Sint-Antoniusvieringen in onder meer Oud-Turnhout en Pelt beschermd als immaterieel erfgoed

Op verschillende plaatsen in Vlaanderen vinden vandaag of komende zondag Sint-Antoniusvieringen plaats. Zijn naamdag is op 17 januari. Vlaams minister van Cultuur Jan Jambon heeft die vieringen nu erkend als immaterieel erfgoed. "De Sint-Antoniusvieringen zijn een traditie die sterk leeft op lokaal niveau. De gemeenschappen zoeken ook naar hedendaagse invullingen van het religieuze aspect, wat een manier kan zijn om dit erfgoed ook bij jongeren te laten leven." 

De traditie is ontstaan toen de boeren hun vee wilden beschermen tegen ziektes. Het vee was hun kapitaal. Daarom lieten ze het zegenen door de pastoor. "Maar als je iets wil afdwingen, moet je vaak iets in de plaats geven", zegt Jan Aerts, voorzitter van de werkgroep 500 jaar Sint-Antonius in Oosthoven. "In de winter wordt er geslacht. Wellicht was er al een deel van het varken op de feesttafel beland met Kerstmis, maar er was nog wel wat over om op de naamdag van Sint-Antonius te schenken aan de pastoor. De varkenskop stond centraal. De pastoor verdeelde het vlees dan onder de armen. Sint-Antonius schonk ook alles weg en ging in armoede leven. Daarom hebben ze hem uitgekozen als beschermheilige." 

Dat de Sint-Antoniusvieringen nu erkend zijn als immaterieel erfgoed, is goed nieuws voor het voortbestaan van de eeuwenoude traditie, vindt Aerts. "Misschien waren ze op bepaalde plaatsen wel gedoemd om te verdwijnen. Nu gaan ook jongere mensen misschien interesse krijgen in de viering. We kunnen samen met andere parochies in Vlaanderen ook eens nadenken over de manier waarop we het blijven vieren, nu er ook steeds meer kerken sluiten bijvoorbeeld. Het principe van je rijkdom delen met de armen kan zo blijven bestaan."

In Pelt (Limburg) wordt Sint-Antonius elk jaar nog echt gevierd in het gehucht 't Hènt. In de parochiezaal wordt een varkenskop per opbod verkocht, maar ook andere huisdieren, zoals konijnen en kalkoenen. "Heel het dorp is op een of andere manier bij die traditie betrokken", zegt mede-organisator Theo Vanmierlo. "De parochie hangt heel erg aan elkaar en ook alle verenigingen helpen bij de viering. De zaal zit helemaal vol en ook de kinderen van de lagere school komen. Die krijgen een zakcent en mogen meebieden."

In Oud-Turnhout zijn er volgens geschriften op 17 januari 1522 twee schenkingen van varkenskoppen geweest aan de kapel van Sint-Antonius en wellicht nog op andere plaatsen. Daarom gingen ze normaal vorig jaar 500 jaar Sint-Antonius vieren maar door corona zijn de feestelijkheden een jaar uitgesteld. Er is een tentoonstelling in de kerk van Sint-Antonius Abt. Vrijdag trekken de kinderen van de lagere school Reuzepas door de gemeente voor de Sint-Antoniusommegang. Ze zamelen geld in voor de school en geven zelf ook een kleinigheid. (Lees verder onder de foto.)

Zondag is er een eucharistieviering en worden de dieren gezegend, vooral paarden, maar er zijn ook onder meer honden en tractoren bijgekomen. "Er zijn nog altijd landbouwers die vleeswaren komen brengen om de bescherming van hun dieren af te smeken. Die worden dan per opbod verkocht. De laatste jaren brengen ook lokale handelaars offergaven zoals bier- en fruitkorven. De opbrengst gaat naar mensen die het niet breed hebben en naar de parochie. Die kan het door de hoge energiekosten ook gebruiken om de kerk 's winters te verwarmen." Na afloop is er een volksfeest.

Toch gaat Jef de beschermheilige Sint-Antonius ook op zijn naamdag zelf vieren. "Naar aanleiding van de viering van 500 jaar bieden een tiental handelaars in Oosthoven deze maand speciale zaken aan, een Sint-Antoniusbeuling of een Teunisbrood bijvoorbeeld. Je kan ook een varkensmenu gaan eten. Ik ga er eens langs om één en ander uit te kiezen."

De Sint-Antoniusvieringen vinden plaats in heel Vlaanderen, onder meer in Bel (Geel), Edegem, Oosthoven (Oud-Turnhout), Pelt, Wolfsdonk (Aarschot), Herdersem (Aalst), Houtem (Vilvoorde), Rotselaar en Wever (Glabbeek).