‘Ik krijg huilende mensen aan de telefoon die 10.000 euro investeerden in een warmtepomp en niet begrijpen waarom hun energierekening zo hoog is’

Nu de energiecrisis volop woedt, krijgt Willy Lievens steeds meer radeloze mensen aan de lijn. De gewezen leraar elektronica specialiseerde zich na de oliecrisis in hernieuwbare energie en adviseert bouwers en verbouwers vanuit zijn kenniscentrum De Zonne-arc. Hij doet het al dertig jaar zonder aansluiting op gas, leidingwater en riolering. En hoewel hij uiterst spaarzaam met energie omspringt, wijst de thermometer in zijn woonkamer een knusse 23 graden aan. In het grote energievraagstuk moeten de antwoorden volgens hem niet komen van dure hightech, eenvoudige oplossingen zullen volstaan.

De overheid zou ons nochtans graag massaal zien overschakelen op hoogtechnologische warmtepompen. Wat vindt u daarvan?

Willy Lievens: “De overheid zou ons beter anders leren omgaan met energie, want de warmtepomp is niet zonder gebreken. Stel, ik heb een nieuwe lamp uitgevonden, maar ze vertoont één mankement: hoe donkerder het wordt, hoe minder licht ze geeft. Die zou niemand kopen, toch? Wel, de warmtepomp kampt met hetzelfde probleem: hoe kouder het wordt, hoe minder warmte ze produceert en hoe meer elektriciteit ze verbruikt.”

Installateurs beweren dat je met de huidige gasprijzen jaarlijks tot 8.000 euro kunt besparen door je gasketel te vervangen door een warmtepomp.

Lievens: “Ik weet héél zeker dat ze die claim niet kunnen hardmaken. De meeste warmtepompen halen hun warmte uit de buitenlucht en hebben een winstfactor van 2,5. Dat wil zeggen dat ze 1 kilowatt elektriciteit nodig hebben om 2,5 kilowatt warmte te genereren. Alleen wordt er niet bij gezegd dat elektriciteit per kilowattuur drie keer méér kost dan gas. Zo doe je dus geen profijt.

“Ik krijg soms huilende mensen aan de telefoon die 10.000 euro hebben geïnvesteerd in een warmtepomp en niet begrijpen waarom hun energierekening zo hoog blijft.”

Is een warmtepomp dan altijd een slecht idee?

Lievens: “Neen, in een lage-energiewoning – nog geen 15 procent van de huizen in Vlaanderen – zal een warmtepomp wél werken. Maar het heeft totaal geen zin om er eentje te installeren in een slecht geïsoleerd huis. Mensen die hun woning wel goed geïsoleerd hebben, komen achteraf vaak tot de vaststelling dat ze hun huis net zo goed hadden kunnen verwarmen met een kleine pelletkachel – een kachel die je stookt met korrels samengeperst hout. Ik kan maar niet begrijpen waarom de machinekamer van een woning ingewikkelder wordt naarmate die minder energie nodig heeft.”

De wachttijden voor een warmtepomp lopen op tot meer dan een half jaar. Waarom laten we ons zo massaal vangen?

Lievens: “Omdat mensen niks van energie afweten. We weten nog wel hoeveel een meter of liter is, maar niet waar een kilowattuur voor staat. Wel, dat is ongeveer de energie die je nodig hebt om een emmer water aan de kook te brengen. 10 kilowattuur kun je opwekken met 1 liter stookolie, 2 kilo pellets of 3 kilo brandhout. Dat plaatst trouwens meteen de thuisbatterij van 10 kilowattuur, die 8.000 euro kost, in het juiste perspectief.”

U bent geen fan van de thuisbatterij?

Lievens: “Ik ben er niet tegen, ik vind het vooral jammer dat we oude gewoontes in stand houden. We zouden beter inzetten op energie besparen. Want de realiteit is dat de prijs voor de consument intussen verdrievoudigd is.

“We worden met zijn allen naar de schaapsstal van de grote energieleveranciers gedreven, die vervolgens alles in onze plaats zullen bepalen. Vanaf 1 januari 2023 wordt het capaciteitstarief ingevoerd. Dat moet ervoor zorgen dat we ons verbruik meer gaan spreiden. De digitale meter zal elke maand je piekvermogen – je hoogste elektrische verbruik op een bepaald moment – registreren en op basis daarvan een jaarlijks gemiddelde berekenen. Als dat hoger is dan 2,5 kilowatt, betaal je extra.

“Het gemiddelde piekvermogen bij Vlaamse huishoudens ligt rond de 3,5 kilowatt. Zet twee kookplaten en een wasmachine aan, en je bent er al. Hoe ga je dat doen als je ’s avonds om zes uur thuiskomt van je werk? Dan is het onmogelijk om je verbruik te spreiden. Trouwens: een warmtepomp die inschakelt, verbruikt al 2,5 tot 3 kilowatt.”

Kun je die pieken dan niet opvangen met een thuisbatterij?

Lievens: “In de winter leveren zonnepanelen amper stroom en zal je batterij er vaak werkloos bij staan. Dan moet je alsnog oppassen voor je piekverbruik. Ik lees dat we in de toekomst de batterij van onze elektrische wagen zullen gebruiken als thuisbatterij, maar ik betwijfel of dat praktisch haalbaar is. In een gemiddelde elektrische wagen zit een batterij van wel 50 kilowattuur. Maar om die op te laden, moet je tien uur aan één stuk 5 kilowatt van het elektriciteitsnet halen. Hoe rijm je dat met het capaciteitstarief? Alleen op zonnige zomerdagen zul je er raken met je zonnepanelen. Op voorwaarde dat je auto overdag thuis voor de deur staat, uiteraard.

“Ik beweer niet dat zonnepanelen en een thuisbatterij geen deel van de oplossing kunnen vormen, maar ze mogen geen excuus zijn om te blijven morsen met elektriciteit. We moeten energie opnieuw leren koesteren als een kostbaar goed. Een gemiddeld Belgisch gezin verbruikt 3.650 kilowattuur per jaar. Dat kun je zonder noemenswaardig comfortverlies terugbrengen naar 2.000 kilowattuur. Zelf verbruik ik maar 1.700 kilowattuur.”

Hoe doet u dat?

Lievens: “Eerst en vooral: meten is weten. Schrijf je meterstanden eens op wanneer je op vakantie vertrekt, en kijk hoeveel erbij is gekomen als je weer thuis bent. Ik garandeer je dat je zult schrikken van het sluimerverbruik. Koelkasten en diepvriezers zijn echte energievreters. Maar wat doen we? We zetten ze in een warme keuken, het liefst ingebouwd naast de oven: dan moeten ze veel harder draaien om koel te blijven. Mijn koelkast en diepvriezer hebben dikke, isolerende wanden en staan in een koele berging. Samen verbruiken ze minder dan een derde van wat een Amerikaanse koelkast verbruikt. Ik heb trouwens ook een koelkast die helemaal geen energie verbruikt: een kleine prefabkelder, een halve meter diep ingegraven in mijn tuin, die ik heb bedekt met aarde en planten. Daar is het het hele jaar door koel genoeg om drank en groenten op te slaan.”

KOKEN MET BUTAAN

Letten we best op de energielabels als we elektrische toestellen kopen?

Lievens (windt zich op): “Néén! Die labels zijn er alleen maar om de mensen dom te houden. Leer rekenen in watt en kilowattuur per jaar. Mensen denken dat ze goed bezig zijn als ze hun huis vol ledlampen hangen, maar schijn bedriegt. Mijn moeder verlichtte haar woonkamer van 30 vierkante meter met één gloeilamp van 60 watt. Dat is óók energiezuinig. Controleer al je lampen, noteer alle watts en deel dat door het aantal vierkante meter vloeroppervlakte van je huis. Als je onder de 2 watt per vierkante meter blijft, heb je energiezuinige verlichting.

“Dankzij ledtechnologie zijn onze televisies zuiniger geworden, maar een led-tv van anderhalve meter breed zorgt niet voor een lager energieverbruik. De werkelijke kostprijs van een toestel is gelijk aan de aankoopprijs plus tien jaar energieverbruik. Een scherm van 65 inch verbruikt gemiddeld drie keer meer dan een scherm van 32 inch. In veel gezinnen brandt zo’n ding 1.500 uur per jaar, dus dat kost je in tien jaar 1.000 kilowattuur extra. Momenteel komt dat neer op zo’n 400 tot 750 euro. We moeten leren budgetteren. In plaats van naar een winkel te stappen met het idee dat een televisie x-aantal inch moet zijn, zou je kunnen zeggen: hij mag maximaal 60 watt verbruiken.”

Veel mensen zijn bang dat ze zullen moeten inboeten aan leefcomfort.

Lievens: “Heb je echt minder comfort als je geen Amerikaanse koelkast of een tv-scherm van anderhalve meter hebt? Ik begrijp dat velen geen zin hebben om energie te besparen, maar daar heb ik een eenvoudige oplossing voor: voer een getrapt energietarief in. Geef alle gezinnen de eerste 1.500 kilowattuur tegen de prijs van het sociaal tarief. De volgende schijf van 1.500 kilowattuur betaal je het gewone tarief. Voor alles daarboven reken je een hoog verspillingstarief. Dat alles uiteraard met correcties voor het aantal gezinsleden. En wie geen budget heeft voor energiezuinige toestellen, bied je een groene lening aan. Zeg mij eens: zal er nog iemand boven de 3.000 kilowattuur uitkomen?

“Als we 25 jaar geleden zo’n systeem hadden gestart, hadden we meer energie bespaard dan wat alle windmolens en zonnepanelen samen opwekken.”

Op uw dak liggen ook zonnepanelen, en u bent nog wel aangesloten op het elektriciteitsnet.

Lievens: “Steeds meer mensen willen afschakelen van het elektriciteitsnet, maar ze vergeten dat er makkelijker oplossingen zijn. Zonnepanelen zijn voor mij de kers op de taart van een energiezuinig huis. Ik kom bij mensen met een dak vol zonnepanelen, terwijl hun huis slecht geïsoleerd is. Dat heeft geen énkele zin. Het eerste gebod is altijd en overal: isoleer. Investeer vervolgens in energiezuinige toestellen en kleine offgridsystemen, en kijk dán pas hoeveel extra energie je nodig hebt.”

Wat bedoelt u met kleine offgridsystemen?

Lievens: “Dat zijn betaalbare, simpele oplossingen. Zelf koken we bijvoorbeeld op butaangas, een bijproduct van het raffinageproces van aardolie – dat kun je dus beter zo nuttig mogelijk gebruiken. Eén fles van 12,5 kilogram kost 35 euro en levert meer energie dan de batterij van een Tesla. We koken er een half jaar mee, en hoeven niet met een bang hart op onze eindafrekening te wachten.”

Hebt u ook zo’n systeem om uw huis te verwarmen?

Lievens: “Ik heb een finoven, dat is een accumulatiekachel die de warmte vertraagd afgeeft. In de winter stook ik om de twee à drie dagen 10 kilogram hout, waardoor ik per jaar slechts één kubieke meter hout verbruik. Toch is het hier voortdurend 23 graden.”

Hoe kan dat?

Lievens: “We hebben onze woning zo gebouwd dat ze maximaal wordt verlicht, verlucht, gekoeld en verwarmd met de hulp van wind, zon en planten. Allemaal dingen die de natuur ons gratis geeft.

“De zuidzijde van ons huis bestaat uit grote ramen met hoogrendementsglas, die uitgeven op een binnenmuur. Die is opgetrokken uit een massieve, donkerkleurige silicaatsteen. Bij het minste straaltje zon warmt hij op tot 25 graden en fungeert hij als een gigantische tegelkachel. Daardoor verliezen de leefruimtes amper warmte. En om ons huis in de zomer te beschermen tegen oververhitting, laten we een groenscherm van hop voor de ramen groeien. Die plant groeit vanaf april 10 centimeter per dag en verdwijnt in de winter weer onder de grond.

“Die muur is de strafste techniek die ik in huis heb: hij geeft gratis warmte, en er komt geen hightech of installateur aan te pas. Wij moeten dringend een generatie architecten opleiden die met zulke technieken overweg kan, want dit soort creativiteit ontbreekt nu in het debat over de energietransitie.”

Welk verwarmingssysteem raadt u aan voor een klassiek huis?

Lievens: “Een goed geïsoleerde woning krijg je makkelijk warm met 6 kilowatt, dus vaak volstaat een moderne pelletkachel, of een kleine hoogrendementsgasketel. Voor goed geïsoleerde woningen is een warmtepomp ook een optie, maar een kachel is eenvoudiger. Wist je dat er zelfs al pelletkachels bestaan met een geïntegreerde oven? Die staat de hele winter op stand-by, klaar om eten op te warmen. Zonder elektriciteitspiek.”

Om onze CO2-uitstoot te beperken, wordt een aardgasaansluiting vanaf 2025 verboden bij nieuwbouw.

Lievens: “Tegenwoordig ben je een zondaar als je gas stookt met een rendement van 95 procent, maar waarop draaien al die warmtepompen in de winter? Op onze nucleaire oudijzerwinkel, en op gascentrales met een rendement van amper 60 procent. En zelfs al zouden we elektriciteit alleen nog uit hernieuwbare bronnen halen, dan nog betwijfel ik sterk of ons elektriciteitsnet dat meerverbruik aankan. Ik ben een klimaatstrijder van het eerste uur, maar ik heb een broertje dood aan grote principes. Ik vind dat iedereen die minder dan 500 kubieke meter aardgas of 1.000 kilo pellets per jaar verbruikt, zuinig omgaat met energie en goed bezig is.”

Volgens de Vlaamse Milieumaatschappij zijn huishoudens verantwoordelijk voor de helft van de uitstoot van fijnstof. Het overgrote deel daarvan komt van houtkachels.

Lievens: “Vlaanderen staat jammer genoeg vol oude, slechte houtkachels. En mensen stoken momenteel álles op, zelfs pampers en plastic. Waarom stimuleert de overheid het gebruik van pelletkachels niet? Dat is de efficiëntste en properste manier om hout te verbranden en je krijgt zo’n toestel alleen aan de praat met gecertificeerde pellets, die grotendeels afkomstig zijn van afval uit de houtindustrie. Zo bescherm je de mensen tegen zichzelf.”

REGENWATER DRINKEN

Veel huizen hebben volgens u geen nood aan centrale verwarming, maar hoe krijg ik mijn badkamer dan warm?

Lievens: “In een goed geïsoleerde en geventileerde woning wordt het nooit echt koud, ook al verwarm je niet alle kamers. Met een infrarood paneel van 400 watt dat je enkel aanzet als je een douche neemt, geniet je van heerlijke stralingswarmte zonder buitensporige kosten. Maar natuurlijk moet je niet alles wat je bespaart, vervolgens versmossen met een persoonlijk wellnesscenter.”

Hoe bedoelt u?

Lievens: “Veel mensen laten zich vangen aan een inloopdouche. Daar heeft de tocht vrij spel. Om te vermijden dat men het koud krijgt, installeert men dan een grote regendouche die zorgt voor een wolk van warm water. Die dingen verbruiken 25 liter per minuut! Daarmee loopt je boiler van 250 liter – het energetisch equivalent van 15 kilowattuur – in 10 minuten leeg.

“Wij hebben een douchekop die 4 liter per minuut verbruikt, en dankzij een douchecabine met een deur blijft het lekker warm. En ja, ook wij worden nat onder de douche (lacht).”

U gebruikt een zonneboiler om uw water op te warmen. Is dat voordelig?

Lievens: “Acht maanden per jaar is mijn warm water zo goed als gratis, en ook in de winter spaar ik heel wat uit. Enkele uren zonneschijn zijn voldoende om 250 liter water op te warmen, en daar komen we drie dagen mee toe. Als de temperatuur in het boilervat onder de 35 graden duikt, warmt een kleine elektrische boiler het water voor één douchebeurt verder op. Dat kost me op jaarbasis ongeveer 25 euro. Daar kan geen enkele energieleverancier tegenop.

“Ik heb trouwens ook een wasmachine die werkt op warm water uit de zonneboiler. Ik snap niet waarom je eerst elektriciteit zou produceren met zonnepanelen, om er daarna water mee te verwarmen. Eén vierkante meter zonnecollectoren is dan vijf keer efficiënter dan zonnepanelen.”

Waarom staat ons land dan niet vol zonneboilers?

Lievens: “Omdat zonnepanelen veel geld opleveren voor de energieleveranciers én de overheid: met een zonneboiler ben je off the grid, en kun je dus niet belast worden op je verbruik van warm water.”

U bent niet aangesloten op leidingwater. Hoe kan dat?

Lievens: “Veel mensen gruwen van het idee, maar je kunt perfect leven op regenwater. Het water dat van mijn daken loopt, gaat eerst door een cycloonfilter. Daar komt geen blaadje of vuiltje door. Dat water sla ik op in een put van 7.500 liter, die ik één keer om de drie jaar grondig reinig. Er hangt ook een kleine aquariumpomp in die de aanmaak van aërobe bacteriën bevordert en zo het regenwater sprankelend helder houdt.

“Al onze kranen, inclusief de douche en de keukenkraan, zijn aangesloten op regenwater. Om er drinkbaar water van te maken, staat er een Berkey-filter in onze keuken. Bovenaan giet je er 8 liter water in, dat sijpelt door drie actieve-koolfilters, en onderaan tap je perfect drinkbaar water af. Zo’n toestel verbruikt geen elektriciteit en gaat 25 jaar mee.”

De zomers worden almaar droger. Zult u nog wel genoeg water hebben in droge periodes?

Lievens (lacht): “Dat probleem hebben we nog nooit gehad: ook in droge periodes kunnen we gewoon douchen met onze regenwatervoorraad.

“En ons composttoilet verbruikt geen water. Dat staat gewoon binnen in huis, en neen, het stinkt niet. De ontlasting komt in een grote emmer terecht, en daar gooi je telkens een kommetje hennepvezels op. Eén keer per week kieperen we die emmer leeg in een gesloten compostvat, waar bacteriën het omzetten in geurloos compost.”

Het zal nog wel even duren voor de gemiddelde Vlaming klaar is voor zo’n systeem.

Lievens: “Ooit komt het ervan, hoor. Net zoals wij het vandaag normaal vinden dat er niet meer gerookt mag worden op restaurant, komt er een tijd dat we zeggen: ‘Wist je dat ze vroeger de wc doorspoelden met drinkbaar water?’”

© Humo