Nu steeds meer ziekenhuizen in het rood staan, kan een ziekenhuis eigenlijk failliet gaan?

De financiële situatie in de ziekenhuissector is eerder donkerrood- dan rooskleurig. Bijna 8 op de 10 Vlaamse ziekenhuizen zullen volgend jaar in het rood duiken. Dat blijkt uit een bevraging van koepelorganisatie Zorgnet-Icuro. Het zou nog erger gesteld zijn met de financiën van de Brusselse en Waalse ziekenhuizen.

De cijfers van Zorgnet-Icuro liggen in de lijn van een onderzoek dat Belfius elk jaar uitvoert. Uit die zogenoemde MAHA-analyse (red. op basis van 2021) blijkt dat de sector financieel zwaar onder druk staat. Hoewel sommige ziekenhuizen wel degelijk mooie cijfers kunnen voorleggen, lijden heel wat andere instellingen aan zeer uiteenlopende financiële moeilijkheden.

Voor sommige voormalige OCMW-ziekenhuizen is dat bijvoorbeeld de historische pensioenlast die ze meesleuren uit het verleden. Een probleem dat ook veel lokale besturen maar al te goed kennen en waar Vlaanderen al deels voor is bijgesprongen. Momenteel zijn het vooral de hoge inflatie en de torenhoge energieprijzen die de begrotingen van grote delen van de ziekenhuissector in het rood duwen.

"De forse inflatie, de indexeringen en stijgende energiekosten door de oorlog in Oekraïne heeft alarmbellen doen afgaan bij het opmaken van onze begroting", legt Yves Breysem, de algemeen directeur van het Jessa Ziekenhuis in Hasselt uit in "De ochtend". De federale regering voorziet weliswaar 80 miljoen euro extra om die energiefacturen voor de ziekenhuizen te temperen. Alleen mogen de ziekenhuizen in ruil daarvoor hun kamersupplementen tijdelijk niet optrekken en is dat bedrag volgens de sector ruim onvoldoende.

Voor alle Belgische ziekenhuizen samen zouden de energieprijzen, volgens een berekening van Zorgnet-Icuro, volgend jaar zowat 309 miljoen euro hoger liggen. "In het UZ Leuven alleen al wordt dat geraamd op 12 miljoen euro", zegt Katrien Kesteloot, financieel directeur van het UZ Leuven. "Er is de verwarming, maar ook het elektriciteitsverbruik voor alle apparatuur, dat zijn gigantische slokoppen. Het zijn zaken waarop we niet kunnen besparen." 

Veel mogelijkheden zijn er meestal niet om nog te beknibbelen op de uitgaven. "Veelal kiezen we er nu voor om bepaalde investeringen uit te stellen", zegt Breysem. Dat gaat dan van het vernieuwen van de gebouwen tot het langer in dienst houden van bepaalde scanners. "Het mag natuurlijk ook niet te lang blijven aanslepen, want we willen uiteraard de beste kwaliteit van zorg blijven aanbieden."

Het Jessa Ziekenhuis is geen alleenstaand geval. Volgens de MAHA-analyse is het aantal investeringen in ziekenhuizen sinds 2018 gedaald met 40 procent. Het subsidiemechanisme voor investeringen is in Vlaanderen sindsdien weliswaar veranderd, maar volgens Belfius wordt het effect nog versterkt door onder meer de hoge inflatie waardoor bijvoorbeeld bouwmaterialen duurder zijn.

Rode cijfers hoeven natuurlijk nog niet meteen te leiden tot een faillissement. Er is in ons land tot nog toe nog nooit een volledig ziekenhuis failliet gegaan (red. het gebeurde bijvoorbeeld wel met de Boomse campus van het Van Enschodt-ziekenhuis), maar het is zeker mogelijk. "In Nederland bijvoorbeeld is het wel al eens gebeurd", weet Véronique Goossens, hoofdeconoom bij Belfius. Concreet ging het daar om twee ziekenhuizen van dezelfde groep: MC Slotervaart in Amsterdam en MC IJsselmeerziekenhuizen met verschillende vestigingen.

De situatie in Nederland is moeilijk te vergelijken met die bij ons, benadrukt Jo De Cock. Hij was tot voor kort 25 jaar lang de topman van het RIZIV. "In Nederland is de financiering helemaal anders geregeld", legt hij uit. Die Nederlandse faillissementen draaiden volgens hem ook nooit enkel en alleen om de financiële toestand van de ziekenhuizen. "Het had ook te maken met de kwaliteit van de zorg."

"In ons land is het al kantje boord geweest voor minstens één ziekenhuis, maar last minute is dat dan toch weer gecounterd", zegt Goossens. Algemeen lijkt de verwachting dan ook dat de overheid een faillissement niet zomaar zou laten gebeuren. "Er zijn inderdaad mogelijkheden om te vermijden dat ziekenhuizen over de kop zouden gaan", zegt De Cock. "Het zou een sneeuwbaleffect van jewelste kunnen veroorzaken."

De vraag is dan: welke overheid gaat ingrijpen? Zoals veel zaken in ons land met versnipperde bevoegdheidsverdelingen, is dat een eenvoudige vraag met een complex antwoord. Bij het kabinet van Vlaams minister van Volksgezondheid Hilde Crevits (CD&V) wijzen ze alvast naar het federale niveau voor een oplossing in het geval van een faillissement.

Federaal minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) noemt het dan weer "zeer onwaarschijnlijk" dat een ziekenhuis failliet zou gaan, omdat de budgetten volgens hem fors zijn toegenomen. "In vergelijking met 2019 komt er 3 miljard euro basisfinanciering bij. We voorzien daar bovenop volgend jaar nog eens 262 miljoen euro."

Die 262 miljoen slaat onder meer op de al eerder vernoemde tegemoetkoming voor de energiecrisis en een vermindering van bijdragen aan de sociale zekerheid. Vandenbroucke beseft wel dat dit onvoldoende is om alle tekorten aan te vullen. "Natuurlijk hebben ziekenhuizen het moeilijk en zullen ze moeten bekijken hoe ze deze moeilijke periode kunnen overbruggen."

Hij benadrukt aan onze redactie meermaals dat het "bijzonder onwaarschijnlijk is dat een ziekenhuis in de huidige omstandigheden failliet zou gaan". "Als er toch faillissementen zouden optreden in de zorg, is er inderdaad een verplichting bij de overheid om erop toe te zien dat patiënten zorg kunnen blijven krijgen."

De financiële problemen voor de ziekenhuizen zijn zeker niet nieuw, maar worden nu nog versterkt door de huidige energiecrisis. Een hervorming van de financiering van de ziekenhuizen zou veel kunnen verhelpen, maar dat staat al jaren in de steigers. "De financiering van onze ziekenhuizen is tot op de draad versleten", zegt Goossens daarover. "Het wordt steeds moeilijker om de ziekenhuizen financieel gezond te houden."

"Momenteel is het systeem versleten en zelfs anachronistisch", zegt De Cock die de huidige situatie op lange termijn unsustainable, onhoudbaar noemt. Het nieuws van de rode cijfers bij de ziekenhuizen is wat hem betreft een wake-upcall om de geplande hervorming versneld door te voeren. "Zo kan de financiering transparanter worden, rechtvaardiger gemaakt worden en kunnen we de continuïteit naar de toekomst toe optimaliseren."

De timing van die volledige hervorming blijft intussen onduidelijk. Minister Vandenbroucke spreekt over "een werk van jaren" en verwacht pas tegen midden 2024 een goed overzicht te hebben. "We gaan daar niet op wachten", verduidelijkt hij. "We gaan al een eerste stap zetten door aanzienlijk meer in te zetten op de daghospitalisatie, daarna de hervorming van de financiering van de klinische laboratoria door te voeren en vervolgens hervorming van de hele aanpak van de medische beeldvorming. Pas daarna de hervorming van het globale plaatje."