"Slimme blauwe zakken" en beloningen voor wie het goed doet: zo wil Vlaanderen statiegeld op blikjes en plastic flesjes invoeren 

Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) kondigde begin september al aan dat ze statiegeld wil invoeren op blikjes en plastic flesjes. Ze noemde die beslissing toen "onvermijdelijk" in de strijd tegen zwerfvuil. Het principe is eenvoudig: bovenop de prijs die je betaalt voor je blikje of flesje betaal je een (klein) extra bedrag. Wanneer je dat blikje of flesje op de juiste manier terugbrengt of sorteert, krijg je dat bedrag weer terug. 

De Vlaamse regering heeft minister Demir nu de toestemming gegeven om daarover te onderhandelen met de andere regeringen in ons land. Daarbij zijn de krijtlijnen voor die onderhandelingen al uitgetekend, waardoor het systeem dat Vlaanderen voor ogen heeft al duidelijk wordt.

Het overleg met de andere regeringen moet onder meer bepalen hoe hoog het statiegeldbedrag precies zal zijn. Vlaanderen denkt daarbij aan zo'n 20 à 25 eurocent per verpakking, dus per flesje of blikje. Daarnaast wordt ook onderzocht of er een onderscheid gemaakt moet worden, bijvoorbeeld op basis van de grootte van de verpakking.

Het systeem moet gelden voor plastic flesjes (zowel kleine als grote), maar ook metalen drankverpakkingen (dus blikjes). Of op termijn ook drankkartons en glas meegenomen moeten worden in het systeem, zal ook nog onderzocht worden.

Wat vooral opvalt, is dat Vlaanderen gebruik wil maken van een digitaal systeem in de plaats van fysieke inzamelpunten. Daarbij zouden ze bijvoorbeeld kunnen werken met "slimme blauwe zakken".  In onderstaand filmpje wordt uitgelegd hoe zo'n systeem precies werkt: 

Concreet wil dat dus zeggen dat er een unieke QR-code zou komen op elk plastic flesje en elk blikje. Ook bij je blauwe zak thuis of een publieke vuilbak op straat zal zo'n QR-code horen. Wie zijn blikje of flesje daarin wil gooien, zal die codes moeten scannen om te bewijzen dat die zijn verpakking correct heeft weggegooid. En op die manier krijg je dus je geld terug. Wellicht zal daarvoor een app ontwikkeld worden die je op je smartphone kan installeren en voor mensen die geen smartphone hebben zouden er thuisscanners komen. 

Verkooppunten zoals supermarkten zouden volgens dit systeem geen verplichting opgelegd krijgen om verpakkingen in te zamelen. "Maar als een winkel echter zelf inname wil organiseren als extra dienstverlening naar de klant, dan mag dat", klinkt het in een persmededeling.

“Vlaanderen is sterk in innovatie en technologie. Daarom willen we dit state of the art digitale systeem een kans geven en opnieuw een koplopersrol aannemen. Dit moet echter passen binnen de voorziene timing om in 2025 operationeel te zijn en kan geen reden voor uitstel zijn. Indien gemerkt wordt dat de sector uitstel beoogt of bewerkstelligt, zal teruggegrepen worden naar een ander statiegeldsysteem”, klinkt het bij minister Demir.

Vlaams parlementslid voor Vooruit en burgemeester van Bredene Steve Vandenberghe reageert teleurgesteld. "Het digitaal systeem is erg ingewikkeld en er zijn veel mensen die digitaal echt niet voldoende geschoold zijn. (...) Men weet uit Nederland, Duitsland en heel wat andere landen in Europa dat een klassiek systeem werkt en ervoor zorgt dat er tot veertig à vijftig procent minder zwerfvuil is. Zuhal Demir kiest voor de gemakkelijkste oplossing door de lobby te volgen. Ze duwt het ook op de lange baan, want het wordt pas de volgende legislatuur uitgewerkt. Ik vind het een vertragingsmanoeuvre en dat is bijzonder jammer."

In de loop van 2023 zal via sectorprojecten op het terrein onderzocht worden of zo'n digitaal systeem effectief beter werkt dan de systemen die vandaag al bestaan. Zo moeten er bepaalde inzamelpercentages gehaald worden en moet het ook zeker zijn dat het systeem bestand is tegen fraude. Als blijkt dat het digitale systeem effectief beter werkt, zal het ook opgelegd en verder uitgewerkt worden.

"Bij een digitaal systeem kunnen we het ook mogelijk maken dat er naast het statiegeld ook een beloning is voor de burgers die het goed doen", vult Demir aan. "Dit kan bijvoorbeeld door na het inscannen van een bepaald aantal verpakkingen een bijkomende financiële stimulans te geven bovenop het terugkrijgen van enkel het statiegeld. De middelen hiervoor kunnen aangewend worden vanuit het niet geïnde statiegeld”

De Vlaamse regering wil het nieuwe systeem invoeren in 2025. Dat is "ambitieus, maar haalbaar", klinkt het. Het is de bedoeling om het wetgevend werk op te starten in 2023. Maar eerst moet er dus nog overlegd worden met de andere regeringen.

De milieuorganisaties Bond Beter Leefmilieu (BBL) en Recycling Netwerk Benelux zijn sceptisch over de manier waarop de Vlaamse regering statiegeld op drankverpakkingen wil invoeren. Het opzetten van een digitaal systeem dreigt de introductie van het statiegeld te vertragen, zo luidt de kritiek.

Zowel BBL als Recycling Netwerk zijn tevreden dat de Vlaamse regering de intentie toont om het statiegeld in te voeren. Maar het digitale systeem werpt heel wat vragen op. 

Zo betreurt BBL dat er "weer een proefproject" wordt opgestart. "Er zijn te veel onduidelijkheden om een digitaal systeem op korte termijn te implementeren, terwijl er geen tijd meer te verliezen is", zegt Nina Maat, beleidsexpert afval en circulaire economie bij BBL. "Het is positief dat Vlaanderen inzet op technologie en innovatie, maar dat mag niet ten koste gaan van onze doelstellingen en leiden tot een vertraagde uitrol van statiegeld."

Ook Recycling Netwerk haalt aan dat het voorgestelde systeem "een enorm risico op vertraging, uitstel en afstel" biedt. "Een statiegeldsysteem waarbij consumenten via QR-codes hun geld terug moeten krijgen, bestaat nog nergens ter wereld. Het is onduidelijk wanneer de technologie überhaupt rijp is voor de markt."

De twee organisaties blijven voorstander van het klassieke systeem, waarbij de verpakking wordt teruggebracht naar de winkel. Recycling Netwerk stelt daarom voor dat de overheid parallel met het scansysteem ook een plan uitwerkt voor het traditionele systeem 'return to retail', om voldoende garanties in te bouwen dat er in 2025 daadwerkelijk kan worden gestart met de invoering van het statiegeld.