Slordig met (geheime) overheidsdocumenten: gelijkenissen en verschillen tussen zaak van Joe Biden en zaak van Donald Trump

Op 2 november 2022 vinden persoonlijke advocaten van Joe Biden een "klein aantal" overheidsdocumenten in een voormalig privékantoor van Biden bij een denktank in Washington. Biden gebruikte dat kantoor in de jaren 2017-2020, tot vlak voor zijn presidentiële campagne.

De gevonden documenten dateren uit de tijd dat hij vicepresident was onder president Barack Obama (2009-2017). Ze werden gevonden in een gesloten kast, in een doos met ander materiaal, op een moment dat Bidens advocaten het kantoor aan het leegmaken waren. Het Nationaal Archief wordt dezelfde dag op de hoogte gebracht, de volgende dag worden de documenten aan het Archief overhandigd.

In de maanden november en december doorzoeken advocaten van Biden ook twee huizen van de president in de staat Delaware, om te kijken of er nog ergens andere overheidsdocumenten liggen. Op 20 december informeren ze een inmiddels door het ministerie van Justitie aangestelde aanklager dat er een tweede reeks documenten is gevonden in de garage van Bidens huis in Wilmington, in de staat Delaware. De FBI zakt af naar het huis en neemt de documenten in beslag. Op 11 januari vinden advocaten nog één extra overheidsdocument in de privébibliotheek van Biden in datzelfde huis.

Om hoeveel documenten het exact gaat, is niet duidelijk. Amerikaanse media spreken op basis van anonieme bronnen binnen het onderzoek over een tiental documenten, waarvan sommige als uiterst geheim worden beschouwd. Volgens CNN zouden sommige documenten bijvoorbeeld informatie bevatten over methodes om inlichtingen te verzamelen. Sommige informatie zou over Oekraïne, Iran en het Verenigd Koninkrijk gaan.

Volgens een van Bidens advocaten was het Nationaal Archief er zich niet van bewust dat die documenten ontbraken. Anders is het bij Donald Trump. Kort na het einde van Trumps ambtstermijn in januari 2021 contacteerde het Nationaal Archief de entourage van Trump omdat het had gemerkt dat het niet in het bezit was van een aantal belangrijke documenten uit zijn presidentschap.

Na maanden getouwtrek overhandigde de entourage van Trump in januari 2022 - een jaar na de vraag van het Nationaal Archief - 15 dozen met documenten. In 14 van die 15 dozen bleken in totaal meer dan 180 geheime overheidsdocumenten te zitten. 25 waren als uiterst geheim geclassificeerd. Maar het Nationaal Archief vermoedde dat nog niet alles was teruggeven.

Een terecht vermoeden. In juni overhandigde de entourage van Trump nog eens 38 geheime documenten, waarvan 17 uiterst geheim. De FBI kreeg ook inzage in de ruimte in Mar-a-Lago, een resort van Trump in Florida, waar de documenten opgeborgen waren. Maar medewerkers van Trump verboden de FBI om in de andere aanwezige dozen te kijken. De FBI kreeg toen ook te horen dat alle overheidsdocumenten teruggegeven waren.

Bij een huiszoeking door de FBI in augustus in Mar-a-Lago bleek dat dat niet het geval was. Toen werden nog eens meer dan 100 overheidsdocumenten gevonden. Documenten die als vertrouwelijk, geheim en uiterst geheim geclassificeerd waren. 

Later vonden advocaten van Trump nog eens twee documenten in een opslagplaats in de buurt van Mar-a-Lago die door Trump werd gebruikt. Die werden aan de FBI bezorgd. In totaal werden zo meer dan 300 (geheime) overheidsdocumenten in Mar-a-Lago aangetroffen (samen naar verluidt duizenden bladzijden), waarvan een deel dus door Trump zelf werd overhandigd en een ander deel bij een huiszoeking in beslag genomen werd.

President Biden heeft in het verleden meermaals benadrukt hoe belangrijk hij de veilige omgang met overheidsdocumenten vindt. Hij wees na de vondst in Mar-a-Lago ook met een beschuldigende vinger naar zijn voorganger Trump en noemde hem "heel onverantwoordelijk". Op de vondst van overheidsdocumenten in zijn eigen kantoor reageerde Biden eerder deze week verbaasd. Hij wist naar eigen zeggen ook niet wat er in de documenten staat en benadrukte dat hij en zijn team volledig meewerken met het onderzoek naar de documenten.

Dat mag dan wel zo zijn, toch rijzen er ongemakkelijke vragen over de transparantie van het Witte Huis en het ministerie van Justitie over de vondst bij Biden. De eerste documenten werden al begin november 2022 gevonden, zes dagen voor de belangrijke tussentijdse Congresverkiezingen, maar er werd pas maanden later over gecommuniceerd nadat Amerikaanse media er op 9 januari 2023 over hadden bericht. Het ministerie van Justitie was zelf door het Nationaal Archief al op 4 november op de hoogte gebracht. Het FBI startte op 9 november met een onderzoek. Op zijn minst bizar.

Bovendien communiceerde het ministerie van Justitie eerder deze week enkel over de vondst in november in het privékantoor, terwijl het toen al op de hoogte was van de tweede vondst eind december. Ook Biden reageerde aanvankelijk enkel op de vondst in zijn privékantoor. De vondst in de garage en bibliotheek raakten pas later deze week bekend. Na die nieuwe onthullingen las Biden tijdens een persconferentie over de Amerikaanse inflatie een neergeschreven verklaring van zijn advocaten voor. Op een nogal stuntelige manier. De president raakte meermaals verstrikt in zijn woorden. Daarna zocht hij snel de luwte op.

De media-aandacht voor de zaak-Trump kwam pas echt op toerental na de huiszoeking in augustus in Mar-a-Lago. De ex-president noemt het hele onderzoek al van bij het begin "politiek gemotiveerd" en heeft het herhaaldelijk over een "heksenjacht" tegen hem, bedoeld om te beletten dat hij in 2024 opnieuw kan deelnemen aan de presidentsverkiezingen. Trump houdt ook vol dat hij al die documenten persoonlijk heeft vrijgegeven net voor het einde van zijn presidentschap en hij ze dus mocht meenemen naar zijn privéwoning. 

Trump en zijn entourage hebben de voorbije maanden geprobeerd om het onderzoek naar de overheidsdocumenten te vertragen, onder meer door de vraag een "special master" aan te stellen, een onpartijdige advocaat die de documenten moest onderzoeken. Al die tijd lag het officiële onderzoek stil. Intussen is de aanstelling van die special master weer teruggedraaid door een andere rechter en loopt het onderzoek verder.

Nadat er ook bij Biden overheidsdocumenten waren gevonden, was Trump er als de kippen bij om zijn verontwaardiging te uiten en kritiek te uiten op zijn opvolger. "Wanneer gaat de FBI een inval doen in de vele huizen van Joe Biden, misschien zelfs in het Witte Huis? Die documenten zijn zeker niet vrijgegeven", schreef Trump op zijn eigen sociale netwerk Truth Social. Trump plantte op die manier meteen een zaadje bij zijn aanhangers, alsof de zaak-Biden op een andere manier behandeld zou worden dan zijn zaak. Ook andere Republikeinen benadrukten het "ironische" karakter van de vondst bij Biden na diens kritiek op Trump. 

In beide zaken is door het ministerie van Justitie intussen een "speciale aanklager" aangesteld, die de hele zaak moet onderzoeken en kan beslissen over mogelijke gerechtelijke vervolging. Het ministerie van Justitie kiest voor zo'n speciale aanklager in zaken waarbij het ministerie belangenvermenging wil voorkomen door de zaak niet zelf te onderzoeken of waarbij het oordeelt dat het in het algemeen belang is om de zaak te laten onderzoeken door iemand die buiten de regering staat.

In het geval van Trump gaat het om Jack Smith, in een niet zo ver verleden nog hoofdaanklager bij het speciaal tribunaal in Den Haag waar oorlogsmisdaden tijdens de oorlog in Kosovo werden onderzocht. Smith werd midden november aangesteld. In de zaak-Biden werd Robert Hur aangesteld als speciale aanklager. Dat gebeurde gisteren. Hur diende nog als aanklager tijdens het presidentschap van Trump. Met zijn aanstelling wil minister van Justitie Merrick Garland voorkomen dat het onderzoek naar Biden als partijdig opgevat zou worden. Hur zelf zegt dat hij in alle onpartijdigheid de zaak zal onderzoeken.

Riskeren de twee mannen nu beiden gerechtelijke vervolging? Iedereen in Bidens entourage benadrukt dat de president volop meewerkt aan het onderzoek. Dat onderzoek zal - volgens een persoonlijke advocaat van Biden - aantonen dat de documenten "per ongeluk zoekgeraakt zijn" en er van kwade wil geen sprake is. 

Het is in het voordeel van Biden dat alle gevonden documenten meteen aan het Nationaal Archief werden overhandigd, dat het Nationaal Archief ze nooit als vermist had bestempeld en Bidens advocaten ze zelf opmerkten. Het zou bovendien om een aanzienlijk kleiner aantal gaan dan bij Trump. Tegen Biden spreekt dan weer dat die documenten al bijna zes jaar in zijn bezit zijn. Het moet ook nog duidelijker blijken hoe veilig ze waren opgeborgen.

Hoe dan ook kan deze zaak Joe Biden politiek zwaar beschadigen. "De Republikeinen zullen dit in het Congres tegen hem gebruiken om hem te verzwakken tijdens de laatste twee jaar van zijn ambtstermijn", voorspelde VRT NWS-correspondent Björn Soenens eerder deze week. "Het kan ook invloed hebben op Bidens beslissing om al dan niet voor een tweede ambtstermijn te gaan."

Bij Trump is het risico op vervolging groter. De ex-president en zijn entourage worden ervan verdacht het onderzoek van de FBI bewust te hebben tegengewerkt. Hoewel het onderzoek nog loopt en we dus voorzichtig moeten blijven, is er sprake van aanwijzingen dat Trump de documenten verplaatst zou hebben zodat het Nationaal Archief of de FBI ze niet zouden vinden.

De FBI stuurde Trump in juni vorig jaar ook een e-mail waarin de opslagplaats in Mar-a-Lago niet als een veilige plaats werd beschouwd. De documenten waren volgens de FBI "niet op de juiste manier behandeld en niet op de juiste manier opgeslagen", liet de FBI aan Trump weten. Dat kan een invloed hebben op de beslissing om al dan niet te vervolgen.

Ook de Amerikaanse professor Barb McQuade (Michigan Law School), zelf een voormalige aanklager, wijst op de verschillen tussen de twee zaken als het over gerechtelijke vervolging gaat. "Het ministerie van Justitie gaat tot vervolging over als er bezwarende omstandigheden zijn, zoals obstructie van het onderzoek, het opslaan van de documenten op een manier die het risico inhoudt dat ze blootgesteld worden, opzettelijke overtreding van de wet en verraad tegenover de Verenigde Staten", schrijft ze op Twitter.

In de zaak-Trump lijken al die verzwarende omstandigheden aanwezig te zijn, stelt McQuade, op verraad na. In de zaak-Biden zijn er daarentegen geen aanwijzingen dat die verzwarende omstandigheden er zijn, stelt ze. Maar de aanstelling van een speciale aanklager in de zaak-Biden noemt ze hoe dan ook "verstandig".