Een big bang in de Wetstraat? Die komt er, maar wel pas na 2024

‘Een toogidee’, ‘oude wijn in nieuwe zakken’, ‘een broodnodig initiatief’. Het nieuws dat kerkjurist Rik Torfs, auteur Dyab Abou Jahjah, oud-Unizo-topman Karel Van Eetvelt en grondwetspecialist David D’Hooghe op een nieuwe centrumpartij broeden, maakt veel reacties los op sociale media.

Zou het dan echt? Al verschillende jaren gonst het idee van een politieke herverkaveling door de Wetstraat, zonder dat dit ooit concreet werd. Bestaat er nu wel de kans dat de historische hegemonie van de traditionele centrumpartijen wordt doorbroken?

In die hegemonie zitten al langer barsten. De drie zuilen die van oudsher de macht in Vlaanderen onder elkaar verdeelden – het liberalisme, de christendemocratie en het socialisme – zien hun macht jaar na jaar afkalven. Voor de socialisten lijkt die neergang even gekeerd dankzij de populaire Conner Rousseau, maar cd&v en Open Vld zitten in de hoek waar de klappen vallen. Het politieke centrum verdampt. “Veel mensen herkennen zich niet meer in het bestaande aanbod”, zegt Abou Jahjah.

Of het alternatief van bovenstaand kwartet zal komen, is echter de vraag. Zo liggen hun ideologische profielen behoorlijk uit elkaar. Abou Jahjah begon ooit bij het uiterst-linkse Resist, al situeert hij zich nu in het centrum. Oud-Unizo-baas Karel Van Eetvelt wordt sinds zijn politiek avontuur in 2020 tot de links-liberale stal gerekend. En Rik Torfs, ooit cd&v-senator, draagt eerder een centrumrechtse signatuur.

Dat de inhoudelijke plannen van de groep voorlopig nogal vaag zijn, is wellicht geen toeval. “Een beetje links en een beetje rechts, dat lijkt het recept. Maar wat gaan ze doen als ze straks met concrete standpunten moeten komen? Dat wordt moeilijk”, voorspelt politicoloog Stefaan Walgrave (UAntwerpen), die politieke verschuivingen onderzoekt. Volgens hem staat het viertal voor een moeilijke oefening, ook qua positionering.

Conservatieve krachten

Die scepsis is niet onlogisch. Al decennia draaien pogingen tot politieke herverkaveling op niets uit in Vlaanderen. Van de poging van de christendemocratische en socialistische jongeren om begin jaren 70 een progressief front te smeden tot de onderhandelingen tussen Steve Stevaert (sp.a) en Jos Geysels (Agalev) in 2003 en de snuffelgesprekken tussen Joachim Coens (cd&v) en Bart De Wever (N-VA) na de jongste verkiezingen. Telkens bleek de weerstand binnen de bestaande partijen te groot.

Ook naar nieuwe partijen is het zoeken met een vergrootglas. De laatste spannende nieuwkomer dateert al uit 2007, toen Jean-Marie Dedecker met zijn LDD voor opschudding zorgde. Veel pogingen stranden dan ook op de kiesdrempel, die het moeilijk maakt in België om als nieuwkomer in het parlement te komen. “Ook in de media spelen conservatieve krachten mee”, zegt Walgrave. “Zo worden nieuwkomers niet gepeild en komen ze amper aan bod in debatten of stemtests.”

Feit is wel dat onze omringende landen bijna allemaal radicale verschuivingen hebben gekend in hun partijlandschap. Kijk naar de Franse president Emmanuel Macron, die met zijn En Marche-beweging de traditionele partijen heeft weggevaagd. Naar Italië, dat sinds september geleid wordt door de extreemrechtse regering van Georgia Meloni. En naar de klappen die de christendemocratie in Duitsland en elders incasseert. Overal groeien de uitersten op links en rechts.

Big bang komt eraan

Ook bij ons hangt een big bang in de lucht. Zoals het er nu naar uitziet, worden N-VA en Vlaams Belang de leiders op rechts, Vooruit op links. Daartussen groeit een vacuüm. De vraag is: wie zal dit straks opvullen?

Als het van de politieke partijen afhangt: zijzelf. Zo heeft Bart De Wever (N-VA) zich meermaals uitgesproken voor een toenadering tot cd&v. De bedoeling is om samen een brede, conservatieve volkspartij te vormen, naar het voorbeeld van de CSU in Beieren. Maar de christendemocraten vrezen dat N-VA hen zal oppeuzelen. “Voor je het weet, draait zo’n joint venture uit op een vijandige overname”, zegt een Kamerlid.

Ook bij Open Vld wordt al een tijdje gedebatteerd over een herverkaveling. “Ik vraag me af of een puur liberale partij nog zin heeft”, vertelde Bart Tommelein, de liberale burgemeester van Oostende, afgelopen lente. “Gaan we als traditionele partijen niet beter op in een groter geheel?” Tijdens de jaarlijkse fractiedagen van Open Vld kwam die herverkaveling uitgebreid ter sprake. De voorbije maanden werd er volgens verschillende bronnen binnen cd&v en Open Vld heel wat afgesnuffeld.

Alleen blijven de partijtoppen van cd&v en Open Vld nog altijd geloven dat ze op eigen kracht uit hun as kunnen herrijzen. Op de partijbureaus van maandag, waar de desastreuze peiling van afgelopen vrijdag werd besproken, werd dat nogmaals bevestigd.

Wat dat betreft, creëren de partijen volgens Walgrave gewoon uitstel van executie. “Het lijkt erop dat er in 2024 spectaculaire verkiezingen aankomen, met grote winnaars en grote verliezers. Maar tot dan is de existentiële angst nog te klein voor partijen om de stap te zetten. Dat zullen ze pas doen als het écht niet anders kan”, zegt hij. “Die herverkaveling komt er dus sowieso, door de kiezer in 2024.”