Vlaanderen wil statiegeld op blikjes en plastic flessen vanaf 2025

Vlaanderen legde de sector in 2018 een duidelijke doelstelling op: tegen eind 2023 moest de hoeveelheid zwerfvuil met 20 procent worden teruggedrongen ten opzichte van 2015. Bij het begin van de legislatuur besliste bevoegd minister Zuhal Demir die deadline met een jaar aan te scherpen.

Volgens de meest recente zwerfvuilcijfers van OVAM slaagt de sector er niet in die doelstelling te halen, bleek al in oktober. Ten opzichte van 2015 is sprake van een daling met amper 11 procent. De hoeveelheid sluikstort nam in 2021 voor het eerst af tegenover de vorige meetperiode in 2019, maar in vergelijking met 2015 ligt het cijfers nog wel 27 procent hoger. Daarom wordt nu een versnelling hoger geschakeld voor de invoering van statiegeld.

“20 procent zwerfvuil was het doel, wat geenszins gerealiseerd werd. Het kost de belastingbetaler bovendien meer dan 150 miljoen euro aan opruimkosten per jaar”, stelt Demir in een persbericht. “En dus moeten we de volgende onvermijdelijke stap nemen. De onderhandelingen, voorbereiding van zo’n statiegeldsysteem én regelgeving zal nog tijd vergen, maar één ding is zeker: het komt er.” Er is evenwel nog niets definitief, aangezien nu ook de andere regeringen hun zegje moeten doen, zo klinkt het.

Het systeem zal gelden voor plasticflesjes (zowel kleine als grote tot 3 liter) en metalen drankverpakkingen. Er moet worden onderzocht of ook drankkartons en glas er op termijn onder moeten vallen.

Het exacte bedrag voor ingeleverde flessen en blikjes moet nog tussen de gewesten bepaald worden, maar “20 à 25 eurocent lijkt aangewezen”. Er wordt nagegaan of enige diversificatie per grootte van verpakking wenselijk is, Demir krijgt terzake nog wat onderhandelingsmarge. “Voor mensen die hun aankopen terug inzamelen, is het systeem budgetneutraal”, klinkt het. “Voor mensen die geen inlevering doen en/of vervuilen, niet.”

Een statiegeldsysteem met fysieke terugnamepunten en machines is gekend uit andere Europese landen. Maar dat houdt volgens Demir weinig of geen rekening “met ons performante collectiesysteem via de Blauwe Zak”.

“In Vlaanderen hebben we nood aan een aanvulling op onze reeds performante inzameling, die aanvulling moet focussen op het voorkomen van zwerfvuil. Een alternatief statiegeldsysteem is een digitaal systeem waarbij in plaats van de inlevering in fysieke machines de verpakking en slimme vuilbak/blauwe zak via een unieke QR-code gescand kunnen worden om het statiegeld terug te krijgen.”

“Vlaanderen is sterk in innovatie en technologie. Daarom willen we dit state of the art digitale systeem een kans geven en opnieuw een koplopersrol aannemen. Dit moet echter passen binnen de voorziene timing om in 2025 operationeel te zijn en kan geen reden voor uitstel zijn. Indien gemerkt wordt dat de sector uitstel beoogt of bewerkstelligt, zal teruggegrepen worden naar een ander statiegeldsysteem”, klinkt het bij Demir.

“Bij een digitaal systeem kunnen we het ook mogelijk maken dat er naast het statiegeld ook een beloning is voor de burgers die het goed doen. Dit kan bijvoorbeeld door na het inscannen van een bepaald aantal verpakkingen een bijkomende financiële stimulans te geven bovenop het terugkrijgen van enkel het statiegeld. De middelen hiervoor kunnen aangewend worden vanuit het niet geïnde statiegeld”, aldus de regering.

Een belangrijk aandachtspunt is dat elke burger op een eenvoudige manier toegang tot het systeem moet hebben, aldus nog Demir. Enkel het gebruik van smartphones volstaat hiervoor dus niet. Voor mensen die het moeilijker hebben met digitale toepassingen moeten voldoende alternatieven voorzien worden.

Bij een digitaal systeem zijn er sowieso voldoende inzamelpunten, aangezien de Blauwe Zak en (slimme) openbare vuilbakken hiervoor kunnen worden gebruikt, betoogt het kabinet-Demir. “Het is in dit systeem dus niet nodig om ook nog een innameverplichting op te leggen aan verkooppunten. Als een winkel echter zelf inname wil organiseren als extra dienstverlening naar de klant, dan mag dat.”

De planning voor invoering houdt onder meer rekening met de tijd die nodig is voor het uitwerken en goedkeuren van het wettelijk kader , het voorzien van de nodige infrastructuur (o.a. aankoop/plaatsing/vervanging van ontdubbelde vuilbakken), alsook de overgangsperiode die vanuit de EU wordt aanbevolen (circa 12 maanden), zodat producenten en distributie zich kunnen organiseren.

“Een start in 2025 is dan ook ambitieus, maar haalbaar”, besluit Demir. “Dit noodzaakt echter dat dit ook met prioriteit wordt behandeld door de andere gewesten, de federale overheid en er geen onverwachte hindernissen optreden. De bedoeling is om in 2023 het wetgevend werk op te starten.”

Buurtsuper.be, de organisatie die de speciaalzaken en zelfstandige supermarkten vertegenwoordigt, vindt het digitaal statiegeldsysteem een goede zaak. Niet alleen voor de gezinnen, maar ook voor de supermarkten, klinkt het. Zij zouden nu immers niet moeten investeren in aangepaste leeggoedautomaten. In de oorspronkelijke plannen zouden winkels vanaf 400 m2 moeten instaan voor de inzameling van blik en plastic flesjes.

De milieuorganisaties Bond Beter Leefmilieu (BBL) en Recycling Netwerk Benelux zijn tevreden dat de Vlaamse regering de intentie toont om het statiegeld in te voeren. Maar het digitale systeem werpt vragen op.

Zo betreurt BBL dat er “weer een proefproject” wordt opgestart. “Er zijn te veel onduidelijkheden om een digitaal systeem op korte termijn te implementeren, terwijl er geen tijd meer te verliezen is”, zegt Nina Maat, beleidsexpert afval en circulaire economie bij BBL. “Het is positief dat Vlaanderen inzet op technologie en innovatie, maar dat mag niet ten koste gaan van onze doelstellingen en leiden tot een vertraagde uitrol van statiegeld.”

Ook Recycling Netwerk haalt aan dat het voorgestelde systeem “een enorm risico op vertraging, uitstel en afstel” biedt. “Een statiegeldsysteem waarbij consumenten via QR-codes hun geld terug moeten krijgen, bestaat nog nergens ter wereld. Het is onduidelijk wanneer de technologie überhaupt rijp is voor de markt.”

De twee organisaties blijven voorstander van het klassieke systeem, waarbij de verpakking wordt teruggebracht naar de winkel. Recycling Netwerk stelt daarom voor dat de overheid parallel met het scansysteem ook een plan uitwerkt voor het traditionele systeem ‘return to retail’, om voldoende garanties in te bouwen dat er in 2025 daadwerkelijk kan worden gestart met de invoering van het statiegeld.

BBL en Recycling Netwerk stippen ook aan dat het project van de Vlaamse regering oorspronkelijk werd voorgesteld door de verpakkingssector. Maar de studies die de toepassing positief zouden evalueren, werden volgens de milieuorganisaties niet transparant gedeeld. “In de praktijk blijven er zeer veel vragen over privacy, fraude en toegankelijkheid, want niet elke burger heeft toegang tot digitale applicaties”, klinkt het bij BBL.