Direct naar artikelinhoud
NieuwsStatiegeld

Studie over digitaal statiegeld onder vuur: ‘Dit staat vol met onbewezen en onhaalbare aannames door de bedrijfswereld’

Zwerfvuil in de natuur.Beeld Joris Van Gennip

De Vlaamse keuze voor digitaal statiegeld is gebaseerd op een studie die ‘bijzonder zwak onderbouwd is’. Dat stelt ngo Recycling Netwerk Benelux in een doorlichting. Ook op de parlementsbanken leeft argwaan.

Na twintig jaar discussie heeft de Vlaamse regering eind december het licht op groen gezet voor de invoering van statiegeld op plastic flessen en blikjes tegen 2025. Het digitale inzamelsysteem voorgesteld door de industrie krijgt de voorkeur. Al moet het zich eerst bewijzen. Dit jaar worden daarom een reeks proefprojecten opgestart.

Onder meer in Duitsland en Scandinavië blijkt al langer dat statiegeld de hoeveelheid zwerfvuil in de natuur verlaagt. Potentieel gaat het om 70 tot 90 procent minder plastic flessen en blikjes. In tegenstelling tot andere Europese landen, waar de lege drankverpakkingen moeten worden teruggebracht naar de winkel, verkiest Vlaanderen een onuitgegeven inzamelsysteem.

In het digitale systeem, gepromoot door recyclagebedrijf Fost Plus, voedingsfederatie Fevia en handelskoepel Comeos, zullen verpakkingen een code krijgen die gescand moet worden. Daarna mogen ze thuis in een blauwe zak. Of in aparte openbare vuilnisbakken. Ook die zullen codes krijgen. Zodra alles correct gescand is, wordt het statiegeld via onlinebankieren teruggestort.

Op maat

De keuze van de Vlaamse regering voor digitaal statiegeld is gebaseerd op een studie van consultant PwC in opdracht van de industrie. Sinds vorige week is die studie – onder druk van het Vlaams Parlement, de media en de milieubeweging – vrijgegeven. Volgens een doorlichting van Recycling Netwerk Benelux gaat het om een “studie op maat” die op belangrijke punten inhoudelijk slecht onderbouwd is.

“Afgaand op deze studie kun je alleen zeggen: er zal geen werkend digitaal inzamelsysteem zijn voor 2025. Als het überhaupt ooit zal kunnen werken”, zegt Rob Buurman, directeur van Recycling Netwerk Benelux. “De studie staat vol met onbewezen en onhaalbare aannames door de bedrijfswereld. Op vragen rond de factuur, de gebruiksvriendelijkheid en de privacy komen amper antwoorden. Dat is problematisch.”

In Vlaanderen bestaat vandaag al een klassiek inzamelsysteem voor glazen flessen.Beeld Tim Dirven

Recycling Netwerk Benelux heeft een waslijst met kritieken. De ngo wijst er onder meer op dat vandaag nog geen technologie bestaat die in staat is om aan hoge snelheid unieke QR-codes te drukken op blikjes. Ook de stelling van PwC dat het digitale systeem per jaar 32 miljoen euro minder zal kosten dan het alternatief wordt in twijfel getrokken. Volgens de ngo gaat PwC er bijvoorbeeld ten onrechte van uit dat 137 openbare vuilnisbakken volstaan voor de inzameling in de buitenlucht in heel Vlaanderen.

Toegankelijkheid is nog een belangrijk vraagteken: wat met mensen die geen smartphone hebben of er moeilijk mee overweg kunnen? Zij zullen in principe een thuisscanner krijgen. “Maar wie zal zorgen dat er een wifiverbinding is? En hoe moeten ze zich registreren: via een online procedure? Dat is allemaal onduidelijk”, aldus Buurman.

Privacy

Ook computerwetenschappers zien grote uitdagingen. Vincent Naessens (KU Leuven) legt uit: “Het rapport van PwC identificeert een aantal belangrijke privacy- en veiligheidsproblemen. Maar daar staan vaak geen oplossingen tegenover.” Om fraude aan te pakken met statiegeld zullen consumptiedata minstens tijdelijk centraal beheerd moeten worden.

“Het opzetten van een digitaal systeem dat gevoelige gegevens verwerkt is niet noodzakelijk de geschiktste strategie om dit maatschappelijke probleem aan te pakken”, zegt Naessens. “De effectiviteit in het licht van zwerfvuil lijkt me erg twijfelachtig, net zoals de komst van biometrische gegevens op de identiteitskaart in de nasleep van de aanslagen in Zaventem. Ingrijpende beslissingen rond privacy en cyberveiligheid moeten onder de loep genomen worden. Ook al omdat de centrale verzameling van data vaak de deur openzet voor andere doeleinden.”

Naessens verwijst naar de brede interpretatie van de Patriot Act na 9/11 en de gevolgen daarvan voor de privacy in de VS en wereldwijd. Denk aan het NSA-afluisterschandaal.

Doorkijken

In het parlement heeft oppositielid Mieke Schauvliege (Groen) woensdagavond harde kritiek geuit op de keuze voor digitaal statiegeld. “Ofwel heeft bevoegd minister Zuhal Demir (N-VA) beslissingen genomen op basis van een studie die ze niet heeft doorgrond. Ofwel rijdt ze voor de industrie. Ik weet niet wat het ergste is. Dat de industrie een studie op maat laat maken, dat snap ik nog ergens. Maar de regering moet daar dan doorkijken”, zegt ze aan de telefoon.

Ook binnen de meerderheid lijkt niet iedereen er gerust op. Parlementair Tinne Rombouts (cd&v) heeft vorige week al hoorzittingen gevraagd met de industrie over de manier waarop die het digitale inzamelsysteem wil uitwerken. “We moeten ervoor zorgen dat van bij aanvang duidelijk is wat onze zorgen zijn rond het systeem en wat we juist verwachten van de proefprojecten.”

Minister Demir heeft al beloofd dat ze het parlement nauw zal betrekken. Ook de milieubeweging zal regelmatig gehoord worden bij de uitwerking van statiegeld. Haar kabinet laat weten dat er duidelijke afspraken zijn: als het digitale inzamelsysteem zich niet kan bewijzen in 2023 wordt overgeschakeld naar het klassieke systeem. De deadline is en blijft 2025.

“Waarom zouden we ooit een systeem invoeren dat niet functioneert? Zo werkt het toch niet”, benadrukt Demir. “Laat ons nu die pilootprojecten eerst een eerlijke kans geven. Als blijkt dat de resultaten niet goed zijn, dan gaan we er niet mee doorzetten voor Fost Plus.”

“In de haalbaarheidsstudie voor digitaal statiegeld door PwC werden de technische, technologische, logistieke en juridische aspecten onder de loep genomen. De conclusie was: het kan”, stelt de industrie in een persbericht dat dinsdag is verzonden. Men zal nu samen met afvalbeheerder OVAM en Demir “een stappenplan uitwerken, voor onder andere de uitvoering van pilootprojecten om het systeem in de praktijk te testen”.

Dat er maar 137 extra vuilnisbakken worden voorzien, spreekt de industrie alvast tegen. “Het plan is om de 130.000 straatvuilnisbakken te ontdubbelen zodat mensen er ook hun blik in kunnen gooien. Daarnaast komen er 137 smart bins – bijvoorbeeld bij extra drukte op de dijk van Oostende in de zomer”, luidt het bij Comeos.

Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA)Beeld BELGA