Congocommissie flopt, liberalen wandelen weg: ‘Het is een pure schande’

Na meer dan 2,5 jaar onderhandelen, luisteren naar experts en een werkbezoek naar de Belgische ex-kolonies, kon de bijzondere commissie voor het Belgisch koloniaal verleden geen akkoord bereiken. Nog voor de stemming over de eindconclusie kon plaatsvinden, verlieten leden van de liberale fracties de zitting.

De tekst die voorlag bestond uit de 128 voorstellen die commissievoorzitter Wouter De Vriendt (Ecolo-Groen) al eerder publiek maakte. Daarin staat niet dat België herstelbetalingen moet organiseren, maar wel dat het excuses moet aanbieden voor het koloniaal verleden. Het is dat artikel (nummer 69) dat uiteindelijk tot de breuk leidde.

Open Vld en MR hadden liever ‘diepe spijt’ of ‘berouw’ zien staan in plaats van ‘excuses’. Voor de PS waren excuses essentieel. De tekst met een wisselmeerderheid goedkeuren was voor geen van de partijen een optie, uit schrik voor hoe dat zou afstralen op de Vivaldi-coalitie.

“Ik ben teleurgesteld, maar eigenlijk ook stomverbaasd en onthutst", reageert De Vriendt. Volgens hem was er op 13 oktober een akkoord tussen de commissieleden van alle fracties. Daarin stond ook dat België excuses zou aanbieden voor het koloniaal verleden. Toen drie dagen later het akkoord afsprong, had dat volgens De Vriendt niet met de excuses te maken.

Volgens De Vriendt zijn het krachten buiten het parlement die het akkoord geblokkeerd hebben. Hij verwijst naar “electorale belangen” die ervoor zouden hebben gezorgd dat bepaalde partijen zich toch uit het akkoord teruggetrokken hebben. Zowel de voorzitters van die partijen als het Belgisch koningshuis zouden druk uitgeoefend hebben op leden van de meerderheid. Voor de koning zouden zowel excuses als financiële compensaties een rode lijn geweest zijn.

Open Vld ontkent dat er al een akkoord was en dat er inmenging is geweest van buitenaf. Volgens de partij verlieten ze de zitting omdat er niet genoeg juridische zekerheid is dat excuses niet tot herstelbetalingen kunnen leiden. Voor hen ging de stemming gisteren over alles of niets. “Een eindconclusie is geen menukaart waar je bepaalde dingen uit kiest", zegt commissielid Goedele Liekens (Open Vld). De partij betreurt dat er geen akkoord is over symbolische maatregelen, maar kant zich ook tegen verdere onderhandelingen, “omdat dit al de derde verlenging van de commissie zou betekenen”, aldus Liekens. “Vergeet niet dat zo'n commissie de belastingbetaler veel geld kost.”

Op Twitter betreurt Tom Ruys (UGent), professor internationaal recht en een van de experts in de commissie, dat er geen akkoord kwam. “Dit ondanks het feit dat diverse experten erop wezen dat de vrees voor schadeclaims volstrekt misplaatst was, en ondanks het feit dat het ontwerp van voorzitter benadrukte dat excuses geen erkenning van juridische aansprakelijkheid inhielden.”

Nederlandse excuses

Het mislukken van de Congocommissie kwam er net op de dag dat de Nederlandse premier Mark Rutte namens zijn regering wél excuses aanbood voor het slavernijverleden van het land. “Eeuwenlang hebben de Nederlandse staat en zijn vertegenwoordigers slavernij mogelijk gemaakt, gestimuleerd, in stand gehouden en ervan geprofiteerd. Eeuwenlang zijn in de naam van de Nederlandse staat mensen tot handelswaar gemaakt, uitgebuit en mishandeld. Daarvoor bied ik, namens de Nederlandse regering, excuses aan.”

Politicologe en auteur van Dochter van de dekolonisatie Nadia Nsayi reageert verontwaardigd op de Belgische situatie: “Wat er gebeurd is, is een pure schande. De vertegenwoordigers van MR en Open Vld, de politieke familie van onze premier, hebben gezegd: dit is voor ons niet belangrijk genoeg. Of er nu alsnog een verlenging van de Kamercommissie komt of niet maakt niet uit. Dit is een slag in het gezicht van de tientallen academici, ervaringsdeskundigen en andere experten die in het parlement zijn langs geweest.”

Volgens Nsayi wijst de teleurstellende uitkomst erop dat België niet klaar is voor herstel, in welke vorm dan ook: “We mogen niet onderschatten hoe groot de rol is die financiële belangen spelen. Wanneer je de boel opentrekt, zoals nu gebeurd is, gaan heel wat sectoren die vooralsnog heel stil zijn geweest zich met de zaak bemoeien. Dat is dan ook de reden waarom het de liberalen zijn die zijn opgestapt voor de stemming: ze weten dat verschillende sectoren die tot hun electoraat behoren nu gedwongen worden om in de spiegel te kijken.”

Voor De Vriendt is het werk van de commissie niet voor niets geweest. “Vandaag waren de geesten bij sommigen misschien niet rijp, maar morgen kan dat anders zijn. De tijden veranderen. Ik ben er zeker van dat in de volgende jaren de politiek in België een stap verder zal zetten.”

Intussen deed cd&v-commissielid Jan Briers een voorstel om aan het werk te gaan met de artikels waar wel eensgezindheid over bestaat. “We hebben zoveel geïnvesteerd in deze commissie. Laten we nu met de rest van de artikels naar de commissie Buitenlandse Zaken trekken om te bespreken wat we wel kunnen doen.” Voor cd&v is het ook nog mogelijk verder te onderhandelen over artikel 69. Briers kant zich niet tegen excuses, maar vindt ook dat de huidige formulering te weinig juridische garanties bood.