“Eeuwenlang hebben de Nederlandse staat en zijn vertegenwoordigers slavernij mogelijk gemaakt, gestimuleerd, in stand gehouden en ervan geprofiteerd. Eeuwenlang zijn in de naam van de Nederlandse staat mensen tot handelswaar gemaakt, uitgebuit en mishandeld”, verklaarde Rutte tijdens een toespraak in het Nationaal Archief in Den Haag. “Daarvoor bied ik, namens de Nederlandse regering, excuses aan.”

“Het klopt dat niemand die nu leeft, persoonlijk schuld draagt voor de slavernij”, verklaart Rutte nog. “Maar het klopt ook dat de Nederlandse staat, in al zijn historische verschijningsvormen, verantwoordelijkheid draagt voor het grote leed dat slaafgemaakten en hun nazaten is aangedaan”.

De excuses komen er na de publicatie van het rapport ‘Ketenen van het verleden’, dat vorig jaar in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken door een adviescommissie was opgesteld. In de conclusies van dat rapport wordt onder meer aanbevolen om in naam van de Nederlandse staat excuses aan te bieden.

In zijn toespraak omschrijft Rutte slavernij ook als een misdaad tegen de menselijkheid. Hij heeft het over een “misdadig systeem” dat “onnoemelijk leed” heeft toegebracht. Ook stelt hij dat eeuwen van onderdrukking en uitbuiting nog altijd doorwerkt “in de levens van mensen hier en nu”.

“Had beter gekund”

De Nederlandse regering had eerder al aangekondigd dat op 19 december een “betekenisvol moment” zou plaatsvinden, al was nooit officieel bevestigd dat daarbij ook excuses zouden plaatsvinden. Rutte wilde zijn aankondiging in elk geval doen in de aanloop naar het herdenkingsjaar 2023. Dan is het niet alleen 160 jaar geleden dat de slavernij binnen het Nederlandse koninkrijk officieel werd afgeschaft, maar ook 150 jaar geleden dat er ook in de praktijk een einde kwam aan de slavernij.

De plotse haast van de Nederlandse regering had heel wat wrevel veroorzaakt bij activisten en organisaties. Zij hekelden dat ze geen inspraak hadden gekregen in die datum. Zo had het Surinaamse Nationaal Comité liever excuses gezien op Keti Koti (1 juli), de dag waarop de afschaffing van de slavernij jaarlijks wordt gevierd.

Rutte heeft tijdens zijn toespraak erkend dat de aanloop naar de excuses “beter had gekund”. “We weten dat er niet één goed moment is voor iedereen, niet de juiste woorden voor iedereen.” Maar dat mag geen reden zijn om “niets te doen”.

De eerste minister benadrukt ook dat 1 juli 2023 een belangrijke datum blijft. “We zetten vandaag een komma, geen punt”, klinkt het. “De koning voelt zich persoonlijk zeer betrokken bij het onderwerp en zal op 1 juli aanwezig zijn bij de herdenking in Amsterdam.”