China versoepelt covid-maatregelen maar neemt ook enorm risico: waarom de gevolgen ook bij ons voelbaar kunnen zijn

Gedaan met massaal testen, gedaan met massale quarantaine, weg met zerocovid. Hoe opmerkelijk was het dat de Chinese regering de voorbije week het geweer van schouder veranderde en totaal anders begon te communiceren over covid-19. Een week eerder leek China nog in een oorlog met het virus. Het was dé volksvijand. 

Nu is de omikronvariant plots "niet zo gevaarlijk" meer en zijn de verschijnselen eerder "griepachtig". Covid-19 werd als besmettelijke ziekte gedegradeerd van klasse A naar klasse B, dezelfde categorie als aids en tyfus.

Wat is er precies veranderd de voorbije weken? Waarom maakt China plots deze radicale ommezwaai? Is China voldoende voorbereid op wat er de komende maanden zal gebeuren of stevent het land af op een gigantische catastrofe die zich tot bij ons zal laten voelen?

Het is natuurlijk verleidelijk om zoals veel Westerse media te berichten dat het Chinese regime heeft moeten plooien voor de recente zware protesten tegen het draconische zerocovidbeleid. Of dat China nu weer "genormaliseerd" is, en net zoals de rest van de wereld moet leren leven met het virus. 

Het is iets complexer dan dat. Er waren de voorbije jaren en maanden al méér protesten. Denk maar aan de publieke verontwaardiging toen de Chinese arts en klokkenluider Li Wenliang bij het begin van de pandemie door de overheid het zwijgen werd opgelegd en uiteindelijk zelf stierf aan covid. Of hoe dit voorjaar het geduld van de inwoners van Shanghai opraakte na die wekenlange en onmenselijke lockdowns. 

De overheid bleef daar al die tijd onverstoorbaar bij. Tot twee weken geleden het protest uitbrak in heel China. Dat gebeurde nadat in de stad Urumqi (Xinjiang) tien bewoners omkwamen bij een brand.  Door de strenge lockdown slaagden ze er niet in om uit hun appartement tijdig te ontvluchten. Dat protest bleek uiteindelijk maar het topje van de ijsberg. 

Neen, de echte reden voor de ommezwaai is uiteraard het virus zelf. De Chinese overheid voelde met de stijgende besmettingscijfers overal in het land dat zerocovid zo lek was als een zeef en een maat te klein was voor de omikronvariant. De tol op de economie werd bovendien steeds groter, waardoor er wel iéts moest gebeuren. 

En ja, de angst voor de ziekte, waardoor zerocovid aanvankelijk gedragen werd door de Chinese bevolking, is de voorbije maanden omgeslagen in de angst voor lockdowns en felle controle. De strategie had zijn grenzen bereikt. Het zijn die drie factoren samen, het virus, de economie en het protest, die de Chinese regering hebben doen overstag gaan.

"Deze versoepeling was dan ook de enige piste", zegt ook viroloog Marc Van Ranst. "De Chinese overheid kon geen kant meer op. De strategie van massale lockdowns was succesvol met de eerste Wuhanvariant, en dat heeft de rest van de wereld extra tijd gegeven om zich voor te bereiden. Met de veel besmettelijkere omikronvariant is dat gewoon niet meer te doen. Dit is voor de Chinese regering de enige kans om toch nog een schijn van controle te kunnen uitoefenen."

Het zou ook verkeerd zijn om te denken dat China nu alle teugels laat vieren. Er blijven nog heel wat strikte maatregelen van kracht. In scholen en ziekenhuizen is bijvoorbeeld nog altijd een PCR-test nodig. Ook kunnen weer lockdowns toegepast worden in zogenoemde "hoogrisicogebieden", al moeten die volgens de nieuwe richtlijnen veel gerichter zijn en na 5 dagen weer opgeheven worden als er geen nieuwe gevallen opduiken.   

Deze nieuwe aanpak zorgt bij veel Chinezen wel voor een dubbel gevoel. Enerzijds is er opluchting dat de nachtmerrie voorbij lijkt en alles weer zal normaliseren, maar tegelijk groeit de vrees dat China zich eerst nog door een gitzwarte periode zal moeten spartelen.

Omikron is superbesmettelijk. Chinezen zien rondom zich steeds meer gevallen, en de ziekte zal zich de komende weken als een lopend vuurtje over het hele land verspreiden. Vooral de timing van deze versoepeling is, zacht uitgedrukt, niet ideaal te noemen. Het is al volop winter in het grootste deel van China, en we weten dat het virus zich in de kou makkelijker vermenigvuldigt. En met Chinees nieuwjaar voor de deur kan weer massaal gereisd worden om (vaak oudere) familieleden te bezoeken op het platteland. Dat kan zorgen voor een nieuwe nachtmerrie.

Volgens Van Ranst onderschat China omikron. "Wij weten hier intussen dat het niet zo onschadelijk is, en geen kleine verkoudheid veroorzaakt.”  Vooral de oudste Chinezen lopen het meeste gevaar want de vaccinatiegraad bij 80-plussers is veel te laag. 

"China deed eigenlijk het omgekeerde van wat wij deden", zegt Van Ranst. "De werkende bevolking is daar goed gevaccineerd, maar de ouderen veel minder. Het heeft er wellicht mee te maken dat bij die bevolkingsgroep het wantrouwen tegenover de overheid vrij hoog is, omdat die ooit de Culturele Revolutie nog meemaakte."  Ook het geloof in traditionele Chinese geneeskunde speelt een rol, samen met berichtgeving over bijwerkingen van vaccins.

In elk geval heeft de Chinese overheid het verzuimd om het belang van die vaccinaties bij ouderen te benadrukken. De vaccinatiecampagnes waren niet echt op hen gericht. Laat staan dat ze verplicht werden gemaakt. "Daar zal de Chinese overheid nu massaal moeten op inzetten", gelooft Van Ranst. "Want de tijd dringt als ze dat gat nog willen dichtrijden."

Volgens cijfers van de nationale gezondheidscommissie van China is meer dan 86% van de bevolking boven de 60 jaar volledig gevaccineerd, maar de boostercijfers liggen lager: van de groep 80-plussers die het meeste risico loopt, was volgens de Chinese normen ongeveer twee derde volledig gevaccineerd. Slechts 40% had op 1 december een boostershot gekregen, zo blijkt uit officiële gegevens. Vijfentwintig miljoen ouderen hebben zelfs nooit een prik gekregen.

Als de vaccinatiegraad in China nu snel stijgt kan de schade beperkt worden, meent Van Ranst. "Maar vergeet niet dat de Chinese vaccins minder goed beschermen dan de Westerse mRNA-vaccins. Die bescherming na twee dosissen schommelt van 60 tot 70%, terwijl dat bij ons 90% is." Het heeft volgens hem vooral met nationale fierheid te maken waarom China niet massaal mRNA-vaccins wil inzetten.  Het land heeft die uitgestoken hand tot vandaag geweigerd.

Van een echte exitstrategie was nooit sprake. Vorige maand publiceerde China een lijst met maatregelen om de gezondheidszorg te versterken tegen Covid-19, waaronder richtlijnen om meer ouderen te vaccineren, een voorraad antivirale behandelingen en medische apparatuur aan te leggen en de capaciteit van bedden op intensieve zorg uit te breiden. 

Maar dat zijn allemaal inspanningen die volgens deskundigen tijd vergen en het best vóór een uitbraak kunnen worden geleverd. Zij begrijpen dan ook niet waarom China die exitstrategie niet beter heeft voorbereid, zoals in Singapore, Nieuw-Zeeland of zelfs bij ons het geval was. "China heeft kostbare tijd laten verloren gaan", zo klinkt het. 

De gezondheidszorg in China blijft ondermaats. Terwijl de regering de voorbije jaren massaal investeerde in prestigeprojecten zoals een ruimtestation of Olympische Spelen, kreeg de gezondheidszorg proportioneel veel minder centen. Chinese ziekenhuizen tellen bijvoorbeeld per 100.000 inwoners minder dan vier bedden op intensieve zorg.  Ter vergelijking : België telt er 18, het gemiddelde in Europa is 11,5.

China heeft ook onvoldoende medisch personeel opgeleid (40 % van de artsen heeft geen universitair diploma) en er werden geen protocollen opgesteld over welke patiënten waar moeten worden behandeld. Het systeem van huisartsen zoals bij ons bestaat niet. Er is beperkte eerstelijnszorg waardoor zelfs matig zieke mensen meteen naar ziekenhuizen trekken. Die komen zo nog meer onder druk te staan.

Dat er de komende weken en maanden dus veel doden zullen vallen lijkt bijna onvermijdelijk. Een voormalig hoofd van het Chinese Centrum voor ziektebestrijding en -preventie schat dat 60 procent van de bevolking besmet zal raken, goed voor 840 miljoen besmettingen. 

Experten zien vervolgens twee scenario’s mogelijk. China kan het voorbeeld volgen van Vietnam, waar het einde van de strenge covidmaatregelen vorig jaar leidde tot een relatief laag sterftecijfer. Dat zou betekenen dat er in China 550.000 doden geregistreerd worden. 

Tot zover het positieve scenario. Maar de kans bestaat dat China de weg opgaat van Hongkong, dat afgelopen maart een van de hoogste sterftecijfers ter wereld telde omdat het bij de versoepeling onvoldoende was voorbereid. Uitvergroot naar China zou dat volgens sommige prognoses  1 à 2 miljoen doden betekenen. En dat in een land dat tot vandaag officieel hooguit 5500 doden aan covid heeft toegeschreven. 

Volgens Marc Van Ranst is de kans klein dat we van de Chinese autoriteiten de precieze cijfers zullen krijgen. "Dat zagen we al bij het begin van de pandemie. Ook daar speelt het eergevoel een grote rol uiteraard. Maar ik betwijfel of zij proportioneel meer doden gaan krijgen dan in de rest van de wereld. Al zal die stijging van slachtoffers percentagewijs inderdaad astronomisch zijn", gelooft Van Ranst.

Welke impact zal dat sterftecijfer op de Chinese samenleving hebben? Zal de chaos in ziekenhuizen leiden tot meer onrust? De kans is klein dat Chinese media zullen berichten over ziekenhuizen die overspoeld worden. Zeker op het Chinese platteland is de gezondheidszorg veel minder ontwikkeld. 

Het valt niet uit te sluiten dat het leidt tot een nieuwe vertrouwenscrisis van de bevolking in de overheidsaanpak van deze crisis. Daarvoor is het contrast met zerocovid te groot. Vergeet niet dat de Chinese president Xi Jinping van dat beleid zijn persoonlijke strijd had gemaakt, een strategie die hij als “wetenschappelijk bewezen” bestempelde. 

Het kan ook gevolgen hebben voor de machtspositie van Xi Jinping zelf. Hij verzekerde weliswaar op het recente partijcongres zijn derde ambtstermijn, maar die moet nog bekrachtigd worden op het Volkscongres in Peking, in maart volgend jaar. Niet dat hij moet vrezen voor een staatsgreep, maar mogelijk gezichtsverlies kan zuurstof geven aan de interne facties binnen Communistische Partij die door Xi tot voor kort sterk onderdrukt werden. 

Als hij hier met een verzwakt prestige uitkomt, is de kans niet onbestaande dat de machtigste Chinese leider sinds Mao Zedong al wie hem in twijfel trekt verder wegzuivert. Mao deed dit ook na de mislukking van de Grote Sprong Voorwaarts en de daaruit voortvloeiende massale hongersnood.

Wellicht nog doorslaggevender wordt de prestatie van de Chinese economie de komende maanden. Begin deze week raakte bekend dat die nog slechter presteert dan aanvankelijk gedacht en maar liefst 9 procent minder snel groeit dan een jaar geleden. Geschat wordt dat de groei dit jaar terugvalt naar 2 à 3 procent. 

De regering hoopt dat het versoepelen van zerocovid de economie weer zuurstof zal geven en het enorme banenverlies zal goedmaken. Meteen na de aankondiging veerden de Chinese markten op. Maar dat is wellicht van korte duur. Het economisch herstel dreigt volgens economische analisten nieuwe klappen te krijgen met de dodelijke golf die eraan komt. 

Zoals we bij ons gezien hebben heeft omikron ook lelijk huisgehouden op de werkvloer, ondanks de hoge vaccinatiegraad. De massale uitval van Chinese arbeiders kan leiden tot nieuwe arbeidstekorten, met fabrieken die stilvallen, de export naar het Westen die vertraagt en aanvoerketens die in de problemen komen. Dat kan tot nieuwe schaarste leiden van sommige producten bij ons, met hogere prijzen als gevolg. 

Het ziet ernaar uit dat de Chinese overheid vermoedelijk het beproefde recept van massale lockdowns zal moeten bovenhalen om de controle niet volledig te verliezen. De komende maanden kunnen dus best nog pijnlijk worden, zowel voor China als voor de rest van de wereld. Het venijn zit altijd in de staart, en zeker op het einde van een pandemie.