Steeds meer steen en beton in Vlaanderen, ondanks alle inspanningen om te ontharden

In 2021 kwam er in Vlaanderen netto 3.420 hectare verharding bij, blijkt uit de jongste bodemafdekkingskaart van het Departement Omgeving. Nieuwe gebouwen, terrassen, parkings en andere infrastructuur zorgen ervoor dat een steeds grotere oppervlakte verzegeld wordt. Daardoor kan regenwater minder goed in de bodem dringen, met een groter risico op problemen met wateroverlast en droogte tot gevolg.

Volgens de voorlopige cijfers voor 2021 werd vorig jaar 7.360 hectare steen en beton opengebroken. Maar 10.780 hectare nieuwe verharding doet het effect daarvan teniet. “Dit is wel een van de betere jaren, met netto minder verharding dan de jaren ervoor”, zegt Ann Heylens, woordvoerder van het Departement Omgeving.

Schaalvergroting landbouw

Het is voor het eerst dat de verharding in Vlaanderen op basis van luchtfoto’s zo nauwkeurig in kaart wordt gebracht, tot op het niveau van terrassen en opritten. Daaruit blijkt dat de netto verharding met gemiddeld 0,17 procentpunt per jaar toeneemt, en dan vooral in landbouwgebied. Dat is volgens het Departement Omgeving zowel het gevolg van schaalvergroting van landbouwbedrijven als van zonevreemde gebouwen.

De verharde oppervlakte groeide zo aan van 14,2 procent in 2013 tot 15,5 procent in 2021. Het streefdoel om de verharding van de open ruimte tegen 2050 te verminderen met 20 procent ten opzichte van 2015 – omgerekend zo’n 9.000 hectare – komt zo niet bepaald dichterbij.

“De Vlaamse overheid formuleert wel doelstellingen, maar in realiteit blijven de betonmolens draaien”, zegt Vlaams Parlementslid Mieke Schauvliege (Groen). Schauvliege pleit onder meer voor een plan om 9.000 hectare aan nutteloze wegen te ontharden en een verplichting voor overheden om bijkomende verharding elders te compenseren.

Blue Deal

“Met verschillende initiatieven gaan we verdere verharding tegen”, zegt Andy Pieters, woordvoerder van Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA). “Zo investeren we ongezien veel in ontharding via de Blue Deal, komt er een vergunningsvrijstelling voor ontharding en mogen lokale besturen vanaf volgend jaar via bestemmingswijzigingen van gronden netto geen extra woon- of industriegebied realiseren. Maar de weg is uiteraard nog lang.”

“De nieuwe cijfers verbazen niet, want het ontbreekt aan beleid om de verharding echt te stoppen”, zegt hoogleraar ruimtelijke planning Tom Coppens (UAntwerpen). “Er worden wel wat speelplaatsen opengebroken en tegels gewipt, maar dat is dweilen met de kraan open.”

Lege doos

Dat verharding tot 80 vierkante meter per woning is vrijgesteld van vergunning zorgt volgens Coppens voor sluipende verharding. Daarnaast waarschuwt hij dat de bouwshift, die verder aansnijden van open ruimte moet vermijden, een lege doos dreigt te worden. Onder meer door de verhoogde schadevergoeding die gemeenten aan eigenaars van herbestemd woonuitbreidingsgebied zouden moeten betalen. Coppens: “De wetgeving die nu ter goedkeuring voorligt is nefast en maakt verdere bebouwing en verharding in open ruimte net waarschijnlijker.”

“Dat verder volbouwen van de open ruimte is het grootste probleem”, zegt hoogleraar ruimtelijke planning Kobe Boussauw (VUB). “Het dreigt inspanningen om te ontharden volledig teniet te doen.”