Statiegeld voor blikjes en plastic flesjes: waarom kiezen voor een digitaal systeem?

Over de invoering van statiegeld op blikjes en plastic flesjes wordt al heel lang gepraat. Het principe is eenvoudig: bovenop de prijs die je betaalt voor je blikje of flesje betaal je een (klein) extra bedrag. Wanneer je dat blikje of flesje op de juiste manier terugbrengt of sorteert, krijg je dat bedrag terug. Volgens voorstanders helpt statiegeld om de afvalberg te verkleinen en het zwerfvuil aan te pakken.

Eind vorige week kwam er meer duidelijkheid. Vlaanderen wil tegen 2025 statiegeld invoeren en denkt aan een bedrag van 20 tot 25 cent per flesje of blikje. Opvallend is dat Vlaanderen niet denkt aan een systeem met fysieke inzamelpunten, waarbij je je verpakkingen bijhoudt en later binnenbrengt. Het wil gebruikmaken van een digitaal systeem.

Elke drankverpakking, blauwe zak en openbare vuilnisbak zou een unieke QR-code krijgen. Wie zijn blikje of flesje wil gooien, zal die codes moeten scannen om te bewijzen dat hij zijn verpakking correct heeft weggegooid. Op die manier krijg je je geld terug, al is nog niet concreet uitgewerkt hoe.

Her en der klinken bedenkingen. Hoe ga je fraude vermijden, bijvoorbeeld, en wat met privacy? Bovendien zouden mensen die digitaal ongeletterd zijn, uit de boot vallen. Maar Fost Plus, dat de inzameling, sortering en recyclage van huishoudelijk verpakkingsafval coördineert, verdedigt het systeem.

"Het idee is gebaseerd op twee principes", zegt Steven Boussemaere, directeur Innovation & Business Development. "We wilden voortbouwen op wat werkt, en dat is de blauwe zak. Bijna elk gezin gebruikt die, en dat levert heel goede resultaten op, zeker sinds de uitbreiding van wat in die zak mag. Daarnaast, als je met een fysiek inzamelpunt werkt, moeten consumenten hun verpakking bijhouden tot ze bij een inzamelpunt komen. Dat is hier niet nodig, je kan het gewoon in een andere zak of bak kwijt."

Het is dus de bedoeling dat elke verpakking een unieke QR-code krijgt. "De consument koopt een plastic flesje of blikje in de winkel, en aan de kassa wordt het statiegeld geïnd. Er wordt vervolgens een bedrag aan die code gekoppeld. In het klassieke systeem moet je de verpakking ongeschonden bijhouden en terugbrengen naar de winkel om dat bedrag terug te krijgen. Met het digitale systeem kan je gewoon je blauwe zak blijven gebruiken. We willen het voor de consument zo makkelijk mogelijk maken", legt Boussemaere uit.

Maar ook buitenshuis zullen mensen hun plastic flesje en blikje kwijt kunnen. "In ons voorstel willen we de selectieve inzameling thuis opentrekken naar de publieke ruimte. Elke publieke vuilnisbak wordt ontdubbeld in een bakje voor restafval en een bakje voor flesjes en blikjes en ander pmd, met aparte codes. Dat is een zeer grote investering voor onze bedrijven. Over een periode van 10 jaar zou het om een bedrag van 1 miljard euro gaan. Daarin zitten de aanschaf, plaatsing en lediging van die "blauwe" vuilbakjes, maar ook de kosten voor de ontwikkeling van het digitale platform."

Om tegemoet te komen aan de bezorgdheid over fraude, wordt aan oplossingen gewerkt, zegt Boussemaere. "Het digitale biedt net mogelijkheden om fraude tegen te gaan. We kunnen digitale regels opzetten in het platform, het aantal scans per minuut beperken, bijvoorbeeld. We kunnen het scannen van de code om geld terug te krijgen, koppelen aan het al of niet open zijn van een blikje. Dat wordt ook al getest. De code staat bij een blikje bovenaan. Bij het scannen krijg je een beeld van de bovenkant, en dan kan je via artificiële intelligentie beoordelen of het blikje open is of niet."

Sommige mensen vrezen risico's voor de privacy. Gaan meer bedrijven en overheden kunnen zien wat, waar en wanneer je dingen koopt en scant? En wat met hacking? "Onze visie is dat wij zo minimaal mogelijk gegevens vragen, enkel die gegevens die strikt noodzakelijk zijn", zegt Boussemaere. Wie bepaalt welke gegevens dat zijn? "Wij doen een beroep op de overheid om een wetgevend kader daarvoor te creëren. De bescherming van persoonsgegevens is voor ons uitermate belangrijk. Wie het digitale platform zal ontwikkelen, zal ook moeten aantonen hoe hij aan de veiligheidsnormen voldoet."

Volgens Boussemaere is het mogelijk om het digitale systeem tegen 2025 uit te rollen. "We beginnen niet van nul, er zijn grondige haalbaarheidsstudies gebeurd die alles vanuit technologisch, juridisch, economisch en fiscaal perspectief bestudeerd hebben. Het is haalbaar. Uiteraard is er nog ontwikkeling nodig, maar we gaan binnen dezelfde termijn van start kunnen gaan als wanneer er een klassiek systeem zou komen."