Is Duitsland ontsnapt aan een staatsgreep? ‘Vaak hebben terroristen geen idee wat ze na aanslagen willen doen, deze duidelijk wel’
In Duitsland bestaat nog altijd een vruchtbare bodem voor rechts-extremistische bewegingen, zegt terrorismedeskundige en Duitsland-kenner Beatrice de Graaf. Coronaprotesten en complottheorieën versterken het gevaar alleen maar.
Wat voorafging
Duitsland werd woensdag opgeschrikt door een grote antiterrorismeoperatie. De Duitse politie heeft 25 leden en aanhangers van een extreemrechtse beweging opgepakt, er vonden meer dan 130 invallen plaats. Het plan van de groep was om het Duitse parlement te bestormen en een staatsgreep te plegen. Ze wilden onder andere een nieuw Duits leger opzetten. De verdachten komen uit het ‘Reichsbürger-milieu’. Zij erkennen de Bondsrepubliek Duitsland niet en vinden dan ook dat wetten niet op hen van toepassing zijn. De Duitse inlichtingendienst schat dat de beweging ongeveer 21.000 aanhangers telt. Onder hen zijn neonazi’s, complotdenkers en wapenliefhebbers.
Hoe uitzonderlijk is de Duitse antiterreuroperatie van woensdag?
“Ik ben vooral onder de indruk van de omvang, maar ook in andere zin is het groot: er zijn mensen uit verschillende bewegingen opgepakt. Het gaat vooral om zogenoemde Reichsbürger, maar ook mensen van een politieke partij als AfD, rechtsextremisten en complotdenkers zijn erbij betrokken.”
“Dat vind ik schokkend. Als wetenschappers prenten we ons altijd in dat we zulke groepen vooral los van elkaar en op zichzelf moeten zien en onderzoeken, maar nu blijkt dat ze daadwerkelijk samenspannen. We wisten wel dat er overlap was tussen radicale bewegingen, maar nu zijn de banden echt zichtbaar geworden.”
In de Duitse coupplannen klinkt de echo van de Amerikaanse Capitool-bestorming van 2021, waarbij ook zeer uiteenlopende groepen betrokken waren. In hoeverre gaat die vergelijking op?
“Het heeft zeker met elkaar te maken. Dat hangt voor een deel samen met het breed gedeelde anti-overheidsdenken dat de afgelopen jaren door onvrede met coronamaatregelen is ontstaan. Via sociale media is wereldwijd een zwerm ontstaan van mensen met gedeeld gedachtegoed.”
“Binnen die wereldwijde beweging zagen we dat de Capitool-bestorming enorm werd toegejuicht. In Duitsland, maar ook in deze contreien, zagen velen het als inspiratie om het ook in eigen land te proberen. De zaadjes vielen als het ware op verschillende nationale bodems. Of er daadwerkelijk plannen ontstaan, hangt af van hoe vruchtbaar de bodem is. In Duitsland is daar zeker sprake van. Er waren al georganiseerde anti-overheidsgroepen, zoals de Reichsbürger.”
Wie zijn precies die Reichsbürger en waarom vormen ze zo’n grote bedreiging?
“De Reichsbürger zijn mensen die enkel het Duitse keizerrijk, zoals het in 1871 is opgericht, als het ware Duitsland zien. De huidige Bondsrepubliek erkennen ze niet. Ze geloven dat de geallieerden nog altijd de controle hebben over Duitsland en dat het huidige kabinet een marionettenregering is. Het is een ultranationalistische en antisemitische beweging. De afgelopen jaren is de dreiging van de Reichsbürger steeds groter geworden. Ze hebben flink wat op hun kerfstok en zijn verantwoordelijk voor honderden misdrijven, waaronder lichamelijk geweld.”
Hoe beoordeelt u de plannen van deze extremisten?
“Het lijkt erop dat ze door het plegen van aanslagen zo veel mogelijk onrust en chaos wilden veroorzaken. Dat is een klassiek recept van extreemrechts en wordt in het Duits ook wel de Strategie der Spannung genoemd. Het idee is dat een aanslag tot een overreactie van de regering leidt waardoor veel mensen weer willen optreden tegen die regering.”
“Bovendien wist deze groep de afgelopen jaren een breed front te vormen in verschillende geledingen van de overheid zoals de politie, het leger en de rechterlijke macht. Een van de arrestanten is oud-AfD politica en rechter Birgit Malsack-Winkemann. De extremisten dachten dat uiteindelijk meer mensen uit het overheidsapparaat zich zouden aansluiten.”
Is Duitsland echt ontsnapt aan een coup?
“Het bleef niet enkel bij plannetjes; deze mensen hadden wapens en waren bereid te doden. Dat hebben ze ook zelf verklaard. Bovendien hadden ze ook vooruit gepland. Ze hadden de ministerposten al verdeeld voor hun eigen kabinet als ze de Bondsdag hadden afgezet. Vaak hebben terroristen geen goed idee wat ze na aanslagen willen doen, maar deze duidelijk wel.”
“Van dreiging was zeker wel sprake. Er was een acuut gevaar op aanslagen waar doden hadden kunnen vallen. Toch had een coup in werkelijkheid nooit kans van slagen.”
De jaren was er juist veel kritiek op de Duitse aanpak van extremisme. Betekent dit succes dat de aanpak is verbeterd?
“Duitsland heeft echt een groot probleem met rechtsextremisme in het overheidsapparaat. Een flink aantal medewerkers van de krijgsmacht en de inlichtingendienst hebben banden met extreemrechts, bleek in mei uit een groot onderzoek. In 2018 moest inlichtingenchef Hans-Georg Maassen onder meer opstappen omdat hij rechts-extremisme niet serieus zou nemen.”
“Ik volg al jaren de Duitse antiterreuroperaties en heb gezien dat deelstaten en de landelijke overheid vaak bewust en onbewust langs elkaar heen werken. De deelstaten bestempelden rechtsextremistische misdaden namelijk dikwijls simpelweg als uitgaanscriminaliteit of vandalisme om te voorkomen dat ze de zaak moesten overdragen aan bondsautoriteiten. Daardoor bleef een landelijke aanpak uit.”
“Nu zien we dat er invallen zijn geweest in allerlei verschillende deelstaten, van Hessen tot Thüringen en Berlijn. De regering lijkt de aanpak nu dus eindelijk op de rit te krijgen en dat blijkt, gezien de ernst van deze samenzwering, ook hard nodig.”
Lees ook
Geselecteerd door de redactie
