‘Hij krikt niet alleen het moreel op in Amerika, maar ook in eigen land’: de speech van Zelensky in 5 symbolische citaten

‘Tegen alle verwachtingen en doemscenario’s in is Oekraïne niet gevallen. Oekraïne is springlevend’

Na een rits beleefdheden startte Zelensky met deze zin. Een speech moet meteen de aandacht pakken en in het begin al de essentie op tafel leggen. Daarbij is het goed een lange opbouw vol beleefdheden te vermijden. Toch kon Zelensky zich bedankjes wel permitteren. Het is immers de Oekraïense oorlogsheld die naar de VS afreist. Niemand sukkelt bij een speech van deze man in slaap.

Volgens expert politieke communicatie Peter Van Aelst (UAntwerpen) was de insteek van de speech Amerikaans: verwijzingen naar het drama dat Oekraïne dit jaar trof, maar ook naar een volk dat doorzet. En met het oog op de overwinning: het land heeft het moeilijk, maar is alive and kicking. Met als boodschap: als jullie ons geld geven, halen we die overwinning. Wat ook helpt is dat Zelensky zijn speech in het Engels gaf en daarmee direct zijn publiek aansprak.

‘Oekraïne houdt stand en zal zich nooit overgeven!’

In zijn speech verwees Zelensky naar de Slag om de Ardennen in december 1944. Tijdens dit gevecht vochten Amerikaanse soldaten tegen Hitlers troepen. Zelensky maakte bewust gebruik van historische vergelijkingen en successen uit Amerika’s verleden, zegt Van Aelst. Deze zin (we shall never surrender) hoorden we eerder in de toespraak van een ander oorlogsicoon: Winston Churchill, premier van het VK tijdens de WOII.

De vergelijking tussen Churchill en Zelensky werd deze week opnieuw gemaakt. Ook Churchill sprak immers het Amerikaanse Congres toe. Toch vindt Van Aelst dit niet helemaal op zijn plaats. Ja, het zijn allebei oorlogsleiders. Maar de context van beide oorlogen is moeilijk met elkaar te vergelijken.

Toch valt er wel een vergelijking te maken in de verpakking, zegt professor internationale politiek David Criekemans (Universiteit Antwerpen). Het zijn allebei leiders die een cruciale rol spelen bij de toekomstige verhoudingen op internationaal niveau.

Zelensky en Churchill hebben ook eenzelfde strijdvaardigheid. Wat bijdraagt aan dit beeld is de outfit van de president. Zelensky verschijnt niet in pak en das, maar in zijn inmiddels befaamde olijfgroene militaire outfit. “Alsof hij letterlijk vanuit de loopgraven komt lopen en even gedag zegt”, analyseert ook politicoloog Carl Devos (UGent). De boodschap en de boodschapper zijn nauw verbonden en dat is cruciaal voor de geloofwaardigheid van een spreker.

‘We hebben artillerie. Ja. Dank u. Is het genoeg? Eerlijk gezegd, niet echt’

Met deze zin en bijbehorende intonatie maakte Zelensky het Congres aan het lachen. Goede politieke speeches bevatten emotie en rede, ernst en humor. Maar hoe grappig mag een speech ten tijde van oorlog eigenlijk zijn? “Een grap maken in deze situatie is delicaat, maar belangrijk om te doen. Een grap is ontwapenend. Zelensky heeft hier ook de opleiding en het talent voor”, zegt Devos.

Zelensky wil geld en steun van de VS. Dat krijgt hij niet met een treurig verhaal. Hij moet geloof, hoop en optimisme geven, zodat Amerikanen het idee hebben dat het goed komt. Een kleine kwinkslag in het verhaal is daarom belangrijk, zegt communicatie-expert Van Aelst. “Een klein, luchtig moment is heel Amerikaans. Kijk maar naar Amerikaanse oorlogsfilms, daar zie je dit ook terug.”

‘Uw geld is geen liefdadigheid. Het is een investering in wereldwijde veiligheid en democratie’

De meest geciteerde zin uit de speech van de Oekraïense president. De zin is goed gekozen, zegt Peter Van Aelst. “De Oekraïense president zegt: geef jullie geld aan ons, en wij zullen de Russen en Poetin verslaan voor jullie.” Zelensky gebruikt een term waar Amerikanen gevoelig voor zijn: geld als investering, en dan ook nog eens in veiligheid en democratie. Ook spreekt hij de kapitalistische maatschappij in de VS aan.

Deze uitspraak is een strategische zet van Zelensky, volgens Criekemans. Ook al was voor de speech al steun toegezegd, toch is het bezoek belangrijk voor de Oekraïense president om verbinding te maken met de Republikeinse partij. De president doet een appel op patriottisme in de VS: Amerika als supermacht en beschermheer van het vrije Westen. Hij laat zien dat Amerikanen hierin het verschil kunnen maken.

Zelensky spreekt het eigenbelang van de VS aan. En dat is een belangrijk element van een succesvolle speech: wat de spreker wil, is ook goed voor het publiek. Zelensky staat geen beleefdheden af te handelen en komt niet naar het Congres om champagne te drinken. Er staat wel degelijk iets voor hem op het spel, zegt Van Aelst.

‘Over twee dagen vieren we Kerstmis. Misschien bij kaarslicht. Niet omdat het romantischer is. Maar omdat er geen elektriciteit zal zijn’

Zelensky staat uitgebreid stil bij het aanstaande kerstfeest. Ook daarin klinkt een boodschap van hoop: al vallen de bommen, Oekraïners zullen vanuit de schuilkelders aan de feesttafel zitten en elkaar opvrolijken. Hij krikt met het geven van deze speech niet alleen het moreel op in Amerika, maar ook in eigen land, zegt Criekemans.

Een opvallend detail: veel Oekraïners houden het orthodoxe kerstfeest aan dat in januari gevierd wordt. Maar als protest tegen Rusland wordt kerst dit jaar door meer mensen op 25 december gevierd: zelfs de orthodoxe kerk van Oekraïne staat dit toe. Hiermee schuift het land richting de westerse traditie, bekrachtigd door de president. En opnieuw, in het slotakkoord van de speech valt daar de verwijzing naar de overwinning. “Merry Christmas,” besluit Zelensky, “and a happy, victorious New Year”.