Na arrestatie van meest gezochte maffiabaas: hoe groot is hun greep op Italië nog?

De meeste gezochte maffiabaas in Italië is opgepakt in een privékliniek in Palermo, de hoofdstad van het Italiaanse eiland Sicilië. Dat nieuws raakte vanochtend bekend. Messina Denaro (60) leefde al 30 jaar ondergedoken en wordt als een van de belangrijkste leiders van de Siciliaanse Cosa Nostra beschouwd, met een reeks moorden, bomaanslagen en ontvoeringen op zijn naam. 

"Het belang van zijn arrestatie is eerst en vooral symbolisch", zegt de Britse historicus John Dickie, die verschillende boeken schreef over de Italiaanse maffia.  "Elke maffiabaas die zoals hij al meer dan dertig jaar op de vlucht kan blijven, is een directe uitdaging voor de rechtsstaat en is reclame voor de macht van de Siciliaanse maffia."

Ook volgens criminologe en maffia-expert aan de KU Leuven Letizia Paoli kan het symbolische belang van deze arrestatie niet onderschat worden. "Messina Denaro was de laatste baas van de oude generatie van maffiabazen, die ook echt moorden hebben bevolen op belangrijke politici, rechters en hoge politiefunctionarissen."

Hoe kon Messina Denaro dertig jaar lang onder de radar van de autoriteiten blijven? "De precieze details moeten we daarover nog te weten komen", zegt Dickie. "Het lijkt erop dat hij een netwerk had dat hem steunde, zoals andere maffiabazen. In zijn geval weten we dat ze geschreven berichten gebruikten, in plaats van media of telefoons die getraceerd kunnen worden. Zo wisselden ze informatie uit, bevoorraadden ze hem en hielden ze hem verborgen."

Maar als hij zoals andere maffiabazen is, zijn die nauwe contacten en zijn invloed traag maar zeker afgenomen", voegt Dickie toe. "Zo zal het voor hem steeds moeilijker geworden zijn om uit de handen van de rechtsstaat te blijven." 

De arrestatie van Messina Denaro is volgens Dickie "nog maar eens een teken van de diepe crisis waarin de Siciliaanse maffia zich bevindt".  

"Dat wil niet zeggen dat de Siciliaanse maffia dood is. Het wil ook niet zeggen dat de corrupte politici en andere bestuurders die de afgelopen 150 jaar zaken gedaan hebben met de maffia verdwenen zijn." Toch beleeft de Cosa Nostra volgens Dickie "de ergste crisis uit z’n volledige 150-jarige bestaansgeschiedenis". 

"Om je een voorbeeld te geven: in goede tijden vertrouwde de Siciliaanse maffia op een coördinerend orgaan, de commissie, die samenkwam om problemen op te lossen en deals te sluiten. Die commissie is er al sinds 1993 niet meer in geslaagd om samen te komen. Telkens als ze het toch probeerden, is iedereen getraceerd en gearresteerd. Het aantal maffiamoorden is ook drastisch afgenomen: er zijn er deze dagen amper nog in Sicilië."

De Cosa Nostra gaat een onzekere toekomst tegemoet, weet ook criminologe Paoli. "De laatste dertig jaar heeft de Cosa Nostra aanzien en macht verloren. Dit is een gevolg van de versterking van de antimaffia-activiteiten in Italië vanaf het begin van de jaren negentig."

Ook de gewone Italiaan durft zich nu openlijk tegen de maffia te keren, vertelt Paoli. "Sicilianen applaudisseren voor de aanhouding van Denaro. In de steden zie je dat de bevolking nu gekanteld is tegen de maffia." 

"Het is belangrijk om te beseffen dat deze arrestatie gevierd wordt in Palermo", zegt ook Dickie. "Mensen komen op straat in de gietende regen om te applaudisseren voor de agenten die hem gearresteerd hebben. Dat is nog maar eens een teken dat de grip van de Siciliaanse maffia op de Siciliaanse bevolking al lang is afgebrokkeld."

"De autoriteit van Matteo Messina Denaro is historisch", vertelt Dickie. "Hij werkte nauw samen met de meest machtige maffiabaas aller tijden: Totò Riina, die intussen overleden is. Riina’s groep pleegde wat in feite een staatsgreep was binnen de Siciliaanse maffia in de vroege jaren 1980, door al hun vijanden te vermoorden. Ze bleven moorden in een tijd waarin Sicilië op weg was om een soort "narco-staat" te worden. Ze vermoordden politie, magistraten, journalisten, iedereen die in hun weg stond."

"Die strategie van slachtingen kwam tot een hoogtepunt in 1992, toen ze de meest beruchte moorden in de geschiedenis van de Siciliaans maffia uitvoerden: de moorden op Giovanni Falcone en Paolo Borsellino, twee heroïsche magistraten die de maffia bestreden", zo gaat Dickie verder. "Het jaar daarna, in 1993, pleegden ze verschillende bomaanslagen op het Italiaanse vasteland."

Het doel van Riina was om de Italiaanse overheid te dwingen om zich terug te trekken en om te stoppen met de jacht op de Cosa Nostra. "Maar dat heeft niet gewerkt. Eén voor één zijn de maffiabazen opgepakt en de jacht op hen is ongenadig geworden", weet Dickie.

Denaro is opgepakt in een privéziekenhuis in Palermo. Dat doet meteen de geruchtenmolen draaien. Was het personeel van het ziekenhuis op de hoogte dat de meest gezochte maffiabaas in hun ziekenhuis verbleef? En waarom was Denaro daar? 

"In het verleden had je maffiabazen die dokters en chirurgen waren, dat is niet ongebruikelijk", vertelt Dickie. Al geldt dat ook voor andere hooggeplaatste beroepen. 'Elke economische activiteit die van de staat afhankelijk is, is kwetsbaar voor het rommelen met contracten. Dat is hoe de maffia veel geld verdient. En uiteraard gaat er veel geld om in het gezondheidssysteem."

"We zullen dus moeten afwachten of er nog arrestaties volgen, of ze echt wisten met wie ze te maken hadden. Maar daar is het nu nog te vroeg voor." In ieder geval was Denaro zo goed als zeker in het ziekenhuis als patiënt. "Hij ging niet naar het ziekenhuis om zijn investeringen te inspecteren. Hij was daar omdat hij ziek was." Naar verluidt heeft Denaro kanker.