Eerste vliegtuig met "biokerosine" stijgt op in Zaventem: wat is SAF? En hoe goed is het voor het klimaat?

Bestemming: Malaga. Aan het vliegtuig was er niet veel bijzonders te zien, om vijf voor twaalf deze middag, toen Brussels Airlines-vlucht SN3737 opsteeg van de luchthaven van Zaventem. Toch was het een primeurtje. Het vliegtuig vloog (of vliegt, als u dit artikel meteen na publicatie leest) deels op zogenaamde SAF,sustainable aviation fuels of duurzame vliegtuigbrandstoffen. Die SAF kan gewoon gemengd worden met conventionele brandstof. In de tank van deze vlucht zat 38 procent SAF en 62 procent kerosine.

SAF zijn alternatieve, synthetische brandstoffen die minder broeikasgassen uitstoten dan traditionele vliegtuigbrandstof. Maar daarover zo meteen meer. 

Vlucht SN3737 is lang niet het eerste vliegtuig dat op SAF vliegt. De brandstof wordt wereldwijd al door zo’n veertig luchtvaartmaatschappijen gebruikt. Air France mengt bijvoorbeeld 1 procent SAF in de kerosine van alle vluchten die vanuit Frankrijk vertrekken.

Wat wel nieuw is: vanaf vandaag kunnen luchtvaartmaatschappijen die op Brussels Airport vliegen, daar ook SAF tanken. De brandstof wordt aangevoerd via de ondergrondse NAVO-pijpleiding CEPS (“Central European Pipeline System”). Die pijpleiding, die Frankrijk, Duitsland en de Benelux-landen verbindt, moet ervoor zorgen dat de NAVO-luchtvloot snel bijgetankt kan worden. Maar daarnaast wordt ze dus ook gebruikt voor burgervliegtuigen.

Maar wat zit er nu precies in die alternatieve SAF-brandstof? Enkele van de ingrediënten zijn dierlijk vetafval en gebruikte frituurolie, zegt Brussels Airport-woordvoerder Ihsane Chioua Lekhli. “Daarom doen we binnen Stargate (een duurzaamheidsproject van Brussels Airport, red.) ook een sensibiliseringscampagne om meer frituurolie in te zamelen.”

De projecties zijn dan ook veelbelovend. Volgens sommige berekeningen zou de alternatieve brandstof de klimaatimpact van een vlucht nu al tot 70 procent kunnen terugdringen, afhankelijk van hoeveel SAF er in de mix zit. In de toekomst zou het zelfs mogelijk zijn om tot 80 procent te gaan. 

Hoe dat werkt? Wanneer je grondstoffen gebruikt op basis van gewassen, plantaardige oliën bijvoorbeeld, filteren die in de loop van hun levenscyclus al CO2 uit de lucht. Verbrand je die SAF vervolgens, dan wordt er niet veel méér uitgestoten dan de gewassen voordien al gecapteerd hadden. Wanneer je fossiele brandstoffen verbrandt, voeg je netto wél koolstof toe aan de atmosfeer die voordien opgeslagen zat in de bodem.

De luchtvaartsector hoopt in SAF dé oplossing gevonden te hebben op een van zijn grootste uitdagingen: de uitstoot van broeikasgassen terugdringen. 

De luchtvaart is in volle groei. Dit jaar voorspelde de Europese luchtverkeersleider Eurocontrol nog dat het aantal Europese vluchten tegen 2050 met 44 tot 76 procent zal stijgen. Tegelijk is de sector nu al goed voor 2,5 procent van alle door de mens uitgestoten CO2, en veel opties om te verduurzamen zijn er niet. Vliegtuigen elektrificeren, zoals dat met het wegverkeer wel kan, blijkt zeer moeilijk. Grote en zware batterijen zijn geen troef als je een toestel lang in de lucht wil houden. 

Daarom lonken luchtvaartmaatschappijen nu naar SAF. De alternatieve brandstof moet helpen om een groot stuk van de klimaatdoelstellingen tegen 2050 te halen. Volgens IATA, de Internationale Vereniging voor Luchttransport, zou SAF 65 procent van alle klimaatinspanningen van de luchtvaart kunnen dekken. Van andere maatregelen, zoals efficiëntere motoren of een strakkere planning van vluchten, wordt veel minder verwacht.

“Om onze klimaatdoelstellingen te bereiken, zullen we het gebruik van alternatieven voor fossiele brandstoffen de komende jaren drastisch moeten opvoeren”, beaamt Arnaud Feist, CEO van Brussels Airport. “Naast vlootvernieuwing is duurzame vliegtuigbrandstof het meest effectieve instrument dat momenteel beschikbaar is om de uitstoot van vliegreizen te verminderen.”

Nog een (milieu)pluspunt: SAF stoot veel minder zwavel uit dan kerosine.

Toch ziet niet iedereen evenveel heil in SAF als de sector zelf. Er zijn heel wat verschillende soorten SAF, en de klimaatimpact daarvan loopt uiteen.

SAF is een etiket dat op alle mogelijke niet-fossiele vliegtuigbrandstoffen gekleefd wordt. Dat kunnen brandstoffen zijn op basis van huishoudafval, kookolie, plantaardige olie, dierlijke vetten, biogas of landbouwafval. Maar evengoed vallen er e-kerosines onder, een vliegtuigbrandstof uit groene waterstof en afgevangen CO2. 

Vliegtuigbrandstoffen uit kookolie of afvalgassen, zoals de SAF waar Brussels Airlines vandaag mee vloog, zorgen nog steeds voor broeikasgassen. E-kerosines doen dat niet, maar die zitten nog in de ontwikkelingsfase. 

In juli waarschuwde de Europese milieukoepel Transport & Environment bovendien tegen opgelegde hoeveelheden SAF in vliegtuigbrandstof, zoals bijvoorbeeld in Frankrijk al het geval is. Die verplichtingen zouden weleens een averechts effect kunnen hebben. T&E vreest dat producenten palmolie, sojaolie of suikermelasse zouden kunnen gaan gebruiken om aan de vraag te voldoen. Dat zou kunnen leiden tot nieuwe plantages in tropische wouden, en dus meer ontbossing.

Dat zijn veel zou's en kunnens, maar toch is die vrees niet ongegrond. Omega Green, een van de grootste producenten van biobrandstof voor vliegtuigen, baat in Paraguay bijvoorbeeld sojaplantages uit. Dat bleek uit onderzoek van de actiegroep Stay Grounded. 

En dan is er nog de vraag of er ooit voldoende SAF zal zijn. T&E stelde in november nog in een studie dat brandstoffen op basis van reststromen en afval “hun rol kunnen spelen in hernieuwbare vliegtuigbrandstoffen”, maar dat het nooit zal lukken om met biologisch afval de enorme hoeveelheden te produceren die de luchtvaart nodig heeft. Er is nu eenmaal maar zoveel gebruikte frituurolie, om maar iets te zeggen.

De milieubeweging Greenpeace noemt SAF zelfs ronduit greenwashing, “een valse oplossing die fantastisch klinkt, maar die de sector verslaafd houdt aan olie”. Volgens Greenpeace is de enige oplossing vluchten schrappen, te beginnen met korteafstands- en zakenvluchten. 

Enig voorbehoud is dus op zijn plaats. SAF op basis van biologische grondstoffen kan het klimaatvraagstuk van de luchtvaart op korte termijn mee helpen oplossen, in afwachting van SAF-vormen met een grotere uitstootreductie. Maar het blijkt moeilijk om te bepalen hoe duurzaam de SAF in de tank van de Brussels Airlines-vlucht naar Malaga echt was. Dat hangt af van de precieze ingrediënten van de brandstof, maar die zijn onduidelijk.

“De Neste MY Sustainable Aviation Fuel die Brussels Airlines gebruikt, wordt geproduceerd uit duurzaam gewonnen, 100 procent hernieuwbare afval- en restgrondstoffen, waaronder gebruikte bakolie en dierlijk vetafval”, klinkt het in het persbericht dat Brussels Airlines uitstuurde. Op de website van Neste luidt het verder dat de SAF gemaakt is van “ruwe grondstoffen van overal ter wereld”. 

Maar over welke afval- en restgrondstoffen het (naast bakolie en dierlijk vetafval) verder allemaal nog gaat, en waar die vandaan kwamen, is onbekend. Neste reageerde niet op een vraag van onze redactie naar meer informatie.

Wat wel zeker is: in de toekomst zullen we nog meer van SAF horen, ook op Zaventem.  Brussels Airport streeft ernaar dat SAF tegen 2026 goed is voor 5 procent van alle verbruikte brandstof. 

Daar zal dan wel een prijskaartje aan vasthangen, klinkt het bij Brussels Airlines. “Helaas is de kost van SAF vandaag nog 3 tot 10 keer groter dan voor klassieke kerosine”, zegt woordvoerder Maaike Andries. 

“We investeren als luchtvaartmaatschappij al aanzienlijk in energiezuinigere vliegtuigen, en vandaag dus ook in SAF, maar we zijn momenteel de enige partij die hiervoor financieel zijn duit in het zakje doet. Om deze brandstof echt op grote schaal te gaan gebruiken zullen we de steun van andere partijen nodig hebben om de productie te gaan vergroten. Het toekomstige aandeel SAF zal daar onder meer van afhangen.”

Naar welke partijen ze dan kijken? "In de eerste plaats naar de overheden. Zij zouden de opbrengsten van taksen op de luchtvaart kunnen investeren in het vergroenen van de sector, door bijvoorbeeld te investeren in de productie van SAF."