Chinese bevolking voor het eerst in 60 jaar gekrompen: ‘Dit is zeer verontrustend’

Wat is er precies aan de hand?

“Het is zestig jaar geleden dat er in China nog sprake was van een krimp van de bevolking, maar toen was er iets heel anders aan de hand. Zestig jaar geleden waren niet enkel de vruchtbaarheidscijfers zeer hoog, maar ook de sterfte was hoog door de Grote Sprong Voorwaarts (de grote campagne van Mao die gepaard ging met hongersnood, BST). Nu is er voor het eerst sinds de metingen sprake van een een afname van de bevolking door de lage geboortecijfers, terwijl de sterftecijfers laag zijn.

“Een demografisch transitiemodel heeft vijf fases. Landen als België en Nederland zitten in fase 4, een stagnatie, maar China valt pijlsnel van fase 3 door tot fase 5, waarbij je een afname hebt door lage geboortecijfers. Dat is zeer verontrustend.”

Heeft China de eenkindpolitiek te laat losgelaten?

“Eigenlijk had het opheffen van de eenkindpolitiek amper effect. Toen in 2015 mensen een tweede kind mochten krijgen, zag je het jaar erop een kleine toename van mensen die echt een tweede kind wilden. De versoepelingen daarna hadden amper of geen effect meer.

“In de jaren negentig zorgde de eenkindpolitiek voor een rem, maar de algehele trend is er sowieso een van geboortevermindering. Als mensen van het platteland naar de stad trekken en verstedelijken, dan gaat dat altijd gepaard met een kleinere kinderwens.

“Nu heeft China een vruchtbaarheidscijfer van 1,1 en gezien de Chinese overheid er een creatieve boekhouding op nahoudt, zal dat zeker niet hoger liggen. Dat cijfer is heel moeilijk omkeerbaar en het sluit aan bij buurlanden zoals Taiwan, Japan en Zuid-Korea, die nooit geboortebeperkingen hadden.”

Waarom is het zo verontrustend?

“Het is een tikkende demografische tijdbom. Op dit moment is er nog demografisch dividend: de beroepsbevolking is vrij groot in verhouding tot de groep kinderen en ouderen. Meer mensen werken wel, dan niet. De generatie die nu met pensioen gaat, is geboren tijdens de Grote Sprong Voorwaarts en is daardoor nog een kleinere groep. Maar als je die bevolkingspiramide bekijkt, zie je daarna een enorme groep aankomen.

“Aanvankelijk is dat heel aantrekkelijk, want daardoor heeft China een grote beroepsgroep, maar binnenkort gaan die mensen met pensioen. Die evolutie is slecht nieuws voor de Chinese economie en een stagnerende Chinese economie doet ook bij ons pijn.

“Als arbeid kostbaarder wordt, stijgen de lonen. China heeft daarom ruim op tijd de stap richting hoogtechnologische producten gezet. De echte lageloonarbeid gaat nu naar landen als India en Bangladesh.”

Moeten we hierdoor sociale onrust verwachten?

“Ja, dat is niet uitgesloten. Denk maar aan een probleem zoals ouderenzorg. Dat is in China zo goed als onbestaande, waardoor dat ene kind in die competitieve samenleving voor oma en opa moet zorgen. De hele legitimiteit van de Chinese Communistische Partij (CCP) is gebouwd op de economische verwezenlijkingen sinds de openstelling, maar wat als die economie begint te sputteren?

“Je zult protesten nooit rechtstreeks kunnen linken aan demografie, maar wel aan stagnatie. Dat is een groot gevaar voor de CCP. Nu nog niet, maar wel in de komende vijf tot tien jaar.”

Is dit een onderwerp in China of is het taboe?

“Het valt op dat de Chinese staatsmedia het debat hierover toestaan. Dat is niet over elk onderwerp evident en dat toont dat ze zoekende zijn. Sommigen zien een oplossing in het verbeteren van de rechten van de vrouw, anderen vinden dan weer dat de vrouw in de keuken hoort.

“De afgelopen jaren waren er al een aantal opiniestukken in het Volksdagblad die heel ver gingen. Ik herinner me een stuk dat ervoor pleitte om condooms enkel te verkopen aan mensen met minimaal twee kinderen. Daar kwam enorm veel negatieve reactie op. Dan weet je dat zo’n draconische maatregel niet goed zou vallen.”

Ik neem aan dat de Chinese Communistische Partij al wel aan oplossingen heeft gedacht?

“Ja, ze proberen bijvoorbeeld om de prestatiedruk op scholen te verminderen. Veel Chinezen willen hun kind de beste kansen geven om de examendruk aan te kunnen en later naar een goede universiteit te gaan. Daarom investeren ze in peperdure bijles. De Chinese regering haakt in op die praktijken en probeert de kinderopvang te verbeteren, maar ik heb mijn twijfels of dat een kentering kan betekenen.

“Een land als Japan, het meest vergrijsde land ter wereld, toont dat er weinig aan te doen is. Waarom zou China dit wel kunnen?”

Een autoritair land als China heeft zijn demografie toch altijd gemakkelijker gestuurd?

“Je kunt wel een geboortebeperking invoeren, maar een geboorteverplichting ligt toch iets moeilijker. (lacht) Ze kunnen wel verder gaan dan buurlanden in het uitreiken van allerlei subsidies zoals bijvoorbeeld kindergeld.

“Andere oplossingen liggen in China dan weer moeilijker. Bij ons lossen we het tekort op door immigratie. Dat is bij ons ook controversieel, maar in China ligt het nog moeilijker. China steekt nu al alle moeite in de chinificatie van de minderheden. Een grote immigratie is dan praktisch onmogelijk. Ze zijn zo bang voor sociale instabiliteit dat ik ze niet massaal fabrieksarbeiders zie invliegen.”