Als hoogsensitief persoon de feestdagen door? ‘Ik maak er een punt van om tijdens alle vakanties echt weg te gaan, ook tijdens de feestdagen’

Een jaar of 10 was ik, toen ik me soms begon af te zonderen tijdens barbecues en feesten thuis. Ik sloop naar mijn slaapkamer met een boek. Vaag herinner ik me de ingemaakte kleerkast van mijn ouders waar ik me verstopte wanneer er ruzie was. De geur en de zachte stof van kleding maakten me rustig. Ik was liever alleen dan dat ik ‘Zorro’ meespeelde met mijn zussen. Dat ik een gevoeliger kind was dan andere, werd me pas veel later duidelijk. Lang voelde ik me gewoon raar en anders. Pas jaren later, na een burn-out, kwam ik tijdens therapie te weten dat ik hoogsensitief ben.

Ook Laura Deglin (33) en Fien Mesens (21) kwamen er pas na een burn-out achter dat ze hoogsensitief zijn. “Ik merkte toen hoeveel inspanning bepaalde sociale situaties mij kostten, zoals bijvoorbeeld een druk feest”, zeggen ze daarover.

Genetisch bepaald

Een hoogsensitief persoon (hsp) zijn is, voor alle duidelijkheid, geen (erkende) aandoening. Het wordt wel gezien als een persoonlijkheidskenmerk. “Hoogsensitiviteit valt als concept onder de noemer temperament, wat zeer breed gedefinieerd wordt als ‘de stijl waarmee je dingen doet’”, zegt klinisch psycholoog Alice Braham. “Je gedragsstijl is een resultaat van de mate waarin je prikkelgevoelig bent en deze prikkelgevoeligheid is genetisch bepaald.”

Aan de basis van hoogsensitiviteit ligt dus een sterk verhoogde prikkelgevoeligheid, in vergelijking met het gemiddelde individu, legt Braham uit. “De beleving van hoogsensitieve personen is intenser, dieper en kan langer duren. Dat maakt dat er een verschil is in de frequentie van prikkels waarop gereageerd wordt én in de intensiteit en duur van de reactie.”

Tot een paar jaar geleden was er in Vlaanderen nog maar weinig geweten over hoogsensitiviteit. Pas toen het boek Leven zonder filter van Fleur van Groningen het grote publiek bereikte, werd er steeds meer over bekend. “In het onderwijs dachten wij vroeger dat hoogsensitief zijn zowat hetzelfde betekende als een kasplantje zijn dat nergens tegen kan”, vertelt lerares Lieselot Baele (38). “Toen ik een paar maanden thuis kwam te zitten omdat ik al langer voelde dat er iets met me was en het echt niet meer ging om les te geven, las ik Van Groningens boek omdat ik er benieuwd naar was. Tranen met tuiten heb ik gehuild, de puzzelstukjes vielen plots in elkaar en ik begreep mezelf voor het eerst.”

Hoogsensitieve mensen hebben dus een handleiding om met prikkels om te gaan, maar wat is juist het verschil met iemand die niet-hoogsensitief is, en merken we daar veel van in het dagelijkse leven?

“Als hoogsensitief persoon heb je bij wijze van spreken andere hersenen”, legt Van Groningen uit. “Het mankeert je aan een soort filter: je krijgt veel meer prikkels binnen, waarbij er nauwelijks tot geen verschil bestaat tussen hoofd- en bijzaken. Al die informatie verwerk je op de koop toe diepgaander. Op hersenscans is te zien hoe er bij hoogsensitieve personen veel meer centra in de hersenen tegelijk actief zijn en met elkaar in contact staan.”

Erg creatief

Dat heeft zijn voor- en nadelen. Enerzijds kan een hoogsensitief persoon volgens experts onverwachte verbanden leggen en erg creatief zijn. Ook hebben ze een groot observeringsvermogen en veel oog voor detail, alsook een vergrote zintuiglijkheid. Ze kunnen goed sferen en mensen aanvoelen, zijn zeer empathisch, genieten diepgaand van schoonheid en kunst, en hebben een rijke innerlijke wereld. Anderzijds kunnen ze, vanwege hun gevoeliger zenuwstelsel, overgestimuleerd raken door die stortvloed van informatie. Dit resulteert in een sterke stressreactie en mogelijke emotionele uitbarstingen.

“Ik viel ooit als kind eens zo hard uit tegenover andere leerlingen in het middelbaar”, vertelt Baele. “Het was in de klas veel te druk voor mij. Nu weet ik waar dat vandaan komt, maar toen konden noch zij noch ik dat plaatsen. Ik was compleet overprikkeld en ging over de rooie. Soms val ik plots nog weleens uit naar mijn omgeving wanneer ik erg vermoeid ben, maar gelukkig gebeurt het steeds minder.”

Onderzoek van de Amerikaanse psychotherapeute Elaine Aron – bekend van haar baanbrekende boek The Highly Sensitive Person twintig jaar geleden – toont aan dat een op de vijf mensen hoogsensitief is.

“Let wel,” zegt Braham, “er is een verschil tussen een genetisch bepaalde verhoogde prikkelgevoeligheid hebben of een verhoogde prikkelgevoeligheid ervaren als gevolg van overbelasting, vermoeidheid, fysieke pijn, stress, angst of trauma. Ook moet je het niet verwarren met gewoon even wat prikkelbaarder zijn. Het is druk geweest op het werk, de kinderen zeuren, en je partner is weer niet op het afgesproken uur thuis, kortom: iedereen is weleens ‘prikkelbaar’. Dat betekent niet meteen dat je hoogsensitief bent.”

Harde plotse geluiden

Mesens vertelt dat zij op verschillende manieren merkt dat ze hoogsensitief is. “Harde plotse geluiden komen extra binnen bij mij. Maar ook emotionele dingen zoals wanneer mensen droevig zijn of een discussie hebben kunnen mij erg van slag maken, ook al heb ik daar niets mee te maken. Naar het nieuws kijken is voor mij heel moeilijk. Ook als het chaotisch wordt voor me, word ik heel moe en kan ik niet goed functioneren doordat ik geen overzicht heb.”

Dat er sinds het verschijnen van Arons eerste boek steeds meer geschreven en gepraat wordt over hoogsensitiviteit, heeft ook de retail begrepen. Zo kun je sinds kort elke dag tussen 14 en 16 uur prikkelarm boodschappen bij Carrefour doen. De lichten zijn daarbij gedimd, de muziek staat uit en het is veel rustiger. Ook Delhaize test dit uit en zelfs het museum MSK in Gent is gestart met prikkelarme groepsrondleidingen. “Winkelen is echt niet aan mij besteed, misschien wordt het beter als de felle tl-lampen al eens minder zouden zijn”, vertelt Deglin. “Ik woon in het centrum van Antwerpen en begeef me soms met veel moed naar de Meir. Ik winkel wel graag, maar alles wat me overprikkelt, zorgt ervoor dat ik het al snel niet meer fijn vind, zoals de drukte van mensen, muziek en felle lampen. Boodschappen doen bij de Albert Heijn vermijd ik op drukke momenten en doe ik met oordopjes die standaard in mijn handtas zitten. Ik werk drie dagen per week thuis en zou dus zeker gebruik kunnen maken van een prikkelarm moment in de supermarkt.”

Marketingstunt

“Het is natuurlijk ook een slimme marketingstunt, want het gebeurt op momenten dat de winkel sowieso een stuk leger is: in de namiddag”, zegt Van Groningen. “Enerzijds moet je als hoogsensitief persoon dan wel je werkdag onderbreken om te gaan shoppen. Anderzijds is het moeilijk de rust te bewaren tijdens het spitsuur. Dat het slimme marketing is, wijst sowieso op de grote groep hsp’ers die hier nood aan hebben. Een op de vijf is niet niks.”

Maar: prikkelarme shopmomenten zijn wel belangrijk, legt Van Groningen uit. Omdat hoogsensitieve personen voortdurend hun prikkels moeten bewaken, staan ze als het ware op een dieet om overstimulatie te voorkomen. Een bezoek aan de supermarkt geeft in een keer een heleboel prikkels, waardoor er weinig ruimte overblijft voor andere, fijnere prikkels. Denk maar aan geuren, schreeuwerige reclames, humeurige medeshoppers en flikkerende tl-buizen.

Nu de feestdagen voor de deur staan, merk ik op hoe weigerachtig ik sta tegenover naar de winkel gaan. Hoewel mijn meditatiegoeroe me door mijn draadloze oortjes aanmoedigend toespreekt dat “ik me in een baken van licht bevind”, blijft juist dat een heikel punt en iets waar ik me negen van de tien keer echt naartoe moet slepen. Net zoals uitgaan en grote bijeenkomsten of feesten. Zeker als het om kerst en Nieuwjaar gaat. Ik kijk ernaar uit om familie en vrienden te zien, maar ik weet dat ik me nadien best uitgeblust voel. Daarom heb ik dit jaar voor het eerst bewust gekozen om de kerstdagen – na een druk familiefeest op kerstavond – op Texelse boerengrond door te brengen met een klein gezelschap.

Op vakantie

“Ik maak er een punt van om tijdens alle vakanties echt weg te gaan, ook tijdens de feestdagen”, vertelt Baele. “Ik vind kerst heel gezellig, maar omdat wij als gezin weinig familie hebben, kunnen wij de feestdagen organiseren zoals we zelf willen. We gaan nu vier dagen naar de Ardennen op hotel, waar mijn zoon apart kan slapen en het ontbijtbuffet op een heerlijk loom tempo verloopt. Zo kunnen we alles op ons af laten komen en alleen dingen doen die we leuk vinden en ons opladen. Sowieso bevatten de feestdagen hier veel rustmomenten en vrijdag is standaard hapjesdag voor het begin van een vakantie.”

Dat ruimtes met veel prikkels vermoeiend zijn voor een hoogsensitief persoon, is duidelijk. Maar waarom loopt onze batterij tijdens de feestdagen nog altijd net dat tikkeltje sneller leeg? “Omdat hsp’ers empathisch zijn en anderen goed aanvoelen, hebben ze de neiging over hun eigen grenzen te gaan”, zegt Van Groningen. “Ze zijn vaak vooral bezig met de noden van de ander.” Van Groningen legt daarbij uit hoe hoogsensitieve mensen de sfeer op feestjes haarscherp aanvoelen en deze willen verbeteren. Ze registreren de olifanten in de kamer, wat er onder het tapijt wordt geveegd en wat voor de ander onbespreekbaar is.

“Daardoor passen ze zich vaak verregaand aan, en ondertussen wordt al die informatie opgeslagen en verwerkt. Bovendien voelen ze emoties van anderen in hun eigen lichaam, wat soms veel om te dragen is.”

Kerstverlichting

Tel daarbij de vele zintuiglijke prikkels tijdens de feesten: de kerstverlichting, de geuren en smaken van het eten, de vele mensen, parfums, luide muziek, joelende kinderen en ook nog gesprekken die door elkaar worden gevoerd. Vaak is er smalltalk of zijn er politieke discussies: daar lopen hoogsensitieve personen van leeg, duidt Van Groningen. “Zij kunnen zich erg eenzaam en onbegrepen voelen op drukke feesten waar er van hen wordt verwacht dat ze ‘normaal doen zoals de rest’. Het vraagt veel energie.”

Logischerwijs hebben hoogsensitieve mensen nadien extra veel nood aan ontprikkeling, maar vaak moeten ze dan alweer naar het volgende feest, waar opnieuw wordt gevraagd of ze al een lief hebben, zwanger zijn, of die ene gescheiden tante kunnen entertainen.

Maar: hoe voelt dat dan precies, overprikkeld zijn? “Wanneer ik overprikkeld ben, ervaar ik een constante druk in mijn hoofd”, vertelt Deglin. “Alsof ik een hele dag gestudeerd heb aan mijn bureau en er geen letter meer bij kan. Mijn hoofd voelt overvol en ik voel me enorm moe.” Mesens ervaart dezelfde hoofdpijn. “Ik heb dan minder energie om interactie leuk te vinden. Vaak gaat dat heel geleidelijk aan en soms heb ik het pas later door. De volgende dag ben ik vermoeid en heb ik hoofdpijn.” Baelen merkt vooral hoe geagiteerd het haar soms kan doen voelen.

“Overprikkeling voorkomen is eigenlijk een verhaal van grenzen stellen: jezelf kennen, weten wat je aankunt en wat jou oplaadt en wat niet en daar dan vervolgens rekening mee houden”, zegt Van Groningen. Ze geeft nog mee dat je daarbij best aan je omgeving uitlegt hoe overprikkeling voelt. “Veel mensen kunnen zich niet inbeelden en gaan het dan minimaliseren. Als je uitlegt dat het fysiek pijn doet, dat je bijvoorbeeld zenuwpijnen of enorme hoofdpijn krijgt en niet meer goed kan nadenken, dat je alleen nog maar wil huilen en je paniekerig voelt, dan beginnen ze het meer te snappen.”