‘Poetin wilde minder NAVO, in plaats daarvan krijgt hij meer’: EU en NAVO sturen Moskou een duidelijke boodschap

NAVO-chef Jens Stoltenberg herinnerde eraan dat het drietal – Commissievoorzitter Ursula von der Leyen, EU-president Charles Michel en hijzelf – voor het laatst op het NAVO-hoofdkwartier in Brussel bijeenkwam op 24 februari 2022. Dat was de dag dat Ruslands grootscheepse invasie van Oekraïne begon. “President Poetin wilde Oekraïne in een paar dagen innemen. En hij wilde ons verdelen. Op beide fronten heeft hij overduidelijk gefaald.”

Stoltenberg onderstreepte dit met de suggestie dat Finland en Zweden de facto al heel dicht bij toetreding zitten. Hun aansluiting bij de NAVO voltrekt zich naar historische maatstaven pijlsnel. En hoewel Hongarije en Turkije die toetreding nog niet hebben geratificeerd, zei hij, is het “ondenkbaar dat Finland en Zweden geconfronteerd zullen worden met een militaire dreiging zonder dat de NAVO hierop reageert”.

Stoltenberg stelde voorts dat Ruslands oorlog tegen Oekraïne en de Russische wens zijn buren te controleren, de noodzaak vergroten om de “cruciale trans-Atlantische band in de Navo te versterken, net zoals de samenwerking tussen de NAVO en de EU”. Hij zei dat met de toetreding van Finland en Zweden de Navo “96 procent van de EU-burgers zal beschermen”.

EU-president Michel beklemtoonde dat “hechte bondgenoten hechte bondgenootschappen maken” en dat ook de EU al een grote bijdrage heeft geleverd aan de ondersteuning van Oekraïne. De bijdragen van de EU en de lidstaten tesamen bedragen ruim 50 miljard euro. Michel gebruikte een formulering die normaal gesproken tot Stoltenbergs vaste reportoire behoort: “Poetin wilde minder NAVO, in plaats daarvan krijgt hij nu meer.”

Symboliek

Anna van Zoest, die als diplomaat bij beide organisaties werkte en nu directeur is van de Atlantische Commissie in Den Haag, spreekt van “een belangrijk symbolisch gebaar”, waarbij het ook opvallend is dat de twee EU-leiders naar het NAVO-hoofdkwartier togen om deze boodschap af te geven, en niet andersom. “Het was ook wel tijd”, voegt ze eraan toe, “want de vorige verklaring over samenwerking was al vier jaar oud”. Dat de praktische samenwerking tussen EU en NAVO in de praktijk moeilijker is dan op papier, ligt al jaren vooral aan de spanningen tussen Turkije en Griekenland.

Het is opvallend hoe de Russische oorlog tegen Oekraïne helderheid schept over zaken die tot voor kort fel bediscussieerd werden in sektarische debatten over Europese veiligheid en de rolverdeling tussen EU en NAVO. De NAVO bleef de belangrijkste militaire alliantie vanwege de almaar groeiende kloof tussen Amerikaanse en Europese militaire capaciteiten.

Maar in retorische zin koos de EU ten tijde van president Trump de vlucht naar voren, onder leiding van president Macrons ambitie te werken aan “Europese strategische autonomie”.

Verschillende ontwikkelingen – de komst van Trump, Brexit, China’s agressievere diplomatie onder Xi – gaven Macrons ambitie ook in Brussel de wind in de zeilen. Maar het leidde ook tot onderhuidse spanningen, onder meer bij Amerikanen die vonden dat Europeanen zich lieten meeslepen door hun eigen retoriek – “maar als er offers gebracht moeten worden voor de vrijheid zijn wij weer welkom”.

Elektroshock

Inmiddels heeft de oorlog de onmisbaarheid van de VS als grootste Europese militaire macht aangetoond – terwijl anderzijds weinigen nog betwisten dat Europa zelf meer moet gaan doen. Dus zijn oude formuleringen over de NAVO en EU die elkaar “aanvullen” afgestoft, en heeft Macron zijn intellectuele eer gered met een soort Frankenstein-theorie. De “hersendode” Navo is weer tot leven gewekt omdat de Russische invasie van Oekraïne een “elektroshock” teweegbracht die de alliantie deed ontwaken.

Maar de oorlog toont ook de waarde aan van het werk dat de EU de afgelopen jaren verrichte om een eigen gereedschapskist te organiseren – niet zozeer voor grote zelfstandige operaties, maar wel voor een beter gecoördineerd defensiebeleid. Volgens Van Zoest is nu sprake van een “duidelijke rolverdeling met betrekking tot Oekraïne”, waarbij de alliantie primair verantwoordelijk is voor de verdediging van het NAVO-grondgebied “terwijl de EU andere cruciale onderdelen van steun aan Oekraïne oppakt, zoals training van Oekraïense militairen, wapenleveranties, en begrotingssteun”. De belangrijkste coördinatie van wapensteun gebeurt overigens in de door de VS geleide Ukraine Defense Contact Group.

Daarbij is ook de agenda van strategische autonomie allerminst van tafel, verzekerde Von der Leyen dinsdag. Ze noemde ter illustratie de toegenomen samenwerking inzake de productie van coronavaccins, de afbouw van afhankelijkheid van Russische fossiele brandstoffen, en de Europese wetten om de onafhankelijkheid inzake halfgeleiders en grondstoffen te bevorderen. “Hernieuwbare energie is ook onafhankelijkheid”, zei ze.