Hoe de woede in Brazilië al weken werd opgepookt via sociale media, onder codewoord "Festa da Selma"
Net als tijdens de belegering van het Amerikaanse Capitool twee jaar geleden hebben ook nu sociale media een grote rol gespeeld in de bestorming van het Braziliaanse Parlement. Meer dan 5.000 betogers werden vorig weekend gemobiliseerd, honderden werden opgepakt. Op verschillende platformen circuleerden al weken opruiende boodschappen en nepnieuws, met als codewoord: "Festa da Selma", of het feest van Selma. Een overzicht.
Na maanden van politieke onrust ontspoorde het zondag flink in Brazilië. Op het Plein van de Drie Machten in de hoofdstad Brasilia verzamelden bijna 5.000 aanhangers van voormalig president en verliezend presidentskandidaat Jair Bolsonaro voor een bestorming van het parlementsgebouw, het presidentieel werkpaleis en het hooggerechtshof.
De taferelen doen sterk denken aan hoe meer dan tweeduizend Trumpfans op 6 januari 2021 aan het Capitool in Washington D.C. tekeer gingen. Ook nu speelde mobilisatie via allerhande sociale media een grote rol. Al maanden werd de woede online opgepookt tot het vorige week dinsdag wel erg concreet werd.
Weinig controle op Meta en Youtube
Dat er iets roerde in de aanhang van Bolsonaro was geen staatsgeheim. Meteen na zijn verkiezingsnederlaag, begin oktober 2022, bezetten zijn aanhangers belangrijke verbindingswegen en militaire basissen waar ze luidkeels roepen om een militaire coup.
Desinformatie over vervalste verkiezingsuitslagen doet dan al lang de ronde. Want hoewel giganten als Meta en Google beloven extra waakzaam te zijn wat betreft de verkiezingskoorts in het erg gepolariseerde Brazilië, blijken er grote mazen in het net te zitten. Zo adverteerde mensenrechtenorganisatie Global Witness een reeks opzettelijk misleidende advertenties bij YouTube en Facebook om te checken wat door de mazen van het net kon glippen. In de advertenties staat bijvoorbeeld dat Bolsonaro's tegenkandidaat Lula Da Silva de uitslag zal manipuleren, hoewel daar geen bewijs voor is.
Bij Facebook passeerde ongeveer de helft van de aangeboden reclameboodschappen van Global Witness. Bij YouTube verschenen nagenoeg alle aangeboden en misleidende advertenties.
De rol van Musk en Twitter?
Volgens experten speelt ook de overname van Twitter door Elon Musk een rol. De vroegere president Bolsanero noemt de opkoop op dat moment zelfs een "zucht van hoop". Volgens technologiemagazine Rest of World stijgt het aantal rechtsgeoriënteerde, Braziliaanse Twitteraccounts ook spectaculair in de maanden na de overname.
Codewoord voor bestorming gaat viraal
En dan kookt de pot over. Op dinsdag 3 januari merken onze Braziliaanse IFCN-collega's (International Fact-Checking Network, red.) van AOS Fatos hoe de vele bedreigingen, plannen en oproepen wel erg concreet beginnen te worden.
Op WhatsApp gaat een bericht rond waarin "vrachtwagenchauffeurs, landbouwers en wapeneigenaars" wordt verzocht "alle ratten die de macht hebben overgenomen aan het licht te brengen".
Al snel circuleert het codewoord "Festa da Selma" (Feest van Selma, red.) om over verschillende platformen heen openlijk de couppoging te coördineren. De actievoerders doen alsof Selma een vrouw is voor wie een groot feest georganiseerd wordt, maar eigenlijk verwijst het naar een codewoord dat ook het Braziliaans leger gebruikt om aanvallen te plannen.
Zaterdag is er dan sprake van een preparty. Betogers spitsen hun oren: diezelfde zaterdag gaan kaartjes met coördinaten van het Plein van de Drie Machten rond. Internationaal gaat ook de hashtag #BrazilianSpring of Braziliaanse lente viraal.
Via populaire apps als TikTok, Whatsapp, Facebook, Instagram, Telegram en de Chinese videoapp Kwai (vergelijkbaar met TikTok) gaan de vele oproepen tot protest als een lopend vuurtje rond. De term "militaire revolutie" valt en meer dan 100.000 internetgebruikers zien op Facebook hoe in een van de berichten een hand wordt uitgereikt aan militair personeel en anti-communisten. "Verdedig het land tegen de communistische dreiging", klinkt het op onder andere Whatsapp.
Hier zie je enkele video's die rondgaan onder het codewoord #festadaselma.
Verdienmodel achter live-streaming op YouTube
Wanneer op zondag 8 januari de protesten in de hoofdstad volledig uit de hand lopen, gaan de vele beelden daarvan onmiddellijk de wereld rond. Verschillende betogers die mee het parlement bestormen, livestreamen hun strooptocht zelfs rechtstreeks op hun YouTubekanaal.
Sommigen houden daar na de feiten ook een duit aan over, zo onderzocht AOS Fatos. Een zekere Barba Notícias reisde bijvoorbeeld zelf af naar de hoofdstad, maar nam uiteindelijk niet deel aan de bestorming toen de politie hen tegenhield. Hij zond zijn reis uit en kreeg naargelang het aantal kijkers geld van YouTube.
Andere YouTubers waren zelf niet eens aanwezig bij de protesten, maar verdienden geld door het uitzenden van andermans beelden. Van de 47 livestreams die Aos Fatos analyseerde bleek bijna de helft een verdienmodel te hebben. Dat is nochtans in strijd met de regels van YouTube die stellen dat video's die criminele of extremistische organisaties helpen verboden zijn.
De Braziliaanse procureur-generaal heeft het hooggerechtshof ondertussen gevraagd sociale media te bevelen geen verdienmodel te voorzien voor alle inhoud die "terroristische daden" promoot.