“Op dit moment stroomt het plein hier vol”, zegt vaticaankenner Tom Zwaenepoel als we hem zaterdag enkele uren na het overlijden in Rome bellen. “Ik denk dat het nieuws van het overlijden van Benedictus nog niet helemaal doorgesijpeld is. Het toerisme gaat gewoon verder, maar er lijken toch ook wel steeds meer mensen toe te komen. Er staan hier ook al enkele dagen journalisten en cameraploegen op het plein. Men dacht aanvankelijk ook dat hij de overgang van oud naar nieuw nog zou meemaken, aangezien zijn toestand gisteren nog vrij stabiel was. Maar vanmorgen is hij toch overleden.”

En dat zorgt ervoor dat het Vaticaan nu met een groot probleem zit. “Traditioneel is er op de laatste dag van het burgerlijk jaar een Te Deum in Rome. En op de eerste dag is er de nieuwjaarsmis. Het is onduidelijk of daar aanpassingen aan zullen gebeuren. Eigenlijk is alles wat met het overlijden van de paus emeritus te maken heeft onduidelijk. Er is geen protocol. Geen draaiboek. Hij is de eerste paus op rust in 600 jaar die komt te overlijden. Ongetwijfeld zal deze uitvaart anders zijn dan die van een zittende paus.”

(Lees verder onder de foto)

Traditioneel wordt er een periode van negen dagen gehanteerd tussen het overlijden en de begrafenis van een paus. “Dat is vooral om praktische redenen. Er moet van alles geregeld worden en het zijn eigenlijk de kardinalen die de begrafenis organiseren. Die negen dagen zijn een soort rouwperiode waarin alle kardinalen ook naar Rome kunnen komen. Maar dat zal nu niet zo zijn. Een opbaring in de Sint-Pietersbasiliek lijkt wel een evidentie, maar over het verdere verloop is nog niets geweten.”

Vermoedelijk zal emeritus paus Benedictus XVI eerder een begrafenis als oud-bisschop van Rome krijgen. “Maar er zullen ongetwijfeld ook staatshoofden aanwezig zijn. Zeker uit Duitsland.”

In het Vaticaan wonen

Dat hij de eerste paus in 600 jaar is die aftrad, is volgens Zwaenepoel zeker opmerkelijk. “Hij is langer paus emeritus geweest, dan paus zelf. Hij heeft het vermenselijkt. Paus zijn, dat doe je niet tot aan de dood, maar tot wanneer je in staat bent om het uit te voeren”, zegt hij. “Ook de huidige paus zal dat verder zetten.”

“Als we één iets kunnen leren uit dit verhaal is dat het misschien niet verstandig is om als emeritus paus in het Vaticaan te blijven wonen. Benedictus woonde op 350 meter van de woonplaats van de huidige paus”, zegt hij. Hij kwam amper nog in het openbaar, maar dat betekent niet dat hij geen invloed meer had. “Hij is blijven schrijven. Onder meer over het seksueel misbruik in de kerk. Maar dat zal waarschijnlijk vooral onder invloed van zijn entourage geweest zijn. Hij is wel wat geïnstrumentaliseerd door de ultraconservatieve vleugel van de kerk.”

(Lees verder onder de foto)

Homohuwelijk

Zwaenepoel is het persoonlijk niet eens met hoe de voormalige paus in Vlaanderen en Nederland herdacht wordt. “Men is heel negatief over Benedictus. Zeker als men hem vergelijkt met Franciscus. Die laatste is veel populairder. Zeker door zijn uitstraling, charisma, zijn manier van spreken, zijn omgang met mensen,... De overleden paus was een theoloog, die het niet zozeer van populaire, menselijke houdingen en uitspraken moest hebben.”

De vaticaankenner zegt dat we Benedictus op twee manieren moeten onthouden. Enerzijds is hij volgens Zwaenepoel de eerste paus die stappen ondernomen heeft tegen seksueel misbruik binnen de kerk. “Hij omschreef het niet enkel als een zonde, maar het was ook echt een misdrijf. Hij heeft ook de wetgeving aangepast.” Daarnaast was Benedictus vooral een paus die terugwilde naar de kern. “En dat is de Bijbel. In Vlaanderen en Nederland werd dat niet zo gesmaakt. Je kon hem begrijpen als je zijn achtergrond kende. Hij wou terug naar een zuivere kerk.” En ook Zwaenepoel ontkent niet dat Benedictus zich niet populair maakte door bijvoorbeeld fervent tegenstander te zijn van het homohuwelijk. “Franciscus is het omgekeerde. Iedereen wordt omarmd. Die zuivere kerk van Benedictus werd door minder mensen begrepen. In de 21ste eeuw hebben we uiteraard een Franciscus nodig.”