Is het Europees Parlement te laks tegen corruptie?

Het omkoopschandaal dat eind vorige week losbarstte in het Europees Parlement deint verder uit. In de entourage van de Griekse vicevoorzitter Eva Kaili werd meer dan 600.000 euro in cash geld gevonden, mogelijk betaald door Qatar om het land in een gunstig daglicht te stellen. Ook het voormalig Italiaanse Europarlementslid Pier Antonio Panzeri lijkt betrokken, en is opgepakt. Het dominante discours in de mediaberichtgeving is dat dit een blamage is voor het Europees Parlement: de assemblee profileerde zich in het verleden graag als behoeder van de rechtstaat, maar haar imago wordt nu te grabbel gegooid. Die visie verdient wat meer nuance.

Eigenlijk valt het Europees Parlement voorlopig weinig te verwijten. Het oordeel over de instelling moet immers niet gebaseerd zijn op het flagrante wangedrag van haar leden – Eva Kaili is tenslotte door de burgers naar het Europees halfrond gestuurd – maar wel op de manier waarop het Parlement ermee omgaat.

En zodra het nieuws uitbrak, is er snel gehandeld. Zo werd Eva Kaili geschorst door haar socialistische fractie. De voorzitter van het Parlement, Roberta Metsola, nam ook meteen haar bevoegdheden als vicevoorzitter af. 

In het kader van het onderzoek werden ook de kantoren van medewerkers van de Belgische parlementsleden Marie Arena en Marc Tarabella (beiden PS) verzegeld, en vond er een huiszoeking plaats bij Tarabella zelf. Parlementsvoorzitter Metsola vloog meteen terug uit Malta om – zoals de Belgische wetgeving het voorschrijft – hierbij aanwezig te zijn. 

We mogen immers niet vergeten dat ook Europese Parlementsleden beschermd worden door parlementaire immuniteit. De mogelijkheden van de politiediensten hangen dus voor een stuk af van de medewerking van het Parlement. Die medewerking lijkt er volledig te zijn. Het ziet er naar uit dat Eva Kaili zowel haar positie als vicevoorzitter als haar parlementaire immuniteit op korte termijn – volgens de vastgelegde procedures – zal verliezen.

We moeten dus aanvaarden dat overal waar macht zich concentreert, er een risico bestaat op misbruik. Dat risico was er vroeger, is er vandaag, en zal er ook in de toekomst blijven. Daarom moeten we mechanismen ontwikkelen om deze risico’s zo klein mogelijk te maken. Op collectief niveau kennen we in een democratisch systeem checks en balances, macht en tegenmacht: verschillende instellingen die elkaar (in theorie althans) in evenwicht moeten houden om machtsconcentratie en -misbruik te vermijden. 

Ook op individueel niveau – bij parlementsleden en ministers – hebben we nood aan betere controle-instrumenten: duidelijke en afdwingbare gedragsregels, transparantie over financiële belangen, een lobbyregister om inzicht te geven in wie beleidsmakers probeert te beïnvloeden, en onafhankelijke controleorganen.

Natuurlijk zijn zo’n instrumenten geen wondermiddel, en zouden ze het mogelijke wangedrag in deze corruptiezaak niet hebben kunnen voorkomen. Wie een koffer vol smeergeld aanneemt, doet dit niet omdat er twijfel bestaat over de interpretatie van bepaalde gedragsregels. 

Maar in tegenstelling tot zulk flagrant misbruik, zijn belangenvermenging of pogingen tot beïnvloeding vaak een pak subtieler: via persoonlijke netwerken, via geprivilegieerde toegang of in ruil voor kleinere gunsten of cadeaus. 

Net op dit vlak heeft het Europees Parlement in de laatste jaren grote stappen vooruit gezet: er is een transparantieregister waar lobbyisten zich verplicht moeten registreren, een ethische code rond belangenconflicten, een verplichte verklaring van financiële belangen, en parlementsleden moeten een lijst van vergaderingen met belangenvertegenwoordigers publiceren voor de wetsvoorstellen waar zij verantwoordelijk voor zijn. Er zijn amper nationale parlementen die een dergelijke mate van transparantie evenaren.

Maar ook het systeem in het Europees Parlement is niet perfect. Zo zou de publicatieverplichting voor ontmoetingen met lobbyisten moeten worden uitgebreid naar alle Europese parlementsleden, en zouden ook vertegenwoordigers van derde landen van buiten de EU moeten worden opgenomen in het lobbyregister. 

Daarnaast is er nood aan de oprichting van een onafhankelijk orgaan voor politieke integriteit op Europees niveau, dat onderzoeken moet kunnen voeren en sancties opleggen. Laat daarom dit corruptieschandaal een opportuniteit zijn voor het Europees Parlement om die hervormingen door te voeren, en zich opnieuw als voorvechter te tonen van meer transparantie in de politiek.