Gisteren stelde ik aan zeven mensen dezelfde vraag, en zeven keer kreeg ik als antwoord een een blik die schipperde tussen afkeer, shock en onbegrip. Ik vroeg niet of ze een portie varkenshersenen wilden en al evenmin of ze zin hadden om mij te vergezellen voor een bungeesprong vanop het dakterras. Nee, ik vroeg gewoon of ze soms boeken weggooiden. Met andere woorden, of ze de overtollige inhoud van hun boekenrekken wel eens in de papiercontainer pleurden. Neen, dus. Dat deden ze niet.

De aanleiding voor mijn rondvraagje was een foto die de voorbije week op Facebook en Twitter de ronde deed. Daarop is een afvalcontainer te zien vol boeken. Het zijn boeken van de UGent met titels als Paleoclimatology, Springer series in statistics of Lexikon der Schulmanthematik.

Er reageerden nogal wat mensen met hartzeer op de foto. Anderen bleven nuchter, met een ‘eerlijk gezegd, veel oude boeken krijg je aan de straatstenen niet kwijt’.

Schoenen wel, boeken niet

Het is gek, dat gevoel dat rond boeken hangt. Beeld je dezelfde container in vol afgedragen schoenen of afgeleefde smartphones, toch ook bezittingen waarmee we – als ze onszelf toebehoren – een licht emotionele band hebben. Er zou geen jammerende stem te horen zijn, enkel de stem van de ratio: ‘Die dingen hebben hun tijd gehad, punt.’ Niet zo met boeken. Neen, als het over boeken gaat, scheurt ons hart.

Het doet denken aan een internetdiscussie van een paar jaar geleden, in de hoogdagen van opruimgoeroe Marie Kondo. In haar Netflixdocu toonde ze maar weinig genade voor boeken. Materiële dingen waren het, net als al de andere overtollige ballast in onze huizen. Weg ermee, dus. Al liet ze nog een opening: je kon een boek ook gewoon verscheuren, pagina’s eruithalen tot je alleen de bladzijden overhield met de voor jou waardevolle zinnen. Van de pot gerukt, natuurlijk.

Zelf pleit ik niet onschuldig. Er zijn al oude boeken van mij in de papiercontainer beland. Verhuizen, te weinig tijd om na te denken over wat ik er dan wel mee moest, laat staan om tassen vol boeken naar Oxfam, weggeefkasten of tweedehandswinkels te versassen. En voilà, voor ik het nog maar besefte, stond ik de tassen in kwestie leeg te maken in het containerpark, samen met alle andere brol die niet mee mocht met de verhuis. En eerlijk? Het voelde niet oké. Nog eerlijker? Tot pakweg het vijfde boek. Toen was de knop in mijn hoofd omgedraaid en zag ik enkel nog papier. Oud papier.

‘Ach,’ vertelde ik mezelf, ‘wat is het verschil met een krant. Een vat vol ideeën en emoties op dag één, voer voor de kattenbak op dag twee.’ Terwijl boeken natuurlijk nooit zomaar oud papier zijn. Collega Veerle Vanden Bossche schreef een tijd geleden over hoe moeilijk ze afscheid kan nemen van haar oude boeken: ‘Een boekencollectie is niet zomaar een verzameling boeken die je moet opruimen. Ze is een universum met gedachten en verhalen uit de hele wereld, van nu en vroeger, ze verenigt je verleden en je toekomst in één kast.’ En iets verder schreef ze: ‘Koudweg weggooien doe ik haast nooit, dat geeft me het gevoel dat ik heiligschennis bega.’ Daarmee zit ze op de lijn van veel lezers, met op kop de schrijfster en mediafiguur Fran Lebowitz, die aan de krant The Washington Post bekent dat ze in haar Newyorkse appartement twaalfduizend boeken heeft, die ze bijna allemaal opbergt in 19de-eeuwse houten kisten. ‘Ik houd meer van mijn boeken dan van de meeste mensen’, zegt ze. Als ze toch ruimte wil of moet maken, denkt ze maanden na over wie ze plezier zou kunnen doen met een boek dat ze zelf misschien wel kan missen. Niet dat dat vaak gebeurt: ‘Er zijn miljoenen boeken in de wereld. Twaalfduizend is niets. Het is alsof ik een halve kilo zout uit de oceaan in huis zou hebben.’ Dus houdt ze vast aan het gros van haar boeken. Een boek weggooien kan niet, zegt ook zij. ‘Alsof je een baby in een vuilniscontainer gooit!’

Tussen ziel en pulp

De meeste mensen zijn niet zoals Lebowitz. Als de Billy-kasten uit hun voegen barsten, er in plaats van nachttafeltjes stapels boeken onder de nachtlampjes staan, de stapel in het toilet vervaarlijk aan het wankelen gaat, moet er ingegrepen worden. Boeken die ooit een grote liefde leken, maar na verloop van tijd toch maar een one night stand bleken, moeten eraan. Wat doe ik nog met die dikke Knausgardjes? Wat met de Quincunx? Zo 1999. Weg! Meester van de zwarte molen? Ga ik nooit meer lezen, maar moet blijven. Symbool van lang vervlogen kinderjaren. Vonnegut. Nooit weg. Enzovoort, enzovoort. Bij het selecteren van wat weg mag, is de link met mijn eigen ziel, meer dan het feit dat het om een boek gaat, het selectiecriterium. Sommige boeken hebben een stempel gedrukt, andere waren gewoon de perfecte hulp op het juiste moment.
Als aan de ene kant van het con­tinuüm het woord ziel staat, staat aan de andere kant het woord pulp. Want hoe gewichtig we er ook over kunnen denken: niet elk boek verdient het eeuwige leven. Het is iets wat ook Kris Landuyt van De Slegte intussen geleerd heeft: ‘Onze emotionele weerstand tegen het weggooien van boeken hangt wellicht ook samen met de idee dat je nu eenmaal geen cultuurproduct weggooit, maar niet elk boek is natuurlijk een cultuurproduct. En soms heeft het zijn functie gehad.’ Dat laatste geldt bijvoorbeeld voor naslagwerken en woordenboeken. Encyclopedieën mochten dan nog zo mooi staan in de woonkamers van de jaren zeventig, tachtig en negentig, vandaag hebben we er niets meer aan. Het internet heeft zijn voet ervoor gezet. Wie daarmee komt aansleuren bij de tweedehandsverkoper, kan bij De Slegte in elk geval alles weer mee naar huis sleuren. ‘Wij zijn niet het oud papier’, lacht Landuyt. Hij geeft nog een ander voorbeeld: ‘Boeken die ooit echt wel goed waren, maar waarvan de vormgeving nu zo gedateerd is dat ze niet meer verkoopbaar zijn. In oudere kunstboeken, bijvoorbeeld, zijn de illustraties niet van dezelfde kwaliteit als vandaag. Ook pockets ziet hij eerder als een wegwerpproduct. ‘Wij spelen in op de vraag en dan zijn het vooral mooie uitgaven van klassiekers of recentere boeken die het goed doen.’

Los van de wetten van vraag en aanbod begrijpt ook hij dat mensen emotioneel reageren op het zomaar weggooien van boeken. ‘Een tijdlang werd er gedacht dat je net zo goed een boek kon scannen, zodat de inhoud bewaard bleef en dat het papier dan weg kon. Al snel bleek dat dat een misverstand was. Mensen bleven gehecht aan het tastbare van boeken, de cover, het papier, de manier waarop het gemaakt was. Dat is volgens mij ook de reden waarom e-books papieren boeken nooit verdrongen hebben.’

En dan is er natuurlijk de associatie met boekverbrandingen om politieke en ideologische redenen. Ook daar heeft een boek een symboolfunctie die verder gaat dan het puur materiële dat Kondo erin ziet.

Zelf kan ik erover blijven nadenken. Intussen staat er een Delhaizetas met verworpen boeken klaar aan de deur. Morgen zet ik ze op een Facebookweggeefgroep. Te nemen of te laten.

Wat u, beste lezer, wordt u een beetje ziekjes van boeken in de papiercontainer? Of denkt u: gewoon papier. Mail me!