, en omdat we perfect weten wat we moeten doen om het op te lossen (hoe moeilijk dat ook is). We weten voor het klimaat perfect hoeveel broeikasgassen we nog mogen uitstoten om de opwarming beperkt te houden tot anderhalve graad; voor biodiversiteit is het moeilijker voor te stellen in concrete getallen. 

"De biodiversiteitscrisis is veel minder zichtbaar", legt Ines Verleye uit. "Het verlies aan biodiversiteit zal steeds meer een impact hebben op onze beschikbaarheid van voedsel, water, en lucht. Maar zolang we naar de supermarkt kunnen gaan en onze ijskast opentrekken en er zit eten en drinken in, en zolang we kleren kunnen kopen wordt dat zo niet gevoeld." Bovendien zijn voor biodiversiteit de gevolgen zeer verschillend, net als de manier om het aan te pakken. "Het is moeilijk om de maatschappij in beweging te krijgen om mensen te doen zien waarom er actie moet worden ondernomen." 

Bij het klimaat ondervinden vooral de armere landen de impact van de historisch grote uitstoot van de ontwikkelde landen. "Maar bij biodiversiteit ligt dat anders", zegt Verleye. "Als Europa zijn we heel veel kwijtgeraakt aan biodiversiteit. Ontwikkelingslanden hebben er nog zeer veel. Er is geen directe oorzaak-gevolg-situatie zoals met het klimaat. Er is niet echt een Noord-Zuid-verschil in ambitie of in soorten van activiteiten, iedereen wil voor een betere biodiversiteit gaan. De coalitie van landen met een hoge ambitie bestaat uit zowat 100 landen, zowel uit het noorden als het zuiden, wat heel belangrijk is."  

Maar als het over (extra) centen gaat, wordt net als op de klimaat-COP door armere landen in het zuiden gekeken naar de rijkere landen. En er is nog een probleem. "We moeten opletten dat we niet in een situatie raken zoals met klimaat. Daar was een klimaatfonds van 100 miljard afgesproken in het akkoord van Parijs, maar dat wil niet zeggen dat die landen 100 miljard gezien hebben of zullen zien. We moeten vermijden dat we niet opnieuw in een scenario terechtkomen waarbij een belofte wordt gemaakt, die zeer moeilijk na te komen  zal zijn en die er eigenlijk voor zorgt dat er voor de landen die het nodig hebben niet echt meer middelen vrijkomen." 

Dus, even belangrijk als het opzetten van een systeem om meer geld te genereren, is ervoor zorgen dat de middelen (die er nu ook al zijn) zeker terecht gaan komen.

De Belgische delegatie hoopt als lid van de High Ambition Coalition op een sterk akkoord. Federaal minister Zakia Khattabi (Leefmilieu en Duurzame Ontwikkeling) gaat naar Montreal vanaf 14 december, in week 2. Zij arriveert net voor het zogenoemde "high-level segment" (van 15 tot 17 december) waarbij de belangrijke gesprekken starten. 

Daarna, in de slotdagen, gaat het om de knikkers. In de ideale wereld komt er een sterke slottekst uit de bus, ergens rond 18 december, en wordt deze COP15 een mijlpaal zoals het Klimaatakkoord van Parijs dat is geworden in 2015 voor het klimaat. 

Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir was er ook graag bij geweest, maar is verhinderd door belangrijke begrotingsgesprekken.