Minister Tinne Van der Straeten (Groen) heeft hard gevochten voor Europees gasplafond. Is het dat allemaal waard geweest?

The Fantastic Four, die kent u wel: de vier striphelden die de overstap hebben gemaakt naar de cinema, aangevoerd door The Thing - een soort uit klei opgetrokken golem. Maar kent u ook The Fanatic Four? Dat is de ‘koosnaam’ waarmee in Europese kringen al eens wordt verwezen naar de ministers van Energie uit België, Griekenland, Polen en Italië.

Sinds de start van de oorlog in Oekraïne eind februari zijn België, Griekenland, Polen en Italië binnen de EU blijven aandringen - soms tot vervelens toe - op de komst van een prijsplafond op gas om consumenten beter te beschermen tegen hoge facturen. Tien maanden en een reeks topvergaderingen later is het gelukt. Maandag is een akkoord voorgesteld.

Vanaf 15 februari zal Europa de gasprijs beperken met behulp van het langverwachte prijsplafond. Het treedt in werking als de Europese gasprijs drie werkdagen boven 180 euro per megawattuur ligt. De gasprijs hangt momenteel net onder 100 euro, maar vorige zomer hebben we een hele poos boven 200 euro gezeten. Eind augustus even boven 300 euro.

Om te voorkomen dat tankers met lng (vloeibaar gas) Europa mijden als elders in de wereld meer geboden wordt, kiest de Europese Unie ervoor om het prijsplafond dynamisch te maken. Op aandringen van Duitsland en Nederland zal het prijsplafond meestijgen met de internationale marktprijs van lng, plus een ‘bonus’ van 35 euro per megawattuur.

Duitsland

Volgens minister Van der Straeten zal het plafond “gezinnen en bedrijven beschermen tegen excessief hoge prijzen”.

Als lid van The Fanatic Four heeft Van der Straeten samen met haar kabinet en (schaars bemande) overheidsdienst Energie de voorbije maanden bijzonder veel tijd besteed aan de strijd voor het gasplafond. Stap voor stap heeft Van der Straeten via een reeks bilaterale gesprekken met EU-collega’s gebouwd aan een coalitie van vijftien lidstaten.

Een coalitie die maandag dus sterk genoeg is gebleken om Duitsland alsnog in beweging te krijgen. Een prestatie, want bondskanselier Olaf Scholz zit sinds de Russische invasie maar met één ding in z’n hoofd: te allen prijze de gasbevoorrading van zijn industrie verzekeren. Een Europees prijsplafond is dan een risico.

Van der Straeten heeft zelf maandenlang aangedrongen bij haar Duitse ambtgenoot en groene collega Robert Habeck om in te praten op Scholz. Onder meer tijdens een informele onderhandelingstrip naar Berlijn.

Moeilijk

Maar, zoals vaak is er een ‘maar’. Veel grote namen uit de energiewereld blijken niet bepaald enthousiast over het nieuwe prijsplafond.

Christian Zinglersen, topman van de Europese energieregulator Acer, zegt aan de Financial Times dat het om een “moeilijk” dossier gaat dat “onuitgegeven en niet getest” is en waarop hij “niet echt vertrouwt” om prijspieken zoals deze zomer te voorkomen. Volgens hem is er “veel politieke bandbreedte” gebruikt om het plafond erdoor te krijgen. Versta: té veel.

Voor econome Helen Thompson (Cambridge) is het prijsplafond in het beste geval een dode mus. En in het slechtste geval een gevaar voor de bevoorrading. “Ik denk dat het Duitse standpunt een beter begrip van de mondiale gasmarkten toont”, vertelt ze aan Die Zeit. Thompson verwijst naar de verwachte economische revival van China. Een land dat hongert naar lng.

Simone Tagliapietra van denktank Bruegel tweet dan weer: “De energiecrisis in Europa is een gebrek aan evenwicht tussen vraag en aanbod (...) Om dit evenwicht te herstellen, moeten de EU-landen twee dingen doen: de vraag naar energie minimaliseren en alternatieven voor energievoorziening maximaliseren. Dit is de enige uitweg. Niet het prijsplafond.”

Oei?

Ook in eigen land is er weinig gejuich te horen over het prijsplafond. Niet in de Wetstraat zelf. Vooruit noemt het bij monde van parlementslid Kris Verduyckt een verdedigbare constructie, maar “echt enthousiast worden we er niet van, neen”.

Experts evenmin. Ivo Van Isterdael, hoofdadviseur bij de regulator CREG: “België heeft gezien de omstandigheden puik werk verricht. Maar het eindresultaat is wat het is. Eigenlijk kan je niet spreken over een prijsplafond, want er is geen limiet zolang onze gasprijs niet meer dan 35 euro boven de internationale lng-prijs uitstijgt. Het kan in principe dat we volgend jaar opnieuw meer dan 300 euro per megawattuur betalen.”

Rekenwerk van Bloomberg leert dat het prijsplafond dit jaar, achteraf gezien, 40 dagen zou hebben gewerkt. Niet toevallig in de nazomer - het moment waarop onder meer Duitsland voluit op gasjacht ging voor de winter. Van Isterdael komt zelf aan 22 dagen.

Mentaal

Thijs Van de Graaf (UGent) oordeelt genuanceerd. “Ik ben het niet eens met collega’s die zeggen dat het prijsplafond - dat inderdaad eerder een prijscorrectie is - niets inhoudt. Het staat vast dat we deze zomer te veel hebben betaald voor gas omdat EU-landen tegen elkaar hebben opgeboden. Dit soort pieken zullen we voortaan vermijden.”

“Maar ik ben het wel eens met collega’s die benadrukken dat het gasplafond geen wonderoplossing is. Het is een zinvolle noodgreep, maar het echte werk blijft groene alternatieven vinden voor gas en zoveel mogelijk energie besparen”, zegt hij. “Wat onze bevoorrading betreft: ik denk dat er genoeg mitsen en maren zijn ingebouwd om die te verzekeren.”

Van de Graaf denkt dat het gasplafond ook een mentale impact kan hebben. Als een soort realitycheck voor de gashandel. Sinds het akkoord is de prijs alvast verder gezakt, tot onder 100 euro. (Wel nog steeds vijf keer meer dan voor de crisis.)

Van Isterdael tot slot. “Ik zeg: kijk alleen naar het prijsverschil met de internationale lng-markt. Die voorwaarde van 180 euro per megawattuur is eigenlijk nogal vreemd.”

“Want stel dat de Europese gasprijs op 100 euro ligt, zoals vandaag, en in de rest van de wereld maar op 50 euro: moet onze consument die surplus dan betalen omdat de Duitsers te allen prijze hun voorraden willen vullen? Ik vind van niet. Maar goed, dan grijp je hard in op de ‘heilige’ liberale markt.”

Van der Straeten zelf was donderdag niet bereikbaar. Haar kabinet verduidelijkt dat het inderdaad vooral om een “ultieme veiligheidsmaatregel” gaat. Eén die niet mag aanzien worden als “het enige antwoord op de hoge energieprijzen”. Maandag heeft Europa bijvoorbeeld ook een akkoord gevonden over snellere vergunningen voor hernieuwbare energieprojecten.

“Het mechanisme dient om in te grijpen wanneer de gasprijs irrationeel piekt, zoals in de zomer het geval was”, luidt het. “We hopen dat dit mechanisme nooit nodig zal zijn. Het is sowieso een duidelijke boodschap dat Europa niet om het even welke prijs meer zal betalen voor gas.”