Was deze bestorming de Braziliaanse versie van de belegering van Capitol Hill? ‘Trump en Bolsonaro zitten niet in dezelfde positie’

Hoe kijkt u naar de gebeurtenissen in de hoofdstad van Brazilië?

“Toch wel met verbazing. Niemand had nog verwacht dat dit zou gebeuren. Maar tegelijkertijd leek het zo’n beetje een onhandige poging. Het was duidelijk een kopie van wat in 2021 in Washington gebeurde (het Amerikaanse Capitool werd toen bestormd door Trump-aanhangers, AB), maar ordetroepen hebben de gebouwen snel opnieuw kunnen innemen. De schade lijkt beperkter, en het gebouw was nagenoeg leeg. Maar het signaleert iets onrustwekkends: dat er een hele brede beweging is die Bolsonaro als een symbool ziet van Brazilië en dat dit niet zomaar weggaat. En dat de nieuwe president daarmee moet dealen.”

De parallellen met de bestorming van het Amerikaanse Capitool zijn snel getrokken. Vindt u de vergelijking terecht?

“Er wordt uiteraard een soort parallel gecreëerd. Eduardo Bolsonaro, de derde zoon van Bolsonaro, is op bezoek geweest bij Trump. In de internationale media verschenen toen berichten dat Trump hem ingefluisterd heeft om iets soortgelijks te organiseren. Toch zie ik zie vooral de verschillen tussen beide bestormingen. Trump en Bolsonaro zitten niet in dezelfde positie. Bolsonaro is een oud-legerkapitein. Hij had gehoopt dat het leger zijn kant zou kiezen met de verkiezingen, maar dat is niet gebeurd. Dat verklaart waarom hij relatief gelaten reageerde op de uitkomst en die niet aanvocht.

“Het leger staat in Brazilië garant voor de democratie en er is zelfs bij ongeleide projectielen respect voor instellingen. Kijk naar Bolsonaro’s reactie op de bestormingen. Hij zegt dat een overheidsgebouw beschadigen niet kan, want hij komt zelf uit een traditie waarbij het leger garant staat voor een sterke overheid. Een gigantisch verschil met Trump, die gesteund wordt door zijn achterban en de Republikeinse partij, en waar het leger in dat opzicht geen rol speelt.”

Bolsonaro veroordeelt op Twitter de acties van zijn aanhangers. ‘Vreedzame demonstraties maken deel uit van de democratie, maar plunderingen en invasies van openbare gebouwen, vallen daar niet onder’, zegt hij. Hoe geloofwaardig is het dat hij zich distantieert?

“Hij distantieert zich, maar zegt ook: mensen hebben recht hun mening te uiten. Dat is dubbelzinnig. Hij had mogelijk gehoopt dat de bestorming ertoe zou leiden dat hij teruggeroepen werd naar Brazilië.

“Maar uit de eerste reacties van politieke partijen, ook van de partij van Bolsonaro, blijkt nu dat leiders steun aan Lula toezeggen om de orde te herstellen. Dat is goed nieuws, maar de president heeft het moeilijk en de toestand is instabiel. Een deel van de bevolking zal hem blijven zien als corrupte president. Er kunnen slimme mensen uit de omgeving van Bolsonaro opstaan om dit uit te buiten.”

In hoeverre loopt de rechtspositie van Bolsonaro nu een risico?

“Dit is opnieuw een groot verschil met het Capitool. We zien tot nu toe eigenlijk geen smoking gun, waarin Bolsonaro zijn aanhangers oproept overheidsgebouwen te bestormen. Hij distantieerde zich onmiddellijk van het geweld. Er is geen bewijs dat hem koppelt aan deze specifieke actie. Hij zegt alleen dat mensen het recht hebben hun mening te geven.

“In Brazilië lopen meerdere rechtszaken tegen hem. De ex-president riskeert een reeks processen voor corruptie en wantoestanden tijdens zijn presidentschap. Dat krijgt hij op zijn bord als hij terugkeert naar Brazilië. Waarschijnlijk blijft hij voorlopig in Florida. Zo blijft hij in de buurt van Trump in de hoop dat er ooit steun komt om terug te keren. Maar ik denk niet dat dat snel gebeurt.

“President Lula heeft er nu niet zoveel mee te winnen om Bolsonaro voor de bestormingen verantwoordelijk te houden. Er is duidelijk wat schade, maar het is met een sisser afgelopen. Het is een totaal andere situatie dan in het Capitool, waar een zitting aan de gang was en politici in veiligheid moesten worden gebracht. Er zijn nu geen doden en gewonden gevallen.”

Waarom zijn er geen maatregelen genomen om de opmars van deze radicale groepen te voorkomen?

“Een bestorming had men denk ik niet verwacht. Rond de eedaflegging van Lula (op 1 januari, AB) waren er wel extra veiligheidsmaatregelen. En ook na de verkiezingen waren er een week lang wegblokkades. Er was veel onrust bij de duizenden aanhangers van Bolsonaro. Maar er moeten lagen uit het leger bij betrokken zijn geweest: deze mensen zijn met bussen naar kazernes gebracht.

“President Lula wijst naar de veiligheidsdiensten, hij houdt hen verantwoordelijk. Zij hebben de overheidsgebouwen niet beschermd. Er zitten veel aanhangers van Bolsonaro bij de diensten. Zij hebben waarschijnlijk niet gerapporteerd aan hun superieuren, stel ik mij voor als scenario. Daar zullen we wellicht meer over horen. Maar de bestorming had ook iets amateuristisch. Op de beelden die ik zag, is niet de scherpe agressie te zien als in Washington in 2021. Het leken gewone mensen, die ontevreden zijn over de situatie in Brazilië en dat willen uiten.”