‘Ze is bevrijd uit de hel’: na machtsspel op hoogste niveau is basketbalster Griner vrij in ruil voor ‘handelaar des doods’

Griner zat tien maanden vast in Rusland. Ze werd begin 2022 op het vliegveld van Moskou opgepakt met cannabisolie in haar bagage. Voor het bezitten en smokkelen van drugs veroordeelde Rusland haar in augustus tot negen jaar cel en een boete van ongeveer 17.000 euro.

De Russische wapenhandelaar Viktor Bout komt nu ook vrij. Dat hij op vrije voeten komt, verdient niet eenzelfde jubelstemming als heerst over de vrijlating van de basketbalster. Bout staat bekend als de ‘handelaar des doods’. Hij is een spilfiguur in een internationaal netwerk van wapenhandelaars en bevoorraadde oorlogsgebieden wereldwijd.

Ongelijke gevangenenruil

Iemand met een flesje medische cannabisolie versus de grootste wapenhandelaar in de moderne geschiedenis is absoluut appels met peren vergelijken, zegt Amerika-deskundige Willem Post (Clingendael Instituut). Er worden volgens hem dan ook vraagtekens gezet bij de ruil. “Er zijn mensen die zeggen: om Bout te arresteren destijds hebben politiemensen en opsporingsambtenaren grote risico’s genomen. En nu wordt hij vrijgelaten.”

De Biden-administratie probeerde twee man te ruilen tegen Bout om zo ook bedrijfsbeveiliger en voormalig marinier Paul Whelan vrij te krijgen. Hij zit inmiddels vier jaar vast in Rusland, op verdenking van spionage. Maar het werd een één-op-éénruil. “De Russen hebben hier een groot voordeel mee behaald”, zegt Post. “Ze zullen hier ook mee laten zien dat er met hen een deal te sluiten is.”

Toch kunnen we niet spreken van een slechte deal. Viktor Bout heeft een behoorlijk deel van zijn gevangenisstraf uitgezeten. Hij werd in 2010 uitgeleverd aan de VS en zou in 2029 vrijkomen. Griner zat ‘slechts’ tien maanden vast. Maar ze zat wel onder mensonterende omstandigheden opgesloten, in een streng strafkamp met extreme maatregelen. “Ze is bevrijd uit de hel”, zegt Post. Wat dat betreft mocht haar vrijlating wel iets kosten.

De zoon van Donald Trump reageerde minder enthousiast op het nieuws. “Wij krijgen een vreselijke Amerika hatende WNBA-speelster, terwijl Rusland een internationale wapenhandelaar krijgt”, bekritiseerde Trump Jr. de gevangenruil op het door zijn vader opgerichte Truth Social.

Trump zelf noemde Griner eerder dit jaar “een potentieel verwend persoon” die “beladen met drugs” naar Rusland ging. Opvallend commentaar van Trump, zegt Post. “Ze liep rond met medicinale drugs, ze is geen zware drugshandelaar.”

Saudische kroonprins bemiddelt

Er werd lang aan de deal gewerkt. De president van de Verenigde Arabische Emiraten en de Saudische kroonprins hebben de bemiddeling tussen de VS en Rusland over de gevangenenruil geleid, aldus een gezamenlijke verklaring van de VAE en de Saudi’s. Nadat Rusland Oekraïne binnenviel, doken de diplomatieke betrekkingen tussen de VS en Rusland onder het vriespunt.

De bemiddeling door deze twee landen ligt voor de hand. Zo probeert Saudi-Arabië de betrekkingen met Rusland te verstevigen en is het tegelijkertijd, net als de andere Golfstaten, een handelspartner van de VS. Biden ging deze zomer op (omstreden) audiëntie bij de Saudische kroonprins om te bewerkstelligen dat Saudi-Arabië de olieproductie zou opschroeven, en om te voorkomen dat Rusland te veel invloed in de regio krijgt.

Het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken bevestigde eerder dat de één-op-éénuitwisseling van gevangenen plaatsvond op een luchthaven in Abu Dhabi. De deal is een politiek machtsspel op het hoogste niveau.

Ruil was enige optie

Daar zullen de partner en familie van Griner op dit moment niet mee bezig zijn. De partner van Brittney Griner zei in oktober, na telefonisch contact, dat haar vrouw bang was dat de VS haar aan haar lot zouden overlaten in het Russische strafkamp. Het was vrijwel onmogelijk geweest voor de basketbalster om op een andere manier dan met een gevangenenruil vervroegd vrij te komen. Er heerst dan ook grote blijdschap in de VS over de thuiskomst van de basketbalspeelster, die in de VS een grote ster is.

Ondanks het goede nieuws zei Biden tijdens de persconferentie het te betreuren dat Paul Whelan niet ook op vrije voeten is. “Helaas behandelt Rusland de zaak van Paul om totaal onwettige redenen anders dan die van Brittney. En hoewel we er nog niet in geslaagd zijn Paul vrij te krijgen, geven we niet op. We zullen nooit opgeven.”

James Bond van de wapenwereld

Maar ook in Rusland zal de vreugde groot zijn. Viktor Bout zal als een held ontvangen worden en wellicht persoonlijk door Poetin worden ontvangen, voorspelt Post.

Viktor Bout (55) was een van ’s werelds meest gezochte mannen voordat hij in 2008 werd gearresteerd op beschuldiging van wapenhandel. De Hollywoodfilm Lord of War uit 2005, met Nicolas Cage in de hoofdrol als een losjes op Bout gebaseerde wapenhandelaar, droeg bij aan zijn naamsbekendheid.

De wapenhandelaar spreekt heel wat talen (Engels, Frans, Portugees, Arabisch en Perzisch), naar verluidt om zijn internationale wapenimperium op te bouwen. Maar er wordt ook gesuggereerd (en evengoed ontkend) dat hij werkt voor de geheime dienst. Bout opereerde in de jaren negentig ook vanuit België. Hij verhandelde wapens vanuit de luchthaven van Oostende.