Lerarentekort laat zich voelen in prestaties zesde leerjaar, beste leerlingen blinken fors minder uit dan vroeger

De leerprestaties voor Nederlands en wiskunde gaan achteruit. Dat blijkt - alweer - uit een nieuwe studie, ditmaal van de KU Leuven. Professor Kristof De Witte analyseerde de resultaten van gestandaardiseerde proeven van leerlingen in 1159 katholieke scholen eind vorig schooljaar. Die dalende trend in Vlaamse leerprestaties zien we in internationale studies al sinds 2003. De coronacrisis met bijhorende schoolsluitingen versterkten die daling, blijkt uit eerder onderzoek van De Witte. Ook het lerarentekort blijkt nu een belangrijke factor.

In vergelijking met 2019, het jaar voor de coronacrisis, liepen de leerlingen van het zesde leerjaar voor Nederlands een vertraging van vijftien lesweken op. Dat betekent dus dat de 12-jarigen van vorig schooljaar vijftien lesweken extra nodig hebben om het niveau van hun leeftijdsgenoten uit 2019 te bereiken. Voor Frans gaat het om een leervertraging van negen lesweken, voor wiskunde van vijf lesweken en voor wetenschap en techniek om een leervertraging van vier weken. Enkel voor de leergebieden van mens en maatschappij dalen de prestaties niet.

Opvallend is dat het niveau van de vijf procent beste leerlingen op drie jaar tijd enorm sterk gedaald is voor Nederlands. Kristof De Witte: “De sterkste leerlingen van het zesde leerjaar hebben nu bijna een volledig schooljaar extra nodig om het niveau van de slimste zesdejaars uit 2019 te evenaren.” 

Daarbij speelt het lerarentekort een belangrijke rol, zegt De Witte: “Als een leerkracht in de basisschool wegvalt, gaat vaak de zorgjuf of klasondersteuner inspringen. Die heeft dan geen tijd meer om de meest kwetsbare leerlingen te ondersteunen of de sterkste leerlingen extra uitdaging te bieden.”

Klasondersteuner An van basisschool Boodschapinstituut in Schaarbeek kan dat beamen: “Vorig schooljaar heb ik amper ondersteuning kunnen bieden door de vele vervangingen die ik moest doen. Dit jaar lukt het ongeveer één week op drie om mijn werk als ondersteuner uit te voeren.”

Al zijn er ook andere verklaringen. De Witte vermoedt dat ook ouders de lat voor hun kinderen minder hoog leggen voor basisvaardigheden als Nederlands en wiskunde. Nochtans is een sterke kopgroep belangrijk in een klas: de sterkste leerlingen kunnen heel de klasgroep mee omhoog trekken door onder andere slimme vragen te stellen en hun medeleerlingen te helpen en uit te dagen.

Lieven Boeve, topman van Katholiek Onderwijs Vlaanderen noemt het lerarentekort al langer de grootste uitdaging voor de onderwijskwaliteit: “Meer dan zeven op tien scholen worden op dit moment gehinderd door het lerarentekort omdat men niet met een volledig team werkt.”

Deze studie bevestigt het belang van een voltallig lerarenkorps. De Witte: “Als er één leerkracht uitvalt op een school met 13 leerkrachten, dan leidt dat tot een leervertraging van twee weken voor Nederlands en nog iets meer voor wiskunde.” Bij een hoger aantal niet-ingevulde vacatures op een school, verminderen dan ook de onderwijsresultaten van leerlingen op die school. 

Daar zijn kansarme leerlingen het vaakst de dupe van, merkt De Witte: “We zien dat lerarentekorten zich niet willekeurig verdelen. Vooral in scholen met veel kansarme leerlingen zijn er meer leerkrachten die uitvallen en zijn de tekorten groter. Dat zijn de scholen waar de leerprestaties verder en sterker dalen.”

Sinds de coronacrisis blijken leerkrachten vaker afwezig te zijn door ziekte. "De crisis en de bijhorende stress hebben er duidelijk ingehakt bij leerkrachten", besluit De Witte.

Nog een opvallende conclusie uit het onderzoek: als je een al wat ouder en ervaren leerkrachtenkorps hebt, is er nauwelijks sprake van een leerverlies. Bij een jong team met weinig ervaring zijn er wel sterkere leerdalingen vastgesteld. Het is vanzelfsprekend dat leerkrachten in de eerste jaren van hun beroep nog veel bijleren en groeien, maar Lieven Boeve ziet ook een andere verklaring: “Studenten die nu naar de universiteit gaan, kozen vroeger voor een opleiding tot onderwijzer. We krijgen hen nu nog nauwelijks voor de klas. Vandaar dat we pleiten om in een leerkrachtenteam masters en bachelors samen aan de slag te kunnen laten gaan. En de masters daarbij ook te betalen als masters.”

Een pijnpunt is ook de grote uitstroom van startende leerkrachten waardoor scholen steeds weer nieuwe leerkrachten moeten aantrekken en begeleiden. Directeur Ann Claes van het Boodschapinstituut in Schaarbeek ervaart hoe moeilijk het zo is om de visie van de school te kunnen uitvoeren: “In theorie moeten onze anciens de jonge klastitularissen coachen. Maar in de praktijk moeten ze vaak de klassen overnemen omdat leerkrachten uitvallen. Zo worden zij-instromers aan hun lot overgelaten. Eentje heeft dit jaar al haar ontslag gegeven en die vacature raakt nu niet meer ingevuld.” Zij-instromers zijn mensen die eerst een andere job hebben uitgeoefend en nadien de overstap naar het onderwijs maken.

Lieven Boeve vindt dat er veel meer middelen moeten gaan naar de begeleiding van startende leerkrachten: “Vooral omdat wij merken dat heel veel scholen die middelen bijna volledig inzetten om zij-instromers zonder pedagogisch diploma klaar te stomen om toch al te kunnen starten. Dat betekent dat er nauwelijks aanvangsbegeleiding voorzien kan worden voor de andere beginners.”

Vlaams minister van Onderwijs Ben Weyts (N-VA) zegt dat die middelen al opgetrokken zijn, maar dat handen in de klas ontbreken om starters te begeleiden: "Er is een krapte op de arbeidsmarkt in veel sectoren, maar we zien nu wel stijgende inschrijvingen in de lerarenopleiding. Meer zij-instromers maken ook de overstap naar het onderwijs." Daarnaast wil Weyts ook de vlakke loopbaan van leerkrachten doorbreken, door bijvoorbeeld leerkrachten met ruime expertise een hogere verloning te geven voor de begeleiding van starters.