Dit artikel verscheen voor het eerst op 5 november 2022

“Johan, eigenlijk… Ik versta dat soms niet.” Ze zegt het met een diepe zucht, in het nieuwe seizoen van haar podcast. De zucht is een kleine openbaring. Rika Ponnet, moeder der Vlaamse relatietherapeuten, de vrouw die op elke vraag over liefde en seks een genuanceerd inzicht biedt, begrijpt het voor één keer niet. Beetje context: de aflevering gaat over de datingcultuur bij jongeren. Het is lang niet meer zo simpel als ’k Vraag het aan. Relaties zijn flou, niet exclusief, onuitgesproken. Er is sprake van friends with benefits en een fix voor één nacht. Kortom: het is ingewikkeld.

Naarmate dit gesprek vordert, diept het uit naar dat ene onderwerp. Want Rika is ervan overtuigd: dit is een stille seksuele revolutie. “Het is niet zomaar een generatieconflict van moeders die hun dochters niet begrijpen. Er is écht iets aan het veranderen. We zien dat ook in de cijfers.” Niet de cijfers die je zou verwachten trouwens. Anno 2022 beginnen jongeren er later aan: volgens Sensoa is de helft van de tieners achttien of ouder, als ze de eerste keer onder de lakens duiken. “Er heerst heel veel twijfel rond intimiteit en seksualiteit. En dat komt door de maatschappij waarin ze opgroeien.”

Beluister hier de eerste aflevering van het nieuwe seizoen. Over Elise die haar vriend Ben betrapte op overspel, via een tracing app:

Dat verbaast me. Vandaag zijn er series als Sex Education, en lijken alle taboes verdwenen. Nog nooit werden jongeren zo goed geïnformeerd rond relaties en seksualiteit. Brengt dat dan allemaal niet op?

“Dat brengt op naar kennis. Maar dat voegt niets toe aan een gevoel van veiligheid, en dat is cruciaal voor jongeren. Ik groeide op in de jaren 80. Minder seksuele opvoeding, dat zeker, maar wij konden in een veilige context experimenteren. Met minder ogen die naar ons keken, en veel minder meningen. We hadden een eigen personal space.”

Dus al die seks in de wereld rondom jongeren remt hen eerder af?

“Ja. Concreet voorbeeld − een verhaal dat ik hoorde via een cliënt. Haar dochter komt thuis van school: “Mama mama, een jongen uit de klas heeft een dickpic gestuurd naar een vriendin. Veertien jaar, hé. Wat doet dat meisje? Ze laat dat natuurlijk direct zien aan al haar vriendinnen. Binnen de kortste keren weet heel de klas hoe die jongen zijn piemel eruitziet.”

“Het gaat mij niet om die dickpic. Het is normaal dat een puberjongen experimenteert met sexting. En laten we eerlijk zijn: het is maar een foto van een piemel. Die meisjes zijn daarvan écht niet getraumatiseerd. Ik zou eerder een licht ongemak ontwikkelen als ik die jongen was, want zijn privé-experimentje ligt daar nu open en bloot op de speelplaats.”

Als je in de podcast zucht en zegt “ik begrijp dat niet”, dan gaat het vooral over de relatievorming. Over de voortdurende twijfels, en het feit dat jongeren vandaag moeilijk voor elkaar kiezen.

“Ja, maar dat hangt daarmee samen, hé. Want wat gebeurt er nu met die jongen? Hij schaamt zich, er is een gevoel van afwijzing. Daar zijn we allemaal heel bang van: afgewezen worden. Zeker tieners en twintigers. Gevolg: ze verstoppen zich in de grijze zone. Waar niemand opvalt en iedereen hetzelfde is. Je merkt dat heel hard in de online cultuur. Onlangs zette ik een foto op Instagram waarop ik een onnozel gezicht trok. Mijn dochter direct: Allez mama, hoe cringe is da?” (lacht)

“Komt daar nog bij: er is geen mystificatie meer rond het andere geslacht. Ze groeien volledig samen op. Jongens en meisjes, voor hen is het allemaal om het even. Dat heeft zeker zijn goede kanten. Maar tegelijk: net doordat het spanningsveld wegvalt, wordt alles complexer. Want ze zijn nog altijd geïnteresseerd, dat gaat niet weg. Maar het is veel moeilijker om het uit te spreken.”

Is verliefd zijn een vies woord geworden?

“Ja. Wat is verliefdheid? Een jongen die een briefje in je pennenzak steekt. Of samen naar huis fietsen en op een bankje zitten. Interesse tonen. Flirten. Maar zo stel je je ook kwetsbaar op. Dat wordt prachtig getoond in Normal people (populair boek en tv-serie, red.). Die twee hoofdrolspelers hebben overduidelijk sterke gevoelens voor elkaar. Maar die gevoelens uitspreken, hun verliefdheid tonen aan de buitenwereld? Nee. Daar zijn ze bang van.”

Is dat niet typisch aan tieners? Is het niet altijd spannend geweest om liefde te uiten?

“Ja, maar vroeger waren er ongeschreven regels. Als je iemand had gekust op een fuif, dan was je een koppel. Vandaag bestaat die regel niet meer. Als twintigers kussen met elkaar, of seks hebben, betekent dat niet dat je een exclusieve relatie hebt. Dat moet afgesproken worden, meestal na een lange periode in een grijze zone. Ze zijn enorm terughoudend om zo’n vaste relatie aan te gaan.”

Waarom?

“Opnieuw: omdat ze niet afgewezen willen worden.”

Het is makkelijker om Tinderfoto’s te swipen dan om te zeggen: “Ik zie je graag.”

“Nu heet dat trouwens smash or pass. Ken je dat? Komt van Tiktok. Spelletjes waarbij je twee opties hebt: groen of rood. Heel verslavend, het zijn telkens kleine dopamineshotjes omdat jij zelf keuzes kan maken. Soit, nu is dat overgewaaid naar partnerkeuzes. Dus als er iemand zegt tegen jou: Gij zijt wel smash, zenne. Dan wil dat zeggen: Ik zie u wel zitten.”

Ah oké. Handig om weten.

Klinken we nu niet wat oud? Ter verdediging van de jonge lezers: zijn we niet gewoon de boomers die het allemaal niet snappen?

“Nee. Voor alle duidelijkheid: ik zie dit niet allemaal negatief. Ik vel daar geen oordeel over. Maar er verandert echt wel iets grondig in onze beleving van relaties en seksualiteit. Ook bij dertigers en veertigers trouwens. Er waren nog nooit zoveel relatiebreuken in die leeftijdscategorie als nu. We hebben daar geen betrouwbare cijfers over, want we hebben enkel cijfers over echtscheidingen en dat is bijlange niet het hele plaatje. Maar ik zie wat ik zie in mijn praktijk. Jonge koppels gaan massaal uit elkaar. Het idee dat ouderschap en partnerschap samengaan, brokkelt heel snel af.”

Omdat er meer vissen in de zee zijn?

(knikt) “Meer contactmogelijkheden: dat is zeker een deel van de verklaring. Kijk naar sociale media: de kat staat bij de melk. Die generatie heeft ook vaak hun ouders al zien scheiden – dat maakt een groot verschil. Maar wat mij sterk opvalt: we hebben minder seks dan honderd jaar geleden. Dat blijkt uit alle onderzoeken, over alle generaties heen. Natuurlijk heeft dat een impact. Ik zie soms jonge koppels die vijf jaar lang al geen seks meer hadden. Niks, hé! Ja, Rika, wij gebruiken geen voorbehoedsmiddelen want we hebben het niet nodig. (trekt grote ogen) Dan mag je nog zo goed overeenkomen, dan mis je een essentiële component in je leven. Eten, slapen, seks: de basisbehoeften.”

Als buitenstaander zou je nochtans denken dat er meer seks is. Onlangs verscheen er een boekje dat veel aandacht kreeg, getiteld Vijftig piemels later…

“Oh, help …”

Ik wou je net vragen wat je van de titel dacht.

“Kijk, dat is net het probleem! Alles is out in the open. Alles is bloot. En seksualiteit is compleet gedemystificeerd. Terwijl: goeie seks draait helemaal niet om een getal of over one night stands. Het cliché is: de beste seks heb je als je verliefd bent, daarna komt de Samsonseks. (steekt haar vinger omhoog) Fout! Helemaal niet waar! Uit onderzoek weten we: de periode met jonge kinderen is een moeilijke, maar als de band goed is, wordt de seksbeleving daarna véél beter. Want je kent elkaar. Er is vertrouwen, en vooral: er is een gevoel van veiligheid. Dat biedt je de kans om heel creatief te worden, en heel vrij te zijn. Als je elkaar net kent, is dat er niet. Dan ben je aan het performen en denk je: Oei oei, doe ik het wel goed?”

“Goeie, intieme seks is een vorm van thuiskomen bij iemand, in iemand, die je met niets kan vergelijken. Werkelijk met níets. Iedereen die het al meemaakte met een partner weet waarover ik praat. Het is iets bijna sacraals. En dan komen we bij de kern, hé. Bij de titel van de podcast: Seks Verandert Alles. Want seks trekt telkens weer een systeem van hechting op gang. Een emotioneel systeem, dat we niet via ratio onder controle hebben.”

Geldt dat voor elke vorm van seks? In de podcast maken jullie je op een bepaald moment vrolijk over het concept ‘huis-, tuin- en keukenseks’. Verandert die ook nog alles?

“Ja. Het verdiept. Het zijn telkens weer momenten van connectie, hormonaal en emotioneel. Natuurlijk kan dat ook rap afgehandeld zijn. Op den duur weet je van elkaar waar de sleutel zit.” (lacht)

Nog even terug naar de stille seksuele revolutie. Die hangt samen met de tijdsgeest, zeg je. We leven nu al enkele jaren in crisis – eerst corona, nu oorlog en financiële zorgen. Heeft dat ook een impact?

“In crisistijden worden mensen conservatiever. Logisch. Als je nu weggaat bij je partner en het financieel alleen moet redden: simpel is anders. Maar dat zegt niks over de relatiekwaliteit. Dat is het vreemde aan cijfers rond relatiebreuken: in een overlevingseconomie zijn die lager. In de Scandinavische landen, met een hoge levensstandaard en een perfecte kinderopvang, zijn er meer relatiebreuken. De keuze voor een relatie gebeurt daar minder uit zelfbehoud, en meer omdat mensen bij elkaar willen blijven.”

Je bent enkele jaren geleden zelf gescheiden. Kijk je daar nu anders naar dan vroeger?

(denkt na) “Ik ben empathischer nu. Milder. Ik heb altijd gezegd: je moet het niet zelf meegemaakt hebben om het te verstaan. Maar wat dit onderwerp betreft … Die enorme impact begrijp je pas echt als je er zelf door ging. In onze maatschappij praten we daar heel vaak in clichés over: Ge zijt altijd met twee …Denk toch ook aan de kinderen …Zolang ge uw best doet voor elkaar is er nog hoop … Kijk: de meeste mensen hebben al kapot hun best gedaan. De buitenwereld is daar niet geweest, in die living. Ze weten niet hoe diep zulke gesprekken gaan. Natuurlijk denk je aan je kinderen. Maar blijven heeft consequenties en weggaan heeft consequenties. Hoe plaats je dat tegenover elkaar? Dat kan je niet …”

Het is een beslissing die wordt genomen zonder dat je weet wat de gevolgen zijn.

“Het is geen beslissing. Het is iets wat zich opdringt. Het is een moment dat komt. Een dynamiek waarin je met twee vastloopt, en je geraakt er niet uit. Ook dat schuldgevoel … Het is een gevoel van falen dat uniek is in zijn soort. We onderschatten echt het oordelende van de buitenwereld. Bij mij in de praktijk komen mensen die heel beladen zijn na een breuk. En dan kan ik hen best helpen door te zeggen: ’t Is oké, ge hebt uw best gedaan.”

Lukt dat nu beter dan als 25-jarige therapeute die minder levenservaring had?

“Er is in elk geval meer onverwoord wederzijds begrip. Het belangrijkste is dat de mensen voelen dat je er bent.”

Is dat de essentie van je job? Er zijn?

“Er écht zijn. Ja.”

En dus niet: de relatie redden. Want met die hoop stappen mensen vaak naar een relatietherapeut.

“Ah nee, ik red niets. Ik had die ambitie vroeger wel, maar dat zei vooral veel over mezelf. Voor alle duidelijkheid: ik ben geen promotor van scheidingen. Vandaag wil ik vooral een goeie relatie met mijn cliënten. Hen tools aanreiken, uit de knoop helpen. En hen zelf laten aanvoelen wat best voor hen is, welke richting dat ook uit gaat.”