Brussel laat zich graag de hoofdstad van de art nouveau noemen. Dat is zeker niet onterecht. Deze kunststroming op de overgang van de negentiende naar de twintigste eeuw heeft vooral architecturale sporen nagelaten. Er is niet weinig verloren gegaan. De Innovation werd door brand geteisterd, de Grand Bazar Anspach, Hotel Aubecq en het Volkshuis, dat tussen de Marollen en de Zavel lag, werden afgebroken. En dat zijn nog maar vier voorbeelden.

Weelderige interieurs

Toch staan er vandaag in Brussel nog bijna duizend art-nouveaugebouwen, waarvan er meer dan 250 gedeeltelijk of helemaal beschermd zijn. Nogal wat toppers zijn ontsproten aan het brein van Victor Horta (1861-1947) die vandaag beschouwd wordt als een van de belangrijkste architecten en interieurontwerpers van België. Toen de geboren Gentenaar naar Brussel trok, was hij nog geen welgesteld burger. Hij kon hij zich geen onderdak in het stadscentrum veroorloven en bouwde van 1898 tot 1901 een woning en atelier in de Amerikastraat in Sint-Gillis. Hij richtte het complex ook zelf in. Een groot deel van dat interieur bleef bewaard. De mozaïeken, glasramen, muurschilderingen en meubels vormen een harmonisch geheel. Dit adres, waar nu het Horta Museum is gevestigd, staat op de Werelderfgoedlijst van Unesco. Dat is ook het geval voor het Huis Tassel in de Paul-Emile Jansonstraat in Elsene. Horta ontwierp dat in 1893 voor de ULB-professor Emile Tassel.

Met een ronduit indrukwekkende gevel en weelderige interieurs vol glas-in-lood, smeedijzer en mozaïeken wordt het beschouwd als het eerste bouwwerk in de kenmerkende stijl van de architect. Het heeft de niveauverschillen en trappenhuizen, glazen lichtkoepels en decoratievormen die we nu typisch art nouveau noemen. Andere sterke staaltjes zijn Hotel Winssinger in de Munthofstraat in Sint-Gillis en het Autrique Huis aan de Haachtse Steenweg in Schaarbeek. Als een van Horta’s meesterwerken beschouwen kenners de familiewoning die hij in 1894 aan de Louizalaan bouwde in opdracht van Armand Solvay, de zoon van scheikundige en industrieel Ernest Solvay. Van het grondplan tot de keuze van de marmersoorten, van de meubels en tapijten tot de luchters, de architect kreeg de volledige vrijheid zodat alles zijn signatuur draagt.

Zelfs op de fiets

Onder de titel Art Nouveau Brussels 2023 worden dit jaar tal van activiteiten georganiseerd. Visit Brussels heeft ze samengebracht op een aparte websitepagina. Dat gaat van rondleidingen tot debatten en tentoonstellingen. Vandaag kan je om 10 en om 11.15 uur – wel alleen in het Frans – met een gids Hotel Van Eetvelde bezoeken. Dat huis aan de Palmerstonlaan, gebouwd voor de gelijknamige baron die een vertrouwenspersoon van Leopold II en staatssecretaris van Congo was, wordt omschreven als Horta’s meest gedurfde woning.

Laat ons nog wat tips aanhalen. Op zondag 5 februari is het Horta Museum gratis te bezoeken van 9 tot 17.30 uur. Het Solvayhuis is morgennamiddag open voor twee rondleidingen die een uur duren. Deelnemen kost daar wel 40 euro. Van 12 maart tot 10 december kan je elke zondag om 14 uur op art-nouveaupad met gidsen van ARAU, een pionier in urban tourism in Brussel. Geregeld zijn er lezingen en congressen waar art nouveau vanuit een bepaald standpunt wordt belicht. Bijvoorbeeld over vrijmetselarij en deze kunstvorm.

Op 13 en 14 mei leer je op de begraafplaats van Evere alles over art nouveau en kerkhofsymboliek. Sportieve architectuurfans kunnen zelfs een gegidste fietstocht boeken. Elke tweede zaterdag van de maand, van 11 maart tot 9 september om 14 uur, organiseert Pro Velo een tochtje in de voetsporen van een boeiende art-nouveaufiguur. Dat kan een architect zijn, maar ook een schilder, een decorateur of een ambachtsman.

Bekijk op de website van Visit Brussels zeker eens of je, naargelang je plannen, voordeel kan halen uit de verschillende formules van de Art Nouveau Pass. Die geeft gedurende zes maanden korting op sommige bezoeken en rondleidingen.

Van station tot strip

Er wordt dit jaar vooral uitgekeken naar de opening van het Maison Hannon in juni. Ondertussen kunnen we er op de zondagen 15 en 22 januari van 10 tot 17 uur een kijkje nemen achter de schermen van het restauratieproject. Het is op het kruispunt van de Brugmannlaan en de Jonctionlaan in Sint-Gillis dat we moeten zijn. Architect Jules Brunfaut ontwierp dit pand voor Edouard Hannon, een ingenieur en fotografiepionier die, als enige persoon die niet van de familie was, opklom tot de hoogste functies in de Solvaygroep. De bouwheer was geïnteresseerd in de oudheid en technologie, zijn echtgenote in plantkunde. Die voorkeuren zien we terug in een dromerige vormgeving vol symboliek. Bij de opening van Maison Hannon is er van 1 juni tot 31 december 2024 een tentoonstelling rond het werk van Henry Van de Velde, Paul Hankar en Gustave Serrurier-Bovy. Nadien start een tweede restauratieronde die tot 2030 zal duren.

Er lopen in dit kader nog meer tentoonstellingen. Van 23 januari tot 30 april zien we in de Sint-Gorikshallen in het Brusselse centrum affiches die ontworpen werden door de grootste artiesten van de stroming. In Train World ontdekken we hoe Victor Horta en Henri Van de Velde spoorwegstations hielpen ontwerpen. Om een voorbeeld te geven: Horta tekende de voorstudies voor Brussel Centraal.

De Koning Boudewijnstichting grijpt het Brusselse art-nouveaujaar aan om belangrijke stukken in die stijl te exposeren. Van 17 mei tot 15 oktober is er in het museum BELvue op het Paleizenplein werk te bewonderen van onder meer Victor Horta, Henry Van de Velde, Philippe Wolfers en George Morren. Daar zijn veel meubels en juwelen bij.

Dat ook het Belgisch Stripcentrum deelneemt aan dit initiatief kan niet verwonderen. Het heeft in de Zandstraat in Brussel onderdak gekregen in een gebouw dat ontworpen werd door Victor Horta. Van 20 oktober tot 14 januari 2024 loopt er een tentoonstelling die de rijkdom van het thema en de vindingrijkheid van de betrokken kunstenaars benadrukt. Dat gebeurt niet alleen aan de hand van voorbeelden van art-nouveausporen in strips, maar ook door de relatie tussen deze twee kunsten te belichten.

www.visit.brussels/nl/bezoekers/agenda/art-nouveau-brussels-2023