Van hele dag appels schillen tot nachtje doorwerken: Antwerpse bakkers vertellen over Verloren Maandag en tippen hoe je de lekkernijen best opwarmt

Verloren Maandag valt traditiegetrouw op de maandag na de eerste zondag na Driekoningen. Dit jaar is dat dus onmiskenbaar 9 januari 2023, maar soms wil er al eens discussie ontstaan over de juiste maandag en over de oorsprong van deze traditie. Niemand heeft ooit perfect kunnen achterhalen waar de gewoonte vandaan komt, maar de kans is groot dat het iets te maken had met de dokwerkers in de Antwerpse haven die door de natiebazen getrakteerd werden op een goedkoop hapje”, vertelt Laura Goossens van de bekende Antwerpse bakkerij Goossens.

Dat is één van de drie populaire verklaringen die de ronde doen: de havenarbeiders zouden door hun bazen getrakteerd worden op worstenbrood en appelbollen gemaakt van ‘verloren deeg’. Een tweede verklaring gaat terug naar de middeleeuwse gilden waarbij de gilden zouden trakteren op bier en het sowieso een ‘verzworen maandag’ werd omdat niemand nog aan het werk ging. De herbergiers serveerden gratis worstenbroodjes bij het bier om de dorst aan te wakkeren. Ook in deze tijden krijg je in enkele traditionele cafés nog een worstenbroodje als traktatie op Verloren Maandag. Volgens een derde theorie moeten we dan weer de ambtenaren bedanken. In de middeleeuwen legden zij hun eed af op deze maandag en daarna werd er gefeest. Ook toen al moest de begroting in evenwicht gehouden worden dus waren worstenbroodjes en appelbollen een budgetvriendelijke oplossing.

Vandaag betaal je een stuk meer voor die Verloren Maandag-kost. Bij bakkerij Goossens kost een worstenbroodje of appelbol 3,70 euro. “Alle prijzen gaan omhoog, daar ontsnappen wij niet aan”, vertelt Tinne Snoeys van bakkerij Ambacht. “Door de hoge energieprijzen en prijsstijgingen van onder meer de boter en het vlees zijn ze iets duurder dan een jaar geleden. Daarom betaal je bij ons 4 euro voor een dubbel worstenbrood en 3,50 euro voor een appelbol. “Natuurlijk moet het naar de traditie iets blijven voor de gewone mensen, waardoor we de prijzen zo laag mogelijk proberen te houden.”

Beide bakkers kennen de variaties met witloof, krieken, of zelfs spaghetti en kreeft, maar houden zich vooral aan de klassiekers. “Wij maken alleen oerworstenbrood met een dubbele worst mét velletje die we hier bij een slager in ’t Stad bestellen”, vertelt Goossens. “Onze appels vullen we met kaneel en suiker, zodat je niet alleen maar deeg en appel eet.” Ook bij Ambacht wordt alles ter plekke gemaakt met echte boter voor het deeg. “Ons gehakt komt van het spetservarken dat hier in Merksplas gekweekt wordt en onze appels komen van een lokale appelteler”, vertelt Snoeys. “En dan is er natuurlijk het belangrijkste ingrediënt: alles wordt met liefde gebakken.”

Natuurlijk kan je van de liefde alleen niet leven en die wijsheid geldt ook voor bakkers. De dagen voor Verloren Maandag regent het bestellingen. “Van gewone klanten, maar ook van bedrijven die ze graag warm geleverd krijgen”, aldus Goossens. Beide bakkers voorzien daarnaast extra grote aantallen om de hele Verloren Maandag lang klanten te voorzien van het traditionele hapje. “Dit jaar zijn we beter voorbereid”, lacht Koen Verschueren. “Vorig jaar hadden we geen idee qua aantal. Dit jaar bakken we 2.000 stuks van de worstenbroden en 2.000 stuks van de appelbolen, en hopen we onze winkel de hele dag lang gevuld te kunnen houden. Op zondagmiddag beginnen we met het schillen van de appels en daarna volgt een extreme nacht om alles rond te krijgen, maar voor deze ferme traditie doen we dat nog veel liever dan op andere momenten.”

Bakker Goossens heeft de traditie al bijna anderhalve eeuw in de vingers en komt goed voorbereid aan de start: “We beginnen al twee dagen op voorhand met het maken van het deeg, want een goed feuilletage of kwalitatief bladerdeeg heeft tijd nodig om te rusten, anders zwelt het te veel op bij tijdens het bakken.”

Of je worstenbrood of appelbol van goeden bakkershuize is, weet je pas als je hem thuis opwarmt volgens de kenners. “Warm zijn ze sowieso lekkerder”, tipt Tinne Snoeys. “Verwarm de oven voor op 180°C en warm het gebak zo’n 8 tot 10 minuten op.” Laura Goossens doet er nog een extra tip van de patissier bovenop. “Zet het gebak eerst een halve minuut in de microgolfoven en schuif het daarna nog eens 5 tot 7 minuten in de oven. Zo is hij ook warm vanbinnen. Bijna hetzelfde alsof hij uit onze eigen oven komt. Je kan de worstenbroden en appelbollen ook warm komen kopen in de bakkerij: we blijven er de hele dag door bakken.”

Zelfgemaakte worstenbroodjes van Piet Huysentruyt

Stijn Baert proeft steak-friet in 4 bekende zaken in Vlaanderen: waar eet je de beste? “Een traditiehuis vol ambiance én smaak” (+)

Daarom eten we op Driekoningen een frangipanetaart met een boon erin (en zo maak je ze zelf)