Vlaanderen blokkeert Belgische stem over Europees klimaatpakket
Ons land zal vrijdag en zaterdag niet mee kunnen praten over hoe de nieuwe Europese klimaatplannen er in de praktijk uit zullen zien. Door een Vlaams veto is er geen eensgezind Belgisch standpunt over belangrijke dossiers als het nieuwe emissiehandelsysteem en het sociaal klimaatfonds dat de energietransitie betaalbaar moet houden voor de gezinnen. Bij Vlaams minister Demir (N-VA) klinkt het dat “Vlaanderen tijdens deze energiecrisis zelf zijn centen nodig heeft”, federaal minister Khattabi (Ecolo) vreest gevolgen voor de Belgische staalsector en de chemische industrie.
Vrijdag en zaterdag worden belangrijke dagen voor de Europese klimaatplannen. Dan proberen onderhandelaars van de Raad van de Europese Unie (dat zijn de 27 lidstaten) en het Europees Parlement het eens te worden over een pakket aan wetten dat het Europese klimaatprogramma FitFor55 vorm moet geven. De Europese Commissie heeft vorig jaar voorstellen gepresenteerd, maar zowel het Europees Parlement als de lidstaten willen daar eigen aanpassingen aan brengen. In een zogenaamde triloogvergadering proberen de drie instellingen een compromis te vinden.
Er liggen nog enkele belangrijke dossiers op tafel. Twee daarvan springen het meest in het oog: dat van het emissiehandelsysteem ETS en het sociaal klimaatfonds.
Onder het huidige ETS moeten industrie, energieproducenten en de binnen-Europese luchtvaart betalen voor de broeikasgassen die ze uitstoten. Ze moeten daarvoor uitstootcertificaten opkopen. Vanaf vrijdag zal er gestemd worden over aanpassingen aan het huidige ETS: hoeveel certificaten er nog gratis uitgedeeld worden, bijvoorbeeld.
Maar er ligt ook een uitbreiding van het ETS op tafel, het zogenaamde ETS2. Dat zal ook uitstoot door transport en huizen omvatten. Daardoor zullen ook burgers rechtstreeks meebetalen voor hun uitstoot.
De onderhandelende partijen zijn zich ervan bewust dat ze de impact op de energiefactuur voor de Europese gezinnen best zo beperkt mogelijk houden, als ze willen dat er een draagvlak voor is. Daarom wordt er ook gestemd over een nieuw sociaal klimaatfonds. Dat zal gespekt worden met een deel van de inkomsten uit de emissiehandel. Het geld uit dat fonds zal terugvloeien naar de lidstaten, die op hun beurt verplicht zullen zijn om de energiefacturen voor hun burgers te verlichten.
Alle lidstaten behalve België
Daar gaat het vrijdag en zaterdag dus over. Parlement, Commissie en Raad zullen tot een akkoord moeten komen over wie wat betaalt én krijgt: bij de industriële sectoren bijvoorbeeld, maar ook de lidstaten.
Elk van die drie instellingen heeft zo zijn eigen idee en zijn eigen standpunten. Dat van de Raad van de EU wordt bepaald door de lidstaten. Tsjechië, dat nog tot eind dit jaar de Raad voorzit, zal dat standpunt uitdragen in de onderhandelingen met de Commissie en het Parlement.
Elke Europese lidstaat kan bij Tsjechië lobbyen om het standpunt dat de Raad zal uitdragen, zo veel mogelijk in de gewenste richting te sturen.
Elke Europese lidstaat, behalve België. De bevoegde niveaus, het federale en de gewesten, zijn er niet in geslaagd een eensgezind standpunt te bereiken dat het kan uitdragen naar de Raad.
Standpunt ongewijzigd
Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) heeft ernstige bedenkingen bij de beide sleuteldossiers: het sociaal klimaatfonds én het uitgebreide ETS-systeem. Volgens haar kabinet zullen die allebei Vlaanderen geld kosten, of er nu gelobbyd wordt bij Tsjechië of niet.
“Het Vlaamse standpunt is al lang duidelijk: tijdens deze energiecrisis heeft Vlaanderen zijn centen zelf nodig”, zegt Andy Pieters, woordvoerder van minister Demir. “Vlaanderen krijgt te weinig uit het sociaal klimaatfonds, waar vooral Oost-Europa van profiteert.”
“Van de uitbreiding van het ETS-systeem is aangetoond dat het de energiefactuur van de Vlaamse gezinnen zal opdrijven. Daar is ons standpunt ongewijzigd.”
Het kabinet-Demir verwijst daarmee naar een studie van oktober 2021. Toen liet het kabinet het voorstel om het ETS-systeem uit te breiden naar transport en huizen, doorlichten door ingenieursbureau CLIMACT en het onderzoeksinstituut Öko-Institute. Uit de resultaten van dat onderzoek besloot Demir dat de energieuitgaven van Vlaamse huishoudens door Fit For 55 met gemiddeld 322 euro tot 460 euro per jaar zouden verhogen tegen 2030.
CLIMACT, co-auteur van de studie, nuanceerde die lezing van het kabinet-Demir echter. Het vond dat Demir te weinig rekening hield met de shift naar efficiëntere en schonere energievormen die er net door het klimaatplan zou moeten komen, en die de rekening zou milderen.
Het bureau wees er ook op dat Vlaanderen nog meer inkomsten uit het ETS-systeem zal ontvangen dan enkel die van het sociaal klimaatfonds, en dat die inkomsten zouden kunnen worden gebruikt om de impact op de huishoudens te verminderen. De laagste inkomens zouden er zelfs bij kunnen winnen, klinkt het: “Een meer gerichte aanpak op kwetsbare huishoudens kan zelfs leiden tot een netto-positieve impact voor de laagste inkomens.”
'Madame non'
Toch bleef het kabinet-Demir tot vandaag bij het standpunt dat het geen zin heeft om te onderhandelen over het nieuwe ETS-systeem en het sociaal klimaatfonds, omdat het Vlaanderen te veel geld zou kosten. Het zal ook niet verder samenzitten met het federaal niveau en de gewesten om alsnog een Belgisch standpunt overeen te komen.
“We hebben daar het afgelopen jaar zeker dertig keer over samengezeten”, zegt Demirs woordvoerder. “Wij vrezen absoluut niet dat we de kans missen om de impact te verkleinen. De Europese Commissie is onverbiddelijk en zal niet wijken. Wij gaan ons standpunt niet aanpassen. Als Khattabi wil meehuilen met Frans Timmermans (vicevoorzitter van de Europese Commissie en bevoegd voor de Green Deal, red.), is dat haar zaak.
Bij federaal minister van Klimaat Zakia Khattabi (Ecolo) zorgt dat voor frustratie. “Minister Demir kiest er uit dogmatisme voor om België buiten spel te zetten in de finale onderhandelingen”, klinkt het in een persbericht dat ze gisteren uitstuurde. “Ze vindt immers dat ongeacht de toegiften die we krijgen in de onderhandelingen, we het dossier als België nooit mogen goedkeuren. Op die manier kunnen we geen enkel gewicht in de schaal leggen.”
Nochtans was er tijdens de voorbereidende onderhandelingen wel eensgezindheid tussen gewesten en het federaal niveau over enkele belangrijke elementen, klinkt het bij beide kabinetten. Het gaat dan in het bijzonder over steun aan de Waalse staalindustrie en de Vlaamse chemie, twee sectoren die veel exporteren. Maar België zal dus niet op de groene knop kunnen wanneer er gestemd wordt over het akkoord dat dit weekend bereikt kan worden.
“Demir schiet zichzelf in de voet”, klinkt het nog bij het kabinet-Khattabi. “Ze heeft nooit een blokkeringsmeerderheid gevonden, dus dat punt kan ze niet meer scoren. Dit pakket komt er sowieso. Daarom kiest ze nu voor een onhaalbare positie ten koste van de Belgische belangen. Eén madame non neemt heel België mee.”
Dat zou vooral voor de Belgische industrie gevolgen kunnen hebben, vreest Mathias Bienstman, klimaatexpert op het kabinet van Khattabi. “Er zijn niet veel landen zoals België die veel produceren voor export buiten de EU.” De gezinnen zouden er minder onder lijden, daar ligt de Belgische positie immers in lijn van die van het Parlement.
Een taak voor Zweden?
Vrijdag starten de onderhandelingen tussen Commissie, Parlement en Raad van de EU.
In principe zouden ze zaterdag moeten aflopen, maar het zou kunnen dat de onderhandelaars die deadline niet halen. Als ze er vóór eind deze maand niet uit raken, wordt het een opdracht voor de volgende voorzitter van de Raad van de EU: Zweden.