Nederlandse professor over de drugsoorlog: ‘Het is een misvatting dat legalisering criminaliteit doet verdwijnen’
Het laatste dieptepunt in de drugsoorlog bleek de voedingsbodem voor het ene na het andere out-of-the-boxidee: van de inzet van het leger en het viseren van de gebruiker tot bemiddelen tussen bendes en legalisering van cocaïne. De Nederlandse professor Pieter Tops kijkt zorgelijk toe.
“Wordt er wraak genomen of niet? De oom van dat meisje zegt van niet, maar dat moeten we afwachten. De emoties hierrond zijn toch enorm. Een onschuldig kind van elf jaar…”
De Nederlandse professor Pieter Tops is gespecialiseerd in de onderwereld en in die hoedanigheid praat hij weleens met criminelen. Ook hij kijkt met afschuw naar de dood van Firdaous, een meisje van elf jaar. Ze kwam om nadat onbekenden hadden geschoten op een garagepoort in Merksem en was het slachtoffer van een steeds driester ‘narcoterrorisme’, zoals de Antwerpse procureur des konings het noemde.
Het gezin van Firdaous, dat achter die poort woonde, stond niet gekend voor drugsfeiten, maar hun rechtstreekse familie wel. De oom van het overleden meisje, Othman E.B., woont in Dubai en is volgens het gerecht een beruchte drugscrimineel. Hij is de broer van haar moeder. Ook andere ooms staan bekend om drugsfeiten.
“De vraag is hoe zij hier nu mee omgaan”, zegt Tops. “Het is in hun eigen belang dat dit niet uitmondt in een duurzame vete.”
De 66-jarige Tops is hoogleraar ondermijningsstudies aan de universiteiten van Leiden en Tilburg en geeft les aan de Politieacademie. Hij schreef verschillende boeken over de macht van de drugsmaffia in Nederland en wat eraan moet gebeuren.
“Onderzoek toont de grote verwevenheid tussen de Nederlandse en de Belgische drugscriminaliteit. In toenemende mate ontstaat er een eigenstandige Belgische tak, maar het loopt allemaal door elkaar. Nog veel mensen, zeker in de lagere echelons, gaan vanuit Nederland naar België om het vuile werk op te knappen.”
Soms pakt de Antwerpse politie jonge Nederlanders op die voor enkele honderden euro’s granaten kwamen gooien of op huizen schieten. Dan riskeer je dus voor honderden euro’s iemand te doden?
“Ik vind het zelf een van de meest trieste effecten. Het zijn ook vaak mensen uit zwakkere milieus. In Nederland noemen we ze lvb’s, wat staat voor licht verstandelijke beperking. Die jongens worden daarvoor gecharterd. We merken dat die drugswereld daarvoor zelfs afdaalt tot in middelbare scholen.
“Ze worden geleidelijk in zo’n systeem opgenomen. Daar lijken ze hun plek te vinden en daar worden ze wel ‘gezien’, in tegenstelling tot in de rest van de samenleving. Zo zijn ze te overhalen tot dit soort feiten. Dat is buitengewoon triest en laat zien hoe cynisch deze wereld is.”
Zou het kunnen dat een bende de ooms E.B. wilde raken door de woning van hun zus te viseren?
“Het is een gekende tactiek uit de criminele wereld om hun acties niet te richten op de mensen in de criminele wereld, maar op hun omgeving. Dan kun je niet zeggen ‘eigen schuld, dikke bult’. Als je onschuldige familieleden treft, is de impact groter. Je moet rekening houden met een harde en perverse logica in deze criminele wereld.”
Vrijdag, amper vier dagen na het overlijden van Firdaous, kreeg oom Younes E.B. te horen dat hij is veroordeeld tot acht jaar cel voor de invoer van cocaïne. Over enkele weken staat hij opnieuw terecht in een groter SKY ECC-dossier samen met zijn broer Othman E.B.. Is de timing van deze aanslag dan wel toeval?
“De kans bestaat zeker dat dit een reactie is op wat justitie onderneemt, al kunnen we dat nog niet met zekerheid weten. In elk geval zorgt het kraken van cryptodata en de opsporingsonderzoeken die daaruit volgen voor onrust in de criminele wereld.”
Dat kan niet de bedoeling van het gerecht zijn.
“Het kan op het eerste gezicht vreemd klinken, maar het betekent toch dat criminelen geen vrij spel meer hebben. Dat op zich is goed, maar de onderlinge verhoudingen in de criminele wereld zijn verstoord. Het vinden van een nieuw evenwicht vechten ze uit met geweld.
“Ten tweede leiden die gerechtelijke onderzoeken ook tot aanslagen om angst en dreiging in de samenleving te veroorzaken. Denk maar aan de moord op misdaadjournalist Peter R. de Vries. Het meest saillante vind ik nog altijd dat twee mensen toen in de McDonald’s zaten tegenover de televisiestudio en de hele aanslag hebben gefilmd en zo snel mogelijk op internet gezet. Dan is het motief toch het veroorzaken van onrust. Het Openbaar Ministerie beschouwt het daarom ook als een terroristische aanslag.”
Othman E.B. maakt grote sier met vastgoed in Dubai. België heeft een uitleveringsakkoord gesloten met de Verenigde Arabische Emiraten, maar dat blijft voorlopig een dode letter.
“Bij ons is Ridouan Taghi in 2019 overgekomen door een samenwerking tussen Nederland en Dubai, dus het kan wel. Ook Italië voert succesvolle onderhandelingen. Ik hoor toch dat in Dubai de verhoudingen wat veranderen omdat het af wil van het beeld dat het een toevluchtsoord voor de grote criminaliteit is.”
Professor criminologie Jelle Janssens (UGent) sprak deze week over bemiddeling in de Antwerpse onderwereld om de spiraal van geweld te doorbreken. Kan dat?
“Ik snap het idee erachter, omdat je daar op korte termijn resultaat mee kunt boeken, maar het perverse ervan is dat zoiets toch in het belang van de criminele wereld uitdraait. Wil je dat wel?
“Ik weet ook niet hoe je dat als overheid zou moeten bewerkstelligen. Ik spreek weleens met criminelen en ik weet hoe zij ook op microniveau vaak zoeken naar bemiddeling, om te vermijden dat een conflict uitmondt in langdurige vetes.”
U hebt ooit van dichtbij gezien hoe drugsbendes het bijlegden?
“Dat ging niet om een grote bendeoorlog, maar om een conflict tussen twee families in die criminele bendes. Een derde positie heeft daar bemiddeld en daarna was het ook afgelopen. Bij conflicten heeft de criminele wereld er zelf een groot belang bij dat het niet uit de hand loopt. Wij zien de vergismoorden en liquidaties, maar onder de radar gebeurt ook veel om het te voorkomen.”
Volgens minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open Vld) onderscheppen we naar schatting 11 procent van de drugs. Hij citeert Europol om te zeggen dat we bij 20 procent het verdienmodel van de drugscriminelen breken. Zijn we dan niet op de goede weg?
“Ik lees dergelijke cijfers ook. En ik lees ander onderzoek waarin staat dat in de Rotterdamse haven ongeveer 50 procent van de cocaïne wordt onderschept. Het blijft zoeken naar heldere cijfers.
“Ik heb zelf ooit onderzoek gedaan naar de omzet van synthetische drugs in Nederland. Ik vertrok van een harde empirische basis, namelijk alles wat er aan synthetische drugs onderschept was, maar verder kon ik enkel experts raadplegen en hun schattingen gebruiken. Ik kwam op een omzet met een straatwaarde van 18,9 miljard euro en dat was een voorzichtige schatting, enkel nog maar voor de productie van synthetische drugs zoals xtc.”
Wat denkt u over de inzet van het leger, zoals Antwerps burgemeester Bart De Wever (N-VA) vraagt?
“Laten we dit beschouwen als een uiting van hoe ernstig hij de situatie vindt. Je kunt het leger inzetten om een cordon rond de Antwerpse haven te maken, maar ik betwijfel of je daarmee de mogelijkheid vergroot om cocaïne te ontdekken.”
Wat moeten we dan doen?
“Kijk, je moet ten eerste de georganiseerde misdaad aanpakken en dat doe je toch vooral door politie en justitie te versterken. Er is bij jullie veel te doen om de uitbreiding van politiecapaciteit. Daar is veel op bezuinigd de afgelopen decennia en dat moet je weer opbouwen. Het onderscheppen van die cryptoberichten brengt bovendien een berg werk mee, maar het geeft voor het eerst een stevig inzicht in de internationale vertakking van die criminele wereld. Hier geldt: volhouden en intensifiëren.
“Ten tweede moet je wat doen aan de ondermijning door die misdaadorganisaties. Deze maatschappelijke effecten vind ik nog het meest beangstigende. Daar is in Nederland meer en meer aandacht voor. Deze strijd is een verhaal van én repressie én preventie.”
Welke ondermijning ziet u zoal?
“Er is om te beginnen sociale ondermijning, want de drugshandel heeft aantrekkingskracht op allerlei mensen in moeilijkere posities. Of het nu gaat om mensen in achterstandswijken, jongeren, studenten of vissers: het vooruitzicht van het snelle geld en de status die daarbij hoort, is buitengewoon aantrekkelijk. Daar moet je iets aan doen.
“Daarnaast bestaat economische ondermijning. De illegale drugshandel belast de reguliere economie, doordat mensen onder de prijs kunnen werken of net op de vastgoedmarkt veel meer kunnen betalen. Meer en meer zien we geld naar het buitenland verdwijnen, zoals naar Dubai, waar het in de reguliere economie komt om dan via het gewone banksysteem terug naar hier te gaan.
“Bedrijven moeten zich verweren tegen crimineel misbruik en dat kost moeite en geld. We hebben in Nederland het befaamde verhaal van fruithandel De Groot die vierhonderd kilo coke aantrof in een vrachtwagen, aangifte deed en toen is een heel spel in gang gezet. Gevolg: er werden bedreigende acties tegen medewerkers van het bedrijf georganiseerd, handgranaten werden bij huizen gelegd en een huis is in vlammen opgegaan.
“Tot slot is er institutionele ondermijning: corruptie. Mensen omkopen is de zwakke plek in het systeem. De technologie zal havens alvast wel veranderen. De invloed van artificiële intelligentie en big data is enorm. De rol van arbeidskrachten zal wezenlijk verminderen en dat is niet fijn voor de mensen die er werken, maar de omkoopbaarheid zal daardoor wel dalen.”
Als u preventie zo belangrijk vindt, vindt u dan dat we de individuele cokesnuiver op zijn verantwoordelijkheid in het drugsgeweld moeten wijzen?
“Ik hoorde minister Vincent Van Peteghem (Financiën, cd&v, BST) zeggen dat gebruikers ook eens in de spiegel moeten kijken. In die kringen wordt daar dan op gereageerd als door een wesp gestoken. Maar als we kijken naar klimaat of milieu, naar vliegtuigreizen of zwerfvuil, dan zijn we het gewend dat daarin de individuele verantwoordelijkheid wordt benadrukt.
“We mogen gebruikers toch vragen of hun genot belangrijker is dan de algemene veiligheid? Ook als je ziet wat het aanricht in termen van verslaving. Daar zit nog altijd een sociale dimensie aan. Drugsgebruik gebeurt in alle lagen van de samenleving, maar de negatieve effecten komen toch vooral terecht bij mensen aan de onderkant van de samenleving.
“De Nederlandse tv-vedette Gordon is regelmatig aan coke verslaafd, maar dan gaat hij naar een dure rehab in Zuid-Afrika en komt hij overal vertellen dat hij weer clean is. Die kan zich dat veroorloven.”
Langs de andere kant hoor je nu ook weer mensen pleiten voor de legalisering van drugs, om het uit de handen van die maffia te trekken.
“Eindelijk, de grote vraag. Kijk, ik heb er geen principiële bezwaren tegen. Ik hou zelf van een goed glas wijn. Alleen het idee dat de criminaliteit zou verdwijnen als je drugs legaliseert, dat is echt een misvatting. Dat gebeurt niet van de ene op de andere dag. Bij legalisering in Nederland en België zou het enkel onze aantrekkingskracht verhogen.”
Heeft het dan wel zin om op internationale fora draagvlak te zoeken voor legalisering?
“Als we het alleen over cannabis hebben, zie je dat er in Duitsland ernstige plannen zijn. Ik denk dat het voor België en Nederland interessant kan zijn om daarbij aan te sluiten, maar je zult dat gelegaliseerde drugssysteem moeten beschermen tegen de criminele wereld.
“De bendes zullen drugs produceren met een hoger THC-gehalte of soorten die niet legaal verkrijgbaar zijn. Waarom is Nederland zo’n hotspot geworden? Een van de redenen is dat we een uitstekende infrastructuur op poten hebben gezet die gemakkelijk vatbaar is voor misbruik.
“Als je cocaïne en andere harddrugs wilt legaliseren, dan ga je je internationaal buiten de discussiefora plaatsen. Ze gaan je niet meer ernstig nemen. Dat heeft dus consequenties. In mijn ogen helpt legalisering weinig tegen criminaliteit en het is onhaalbaar, dus ja, laat dat maar over aan de voorzitters van de jongerenpartijen.”
U zou hen een lijntje afraden.
“Sowieso wordt drugsgebruik te weinig ontmoedigd, vind ik. Maar er zit aan legalisatie ook een normatief vraagje dat journalist Teun Voeten opwierp. Hoe kan het dat we in een samenleving zitten waarin zo’n enorme behoefte is aan drugs? Waar komt die nood vandaan om met roesmiddelen de dagelijkse zorgen te moeten vergeten? Daar moeten we ons toch ook iets van aantrekken.”