‘We hebben een mannenprobleem. Zolang we dat weigeren in te zien, zal het aantal femicides niet dalen’

Op 29 oktober heeft de ministerraad een nieuw wetsontwerp goedgekeurd: alle femicides en gendergerelateerde dodingen zullen officieel geregistreerd worden. Een kleine revolutie, want die cijfers worden nu bijgehouden door de vrijwilligers van de blog Stop Feminicide, die zich baseren op krantenartikels. Maar de blijdschap is van korte duur: nog diezelfde dag loopt het bericht over Teresa Rodríguez Llamazares binnen. De 23-jarige verpleegster is in de ochtend van 28 oktober dood aangetroffen in haar flat in Brussel. Teresa was in juni naar Brussel verhuisd, waar ze in het Jules Bordet-ziekenhuis ging werken. Haar ex, een Spaanse politieagent, was haar achternag ereisd en wilde haar opnieuw voor zich winnen. Toen ze weigerde, stak hij haar neer. Na de moord sprong hij uit het raam, maar hij overleefde de zelfmoordpoging. Teresa was slachtoffer nummer 19 van 2022.

‘Partnerdoding is een van de voorspelbaarste vormen van moord.’ Het is een bloedstollende zin in het boek In Control: Dangerous Relationships and How They End in Murder van Jane Monckton Smith, die met talloze daders en families van slachtoffers ging praten om het fenomeen te doorgronden. Het boek is verplichte lectuur, niet alleen voor wie femicide wil begrijpen, maar ook voor wie een beter inzicht wil krijgen in het zogenaamde ‘intieme terrorisme’ of dwingende controle in situaties van huiselijk geweld. Want een partnerdoding is geen geval van stoppen die doorslaan of een passie die uit de hand loopt. Controle, dáár draait het om. Vóór we met Jane Monckton Smith de acht fases overlopen die aan femicide voorafgaan, vragen we haar wat ze ervan vindt dat er in België geen officiële cijfers beschikbaar zijn.

Jane Monckton Smith: “Die heb je echt nodig. Ook in het Verenigd Koninkrijk hebben vrijwilligers en activisten die cijfers lange tijd bijgehouden. Nu hebben we wel officiële statistieken, maar wees er maar zeker van dat die cijfers het absolute minimum zijn.”

In het Verenigd Koninkrijk wordt het aantal partnerdodingen op twee per week geschat. Dat is enorm.

Monckton Smith: “En toch is het een grove onderschatting. Veel partnerdodingen blijven onder de radar, én je kunt ook een heel aantal zelfmoorden aan huiselijk geweld linken. We veronderstellen dat er tien of meer slachtoffers per week zijn. Tweeëntwintig doden in een heel jaar lijkt me dus zéér weinig.”

Wat voor ravage huiselijk geweld aanricht, hebt u met uw eigen ogen gezien: u bent uw carrière begonnen als politieagent.

Monckton Smith: “Het viel me op dat er altijd wel een excuus is voor het geweld, vooral tegen meisjes en vrouwen. We weten het altijd wel te negeren of te minimaliseren. Voor mijn doctoraatsonderzoek ben ik me gaan verdiepen in de verklaringen van mannen die hun vrouw hadden vermoord. Op de vraag waarom ze het hadden gedaan, zeiden ze dingen als ‘Er knapte iets in mijn hoofd’, ‘Het werd me opeens rood voor de ogen’ of ‘Ik heb dit nooit gewild, ik hield van haar, ik zou haar nooit pijn doen’. Op den duur was ik die excuses kotsbeu. Waarom aanvaarden we een verhaaltje dat overduidelijk niet klopt? Plus: als we zeggen dat die moorden momentopnames waren, zeggen we eigenlijk dat er niks aan te doen valt. Ook dat is een leugen. Voor het concept van de passiemoord is er geen enkele wetenschappelijke grond.”

Waarom is de mythe van de passiemoord zo hardnekkig?

Monckton Smith: “Misschien wil de samenleving niet toegeven dat sommige mannen met opzet hun partner vermoorden. Als we zouden erkennen dat we een mannenprobleem hebben, dan kun je de reacties wel voorspellen.”

Hébben we dan een mannenprobleem?

Monckton Smith: “Dat valt niet te ontkennen. Je hoeft heus geen feministe te zijn om dat te zeggen. Het is een feit dat 90 procent van de daders van partnerdodingen mannen zijn. Ik zeg niet dat álle mannen in staat zijn hun vrouw te doden, maar een subgroep vormt wel een gevaar voor de partner. Zolang we dat weigeren in te zien, zal het aantal femicides niet dalen.”

***

In de nacht van 22 op 23 maart belt een 59-jarige man uit Willebroek de hulpdiensten. Zijn vrouw, Flavienne Van den Broeck, heeft dringend medische hulp nodig. Ze wordt naar het ziekenhuis gebracht, maar overlijdt aan haar verwondingen. Achteraf schrijft de man alles toe aan een discussie: hij zou zijn partner een duw hebben gegeven, waarna ze ongelukkig ten val is gekomen. Na een reconstructie verklaren de advocaten van de man: ‘Onze cliënt heeft dit nooit gewild.’ Gewild of ongewild, Flavienne is slachtoffer nummer 8 van 2022.

KROONJUWELEN

Wat weten we over het profiel van de daders? Ze vallen niet altijd te herkennen aan een gewelddadige persoonlijkheid.

Monckton Smith: “In ongeveer 20 procent van de partnerdodingen heeft de dader geen enkele voorgeschiedenis van geweld. Ze lijken uit het niets toe te slaan.”

En toch gaan femicides soms met bruut geweld gepaard. Véronique Favorel, slachtoffer nummer 13, werd door haar man met de blote vuist doodgeslagen na een hoogoplopende ruzie die zelfs de buren konden horen. Per ongeluk, verklaarde hij achteraf aan de politie.

Monckton Smith: “Dat is nog zo’n misvatting over partnermoord: dat het gewoon ‘het pak slaag te veel’ was. Dat is het echt niet. Natuurlijk wordt zo’n moord gevoed door woede. Ik heb gevallen van partnermoord gezien waarvan ik dacht: hier is een seriemoordenaar aan het werk geweest. Het idee dat het onopzettelijk geweld was dat net iets te ver ging, kunnen we afvoeren.

“Wat alle daders die ik heb gesproken met elkaar gemeen hebben, is niet zozeer woede, maar wel een overweldigend gevoel dat ze het recht hadden dat te doen. Ze voelden zich onrechtvaardig behandeld door het slachtoffer: ‘Hoe durfde ze mij te verlaten!’ Of: ‘Hoe durfde ze mij zo te laten afzien!’ Er was volgens hen maar één manier om dat onrecht recht te zetten: haar doden.”

Wat ook een grote rol speelt, is de controle.

Monckton Smith (knikt): “De daders hebben allemaal een sterke drang tot controleren. Als jij vindt dat je ergens recht op hebt, dan ga je het beschermen. Als de kroonjuwelen in jouw woonkamer liggen, dan plaats je toch ook een alarmsysteem? Dat is wat dwingende controle doet in een relatie: die zet partners gevangen. Het gaat niet over liefde, het gaat over: ik heb recht op jou, jij gaat nergens heen.”

***

Op 25 juni wordt Sandra Bellaccomo neergeschoten op een veldweg langs de E17. De schutter is haar buurman, met wie ze een tijdje een buitenechtelijke relatie heeft gehad. Sandra zou besloten hebben een eind te maken aan de affaire. Nadat hij haar heeft neergeschoten, rijdt de dader met de zwaargewonde Sandra naar zijn zus. Ze overlijdt niet veel later in het ziekenhuis. Sandra is slachtoffer nummer 11.

***

Het controlerende gedrag begint al lang vóór de start van de relatie of de eerste date. Dat is volgens u fase één van de acht fases die uitlopen op femicide: het relatieverleden.

Monckton Smith: “Als je nieuwe date een verleden van controlerend, jaloers of stalkerig gedrag heeft, wees dan op je hoede.”

Maar hoe kom je dat te weten tijdens een eerste afspraakje?

Monckton Smith: “Je hoeft je date niet te beginnen met ‘Zeg, heb jij al ooit iemand gestalkt?’ Ook naar zijn strafblad vragen heeft weinig zin: huiselijk geweld leidt nog al te vaak niet tot een veroordeling. Maar in een simpel gesprek kom je wel veel te weten over iemands verleden. Als een man tegen mij begint te klagen over zijn knettergekke ex-vriendin – ‘Ze zat me altijd te jennen’ – dan gaat er een alarmbel af. Mensen zijn in staat te veranderen, maar de schuld voor je eigen slechte gedrag bij je crazy ex leggen, die zo gek was de politie te bellen en een contactverbod te vragen, maakt van jou niet bepaald een toonbeeld van diepe zelfreflectie.”

Bij zo’n man stapt u op?

Monckton Smith: “Zeker! Maar wat veel vrouwen doen, is excuses verzinnen: ‘Het zal wel aan die vorige relatie gelegen hebben’, ‘Ik heb medelijden met hem’, ‘Bij ons zal het zo’n vaart niet lopen’…”

We zien huiselijk geweld als een koppelprobleem: de dynamiek tussen de twee partners zat niet goed.

Monckton Smith: “Maar het heeft niks te maken met dynamiek, en alles met de controlerende partner. Nogmaals: niet alle mannen zijn zo, maar sommigen hebben wel degelijk een probleem met controle. Ze vertonen dat gedrag in élke relatie, ook die met hun baas, hun buren… Natuurlijk zijn er variaties in hun tactiek – bij hun baas zullen ze zich kruiperig gedragen – maar ze zullen hoe dan ook een controlerende positie veroveren.”

We hebben een veel te romantisch beeld van jaloezie, zegt u. We zien het als een teken van liefde.

Monckton Smith: “Meer nog, we verwáchten jaloezie. We voelen ons erdoor gevleid. Maar jaloezie voorspelt áltijd problemen. Je moet die alleen willen zien. Eerst klinkt het onschuldig: ‘Ik was een beetje jaloers toen die gast met jou stond te praten.’ Als de volgende stap is: ‘Ik hou er niet van als je met andere mannen praat’, dan bevind je je op glad ijs. Daarmee bedoelt hij: ik wil dat je daarmee stopt. En daarna gaat het over de kledij die je draagt, de manier waarop je praat, waar je werkt… Voor je het weet, is je leven gekrompen tot bijna niets. Hij gebruikt zijn jaloezie als excuus om jou te controleren.”

Fase twee noemt u de vliegensvlugge verbintenis: als een relatie veel sneller gaat dan verwacht en hij na een paar weken al op één knie gaat, dan is er misschien iets niet in de haak. Ook deze fase verwarren we met romantiek.

Monckton Smith: “Soms is zo’n snel huwelijksaanzoek een teken van oprechte liefde, maar veel vaker is het een red flag. Het idee van een verbintenis is cruciaal voor een controlerende partner. Hij denkt: zodra ik een relatie heb met iemand, is dat voor het leven. Het is een waterdicht contract dat alleen hij kan verbreken. Dat contract hoeft niet samen te vallen met een huwelijk. Het kan ook de eerste keer seks zijn, het moment waarop het koppel gaat samenwonen, de eerste keer ‘Ik hou van jou’ zeggen… Zodra de controlerende partner die verbintenis heeft, heeft hij rechten over de ander en kan die maar beter de regels van de relatie beginnen te volgen.”

Vanaf dan gaat het volle kracht vooruit met die jaloezie en bezitterigheid. We moeten uitkijken voor partners die uitspraken doen als: ‘Wij blijven voor altijd samen.’

Monckton Smith: “Natuurlijk wil je niet horen: ‘Wij blijven anderhalf jaar samen, geen idee wat daarna volgt.’ Het gaat over de context waarin zoiets wordt gezegd. Als hij nog meer bezitterige uitspraken doet – ‘Jij bent van mij’ of ‘Als ik je niet kan hebben, dan niemand’ – dan moet er toch een belletje gaan rinkelen. Want zodra ze de verbintenis hebben, razen controlerende partners door naar fase drie.”

***

Heidi Braye, slachtoffer nummer 22, werd vermoord door haar ex-partner. Volgens Heidi’s nieuwe vriend zag hij haar nog altijd als zijn bezit en kon hij niet verkroppen dat ze intussen een nieuwe relatie had. Al twee keer had hij haar een mes op de keel gezet. Nadat hij op zondag 4 december haar huis was binnengedrongen, doodde hij haar met twee zwaardsteken. Haar 9-jarige kleindochter kon ontkomen.

GEBROKEN NEUS

Fase drie is leven met controle. Die controle kan verschillende vormen aannemen: seksueel, mentaal, financieel… Het doet denken aan Madisson Hamoir, slachtoffer nummer 15. Zij wilde meer op eigen benen staan en onafhankelijker zijn van haar partner, met wie ze al vijftien jaar samen was en twee dochters had, van 4 jaar en van 4 maanden oud. Maar haar partner wilde niet dat ze zelf centen verdiende. Hij zette haar aan de deur en nam de kinderen van haar af. Nadat hij haar terug naar huis had gelokt, schoot hij haar door het hoofd. Daarna ging hij met de meisjes naar het speelplein, waar hij de politie belde en de moord bekende.

Monckton Smith: “Typisch voor fase drie is dat de tactieken om controle te krijgen exponentieel toenemen. Zulke relaties zitten vol ongeschreven regels: ‘Het eten komt om 17 uur op tafel en geen minuut later’, of: ‘Jij mag niet op sociale media zonder dat ik het weet.’ Professor Evan Stark schreef in zijn boek over coercive control of dwingende controle een prachtige zin: ‘In zo’n relatie zal de controlerende partner in het hoofd van het slachtoffer de prijs vastleggen die betaald moet worden voor verzet.’ Hij laat het slachtoffer weten wat de gevolgen zullen zijn als zij de regels overtreedt. Soms loopt hij een dag te mokken, een andere keer riskeert ze een gebroken neus.

“Het is moeilijk van buitenaf zicht te krijgen op al die regels. Het kan best zijn dat de relatie eruitziet als een perfect plaatje. Misschien is een van de regels: je mag nooit iets slechts over mij vertellen tegen buitenstaanders.”

Of: trek altijd een vrolijk gezicht als we op bezoek gaan bij je familie.

Monckton Smith: “Exact. Voor het slachtoffer is het een hele klus om nooit een steek te laten vallen. Ze moet voortdurend op eieren lopen. Bovendien kunnen de regels veranderen, zonder dat het met zoveel woorden wordt gezegd. Wat ze ook doet, het zal nooit goed genoeg zijn.”

We zijn geprogrammeerd om te zoeken naar tekenen van geweld, zegt u, terwijl we eigenlijk moeten zoeken naar tekenen van controle. Slagen, verwondingen, tranen en smeekbedes kunnen we zien of horen. Controle valt veel moeilijker te detecteren.

Monckton Smith: “Als je er niet naar zoekt, zul je ze ook niet vinden. Families denken over hun schoonzoon: zo’n leuke kerel! Tot hij opeens hun dochter vermoordt. Hij had hen zo gemanipuleerd dat ze het niet hadden gezien. Of de dochter hield het geweld angstvallig voor hen verborgen, om zichzelf én haar ouders te beschermen. Maar zodra je het ziet, kun je er niet meer naast kijken.

“We hebben net een grote studie over zelfdoding afgerond. Een deel van de zelfdodingen valt onder de femicides. Het slachtoffer ziet geen uitweg meer: hem verlaten heeft geen zin, hij zal het toch nooit opgeven. Van de politie of de justitie valt weinig hulp te verwachten. De kinderen dreigt ze kwijt te raken, omdat ze mentaal op knappen staat. De enige manier om aan hem te ontkomen is zich het leven te benemen. Dat onderzoek heeft me meer van streek gemaakt dan om het even welk ander onderzoek dat ik heb gedaan. Die vrouwen schreeuwden om hulp, maar kregen nergens gehoor. Integendeel, zij werden als het probleem gezien: ‘Ach, die vrouw heeft mentale problemen, een alcoholprobleem, een drugsverslaving…’ Maar niemand keek naar de oorzaak.”

***

Ann D., slachtoffer nummer 16, overleed op 17 september na een val uit het raam. Daar leek het toch op, toen een buurman iets voor middernacht haar lichaam op de parking aantrof. Al snel kwam een 36-jarige man in beeld, die onmiddellijk zijn betrokkenheid toegaf. Later verklaarden buren aan een reporter niet verbaasd te zijn: ‘Die vrouw had zoveel problemen. Ze had een zware alcoholverslaving, ze trok op met fout volk, ze had schulden.’ Ze meden het slachtoffer liever. Wat als ze dat niet hadden gedaan?

MOEILIJK VERKROPPEN

Fase vier is de triggerfase.

Monckton Smith: “In negen op de tien gevallen is de trigger een relatiebreuk, of die nu reëel is, dan wel of er alleen mee wordt gedreigd. Dat is het gevaarlijkste moment.”

Bij verschillende van de tweeëntwintig slachtoffers komt dat zinnetje terug: hij kon de breuk niet verkroppen.

Monckton Smith (schamper): “‘Ik kon het niet verkroppen, dus heb ik haar vermoord.’ Het zal je maar overkomen.”

***

Delphine Kulcsar, lerares geschiedenis en slachtoffer nummer 17, werd op 19 september samen met haar partner Pierre doodgeschoten. De dader was de ex van Delphine, die lesgaf aan hetzelfde college. Ze had in augustus besloten een punt te zetten achter hun relatie, maar dat kon de man moeilijk verkroppen, ook omdat ze zo snel een nieuwe relatie was begonnen. Na de dubbele moord belde de dader met zijn zus. Hij vertelde haar wat hij had gedaan en dat hij van plan was zelfmoord te plegen. Terug thuis stapte hij uit het leven.

***

Monckton Smith: “De trigger is niet altijd een breuk. Het kan om het even welke grote verandering zijn: een ontslag, een pensioen, een zwangerschap, een faillissement…”

Cennet K., slachtoffer nummer 21, was zes maanden zwanger toen haar man haar en hun zoontje van 5 jaar wurgde. Hij was naar verluidt onder invloed.

Monckton Smith: “Voor sommige mannen met een controlerende persoonlijkheid betekent een zwangerschap dat ze de aandacht van hun partner voortaan moeten delen met de baby. Ze moeten opeens ook een deel van de controle afstaan aan medici, die zich bemoeien met haar en haar lichaam. Ze moeten een stapje terug doen en dat zint hen niet.

“Daarnaast zijn er ook mannen die ervoor zorgen dat hun partner aan de lopende band zwanger is. Ook dat kan een manier zijn om de controle te verhogen: ‘Nu we kinderen hebben, heb ik mijn leven lang toegang tot haar.’”

In fase vijf escaleert de situatie.

Monckton Smith: “Dat is de respons op de trigger: de controlerende partner probeert de controle terug te krijgen. Hij gebruikt daarvoor allerhande tactieken: smeken, dreigen met bestraffing of met zelfmoord…”

Vaak keert het slachtoffer dan op haar stappen terug of neemt ze haar partner weer in huis.

Monckton Smith: “Misschien gelooft ze écht dat hij zal veranderen. Misschien is ze te bang om alleen verder te gaan of denkt ze: dit is niet het juiste moment, ik kan nergens naartoe. Er zijn miljoenen redenen waarom vrouwen terugkeren. Maar telkens als ze dat doen, lopen ze meer gevaar.

“Dit is ook de fase waarin de stalking begint. We treden nog altijd niet streng genoeg op tegen stalking. Het heeft geen zin een stalker vrij te laten onder voorwaarden: door zijn obsessieve aard zal hij die altijd schenden. Een stalker moet gecontroleerd en gemonitord worden, op welke manier dan ook: door hem naar de gevangenis te sturen, een elektronische enkelband te geven, onder huisarrest te plaatsen… Zolang je hem zijn gang laat gaan, zal hij niet ophouden.”

***

In de nacht van 12 juli werd Marly Schapendonk, slachtoffer nummer 12, vermoord door haar ex-partner. Sinds ze uit elkaar waren, was hij haar blijven lastigvallen. Ze was bang voor hem: ze kende zijn reputatie als stalker. In het verleden had hij al verschillende vrouwen gestalkt en bedreigd. In Nederland was hij daarvoor zelfs vervolgd. Ze had al meerdere klachten tegen hem ingediend en had camera’s laten installeren in haar flat. De nacht van de moord verbleef haar neef Martinus bij haar. Zijn bescherming mocht niet baten: hij stierf samen met Marly.

***

Monckton Smith: “Het goede nieuws is: het hoeft niet te eindigen in moord. De meesten gaan nooit verder dan fase vijf. Misschien wordt de relatie nieuw leven ingeblazen en cirkelt alles terug naar fase drie. Misschien laat de man de relatie toch achter zich en vindt hij een nieuw slachtoffer, met wie hij opnieuw in fase één belandt. Slechts een minderheid zal ooit fase zes bereiken. Maar als het gebeurt, is er een enorm probleem.”

***

Na de moord op hondentrimster Yohanne Giltay, slachtoffer nummer 4, belde haar man zelf naar de politie: ‘Ik heb mijn vrouw gestoken met een mes.’ In 2019 had hij Yohanne al een keer proberen te vermoorden, maar toen kwam hij ervan af met een opschorting van straf, omdat het gezin na het incident opnieuw in harmonie leek samen te leven: hij, Yohanne en hun dochtertje van amper 3 jaar.

MOORDKIT IN DE KOFFER

In fase zes doet zich bij de dader een verandering in het denken voor. Last chance thinking noemt u het.

Monckton Smith: “Op dat punt doemt de gedachte aan moord op. De dader begint moord te overwegen als een manier om zijn probleem eens en voor altijd op te lossen. Soms brengt hij de dood ook ter sprake. In één case stuurde de man zijn vrouw een voicemail: ‘Ik heb je een doos pralines gekocht, als bewijs dat ik je niet ga vermoorden.’ Voor mij is dat een duidelijke fase zes: hij heeft het nog altijd over de dood, het maakt niet uit in welke context. In sommige gevallen wordt er gedreigd met zelfmoord.”

Een zelfmoorddreigement moet in deze fase altijd geïnterpreteerd worden als een doodsbedreiging.

Monckton Smith: “Absoluut. We zien zo vaak de combinatie van moord en zelfmoord.

“In deze fase zie je vaak subtiele gedragsveranderingen bij de dader. Vlak vóór een man zijn vrouw neerschoot – ze overleefde de moordpoging – had hij voor zijn honden een andere thuis gezocht. Hij wist dat hij er niet meer zou zijn om voor hen te zorgen: hij was van plan na de moord uit het leven te stappen. Een andere man liet zijn vrouw opeens toe een paar uur alleen met haar moeder door te brengen. Dat stond hij anders nooit toe, als hij er niet bij kon zijn. Niet veel later vermoordde hij haar en hun kinderen, waarna hij zelfmoord pleegde.”

In fase zeven wordt de moord effectief gepland. Als een partnermoord een spontane passiemoord zou zijn, zoals daders vaak beweren, dan zou deze fase niet mogen bestaan.

Monckton Smith: “En toch bestaat ze. Sommigen gaan zelfs behoorlijk ver in hun plannen. Er zijn daders opgepakt met een moordkit in de autokoffer. Hun zoekgeschiedenis spreekt boekdelen: ‘Hoe pleeg ik de perfecte moord?’, of: ‘Hoeveel jaar krijg ik als ik per ongeluk mijn vrouw vermoord?’”

Gemiddeld zit er iets meer dan een maand tussen de breuk en de moord.

Monckton Smith: “Als iemand geregeld zeer gewelddadig is, dan kunnen fases zes, zeven en acht zich in een tijdspanne van amper 24 uur afspelen. Maar als een sluwe dader denkt met de moord weg te komen, duurt het soms veel langer. Ik heb weet van iemand die de moord gedurende anderhalf jaar liep te plannen. Een andere dader raasde op minder dan drie maanden van fase één naar fase acht. De relatie met het slachtoffer had amper drie weken geduurd, maar dat was genoeg om haar te vermoorden.”

Soms proberen daders ermee weg te komen door een zelfmoord in scène te zetten. We zagen het bij Meryeme X., slachtoffer nummer 18: een buurman zag op 12 oktober haar lichaam aan het balkon hangen, vier hoog. Na onderzoek bleek de Brusselse moeder van vijf kinderen zich helemaal niet te hebben verhangen: ze was gekeeld door haar man. Ook bij Julienne Pauwels, slachtoffer nummer 2, probeerde de dader een zelfmoord te ensceneren met het snoer van een strijkijzer. Omdat Julienne slechts één bruikbare arm had, ging de politie twijfelen aan de zelfmoord.

Monckton Smith: “Ik ben opgelucht dat de politie bereid was de dood van die vrouwen te onderzoeken. Mijn advies is: luister bij een verdacht overlijden altijd naar de familie en naasten. Waren er tekenen van dwingende controle in de relatie? Ga dan zeker graven.”

***

Op 12 januari werd Anita Froncione, het eerste slachtoffer van 2022, bewusteloos beneden aan de trap gevonden door haar echtgenoot. Maar de hulpdiensten roken onraad: Anita’s lichaam vertoonde letsels in het aangezicht en aan de schedel, en er waren ook sporen van wurging. Haar echtgenoot werd opgepakt.

SCHULDGEVOELENS

De achtste fase is de moord.

Monckton Smith: “Soms belt de dader na de feiten zelf naar de politie om die te bekennen. Dat gebeurt vaker dan je denkt. Omdat ze vinden dat de moord te rechtvaardigen valt, denken ze dat iedereen sympathie zal tonen en hun kant zal kiezen. Andere daders blijven ontkennen, sturen de speurders in de foute richting door een andere verdachte aan te duiden, of houden vast aan de theorie van een ongeluk.”

***

Lamia Hadji, slachtoffer nummer 6, werd tijdens een discussie door het hoofd geschoten door haar partner. Hij blijft beweren dat het schot per ongeluk werd gelost tijdens een ruzie over het moordwapen.

***

Monckton Smith: “De combinatie van moord en zelfmoord komt vaak voor. De zelfmoorden worden met wisselend succes gepleegd. Ik vind het altijd zeer verdacht als een dader gewelddadig genoeg is om een ander te vermoorden, maar niet om zichzelf van het leven te beroven. Doen ze het om sympathie te wekken? Of omdat ze denken een minder zware straf te krijgen? ‘Kijk, meneer de rechter, dit was duidelijk uit passie, want ik was ook van plan mezelf te doden.’ Daar sta ik zeer sceptisch tegenover. Misschien heb ik al te veel dergelijke cases gezien, maar als je de breuk écht niet kunt verkroppen en er een eind aan wilt maken, sleur dan een ander niet mee in de dood. En zéker geen kinderen.”

***

Candice Harray, slachtoffer nummer 7, werd samen met haar tienerzonen Luca en Julien vermoord door haar echtgenoot, de vader van de jongens. Ze had hem laten weten dat ze wilde scheiden. Hij vermoordde haar met een bijl en zijn zonen met een mes, nadat hij hen eerst met medicatie had gedrogeerd. Daarna beroofde hij zich van het leven in de kelder van de woning.

***

Monckton Smith: “Er gaat nog te weinig aandacht naar de kinderen. We zien hen als getuigen van het geweld, als buitenstaanders. We denken dat ze geen gevaar lopen, omdat hun vader alleen hun moeder haat, niet hen. Wie dat beweert, begrijpt niks van dwingende controle. Een man die zijn vrouw controleert, doet hetzelfde met de kinderen. Hij beschouwt hen net zo goed als zijn persoonlijke bezit.

“Ook de aanwezigheid van stiefkinderen is een grote risicofactor in zo’n relatie. In mijn thuisstad was er recent het voorbeeld van een man die zijn vrouw en 11-jarige stiefdochter heeft vermoord. Hij stak de dochter méér dan zijn vrouw. Dat toont duidelijk tegen wie zijn woede en haat vooral was gericht. Het kind herinnerde hem er constant aan dat zijn vrouw ooit iets met een andere man had gehad.”

***

Het jongste slachtoffer van 2022 heet Coline Ghinet. Het meisje was amper 17, toen ze samen met haar mama Magali Wagner werd vermoord. De dader is een bokser uit het Brusselse, maar de opdrachtgever van de moorden is, zo bekende hij na maanden staalhard ontkennen, de stiefpapa van Coline. Magali kreeg eerst zware vuistslagen in het aangezicht, waarna ze werd neergestoken met een keukenmes. Coline werd dood aangetroffen in bed. Haar moordenaar had haar op zo’n brutale wijze de keel doorgesneden dat het meisje net niet was onthoofd. Om de opdracht voor de huurmoordenaar te vergemakkelijken had de stiefvader eerst een verdovingsmiddel door het eten gemengd. Op het menu die avond: bloemkoolgratin, het lievelingskostje van Coline. Magali en Coline waren slachtoffers nummer 9 en 10 van 2022.

***

Zelfs na de moord stopt de controle niet: omdat het slachtoffer zich niet meer kan verdedigen, heeft de dader ook daarna alle controle.

Monckton Smith: “Natuurlijk, tot in de rechtbank toe. Ga je na de moord met hen praten, reken dan maar dat ze hun rechtvaardiging klaar hebben. Bij geen enkele dader die ik heb geïnterviewd, zag ik oprechte spijt. Ze vonden het hooguit jammer dat ze waren betrapt.”

***

Van spijt heeft ook de moordenaar van Lucia Valentini, slachtoffer nummer 5, weinig last. De man had vóór de moord maandenlang in Frankrijk verbleven om aan een gevangenisstraf te ontkomen die hij had gekregen voor geweldpleging tegenover vrouwen. Terug in België knoopte hij een romance aan met kapster Lucia. Na een kortstondige relatie stak hij haar neer in haar kapsalon. Daarna ging hij een nachtje stappen. Pas de volgende ochtend gaf hij zich aan bij de politie.

***

Wat valt er ten slotte te zeggen over de slachtoffers? Kan iedereen dit overkomen?

Monckton Smith (beslist): “Iédereen. Denk nooit: ach, dat overkomt alleen een bepaald type vrouwen. Alle sociale klassen, rassen en leeftijden zijn vertegenwoordigd in de statistieken.”

Er zit maar liefst zeventig jaar tussen het jongste slachtoffer, Coline, en het oudste. Rosa Arnou, slachtoffer nummer 3, was 87 en al 64 jaar getrouwd met haar echtgenoot, toen hij haar doodde.

Monckton Smith: “Dat zijn de moorden die het vaakst onopgemerkt blijven. Als een vrouw van 87 sterft, trekt niemand de wenkbrauwen op. Tenzij de dader overduidelijk bewijs achterlaat of bekent.”

Myriam Nivarlet, slachtoffer nummer 20, was al twintig jaar samen met dezelfde man. Drie maanden vóór hij haar ombracht met een mes, was ze met hem getrouwd. Hoe verklaart u zoiets?

Monckton Smith: “Toen ze trouwde, had hij zijn ultieme verbintenis beet. Daarna veranderde zijn gedrag. Misschien zag zij op dat moment in: ‘Ik heb een fout gemaakt.’ Trouwen is een belangrijke trigger.”

***

Khadouj Ouad, slachtoffer nummer 14, werd op straat in de Antwerpse wijk het Kiel vermoord door haar ex, die haar twee maanden eerder al met een schaar had gestoken. Toen overleefde ze de moordpoging. Drie maanden later liep hij vrij rond en kon hij haar opnieuw aanvallen, met fatale gevolgen. De familie zit met de handen in het haar: hoe kon dat gebeuren? Na het eerste incident vond de rechter een contactverbod voor de man niet nodig, omdat hij vrijwillig elders was gaan wonen.

***

Monckton Smith: “Veel families van slachtoffers die ik heb gesproken, worden verteerd door schuldgevoelens, ook al treft hen geen enkele schuld. Het triestigste wat ik te horen krijg, is: ‘Had ik het maar geweten.’ Maar is het, met alle kennis die we over de verschillende fases, de tijdlijn en de triggers hebben, niet onze taak om iedereen in te lichten? Om te stoppen met excuses te verzinnen voor dat geweld? Dan hoeft geen enkele ouder ooit nog te zeggen: ‘Ik wenste dat ik het had geweten.’ Misschien wordt de lijst van 2023 dan eindelijk wat korter.”

© Humo