Grote redding of vergiftigd geschenk: is het een goed idee om gevechtstanks te leveren aan Oekraïne?

Vorige week kondigde het Verenigd Koninkrijk aan dat het land 14 Challenger 2-tanks naar Oekraïne zal sturen. "Het juiste signaal naar andere landen", vindt de Oekraïense president Volodimir Zelenski. Toch hebben sommige experts hun bedenkingen bij de wapenleveringen aan het land. De vrees groeit dat Rusland de leveringen ziet als een escalatie van het conflict, maar is dat wel zo? 5 vragen en 5 antwoorden.

Tanks kunnen wel degelijk een groot verschil betekenen. De oorlog in Oekraïne is, zeker nu de winter aangebroken is, geëvolueerd tot een ware uitputtingsslag. Beide partijen hebben zich ingegraven en de frontlinie verandert nauwelijks. "Momenteel is er echt sprake van een standstill", duidt Jan Balliauw, Ruslandkenner bij VRT NWS. 

"Beide partijen boeken geen vooruitgang. En dat is gevaarlijk voor Oekraïne. Hoe langer die pauze duurt, des te meer tijd Rusland krijgt om de troepen opnieuw te bevoorraden. Er wordt zelfs gespeculeerd over een nieuw offensief in 2023."

Ook op vlak van de productie van munitie is de oorlog een ware uitputtingsslag. De partij die zich voldoende kan blijven bevoorraden met munitie en artillerie, zal uiteindelijk de meeste successen boeken in de oorlog. "Deze oorlog is er één met hoge attritiegraad", gaat Balliauw verder. "Dat betekent dat er heel wat munitie wordt verschoten. Op een bepaald moment verbruikte het Oekraïense leger in één week tijd meer munitie dan de VS in één maand kon produceren." 

Volgens defensie-expert Roger Housen is het belang van tanks in de nieuwe fase van de oorlog niet te onderschatten. "Je hebt tanks nodig om een zekere stootkracht te hebben, om door de linies te geraken." Alleen met de hulp van de zware tanks kan je die linies doorboren, meent ook Balliauw. De Duitse Leopard II-tanks zijn ook zwaarder, krachtiger en geavanceerder dan de Oekraïense tanks. Ook beschikt de Leopard over betere optieken als warmtebeeldkijkers en richtingssoftware.

Over één ding is het Westen het nog steeds eens: we sturen geen troepen naar Oekraïne. De andere wapenleveringen leiden wel tot heel wat kopzorgen. Hoe zwaar mogen de wapens zijn? Leveren we ook aanvalswapens aan Oekraïne?

Lang heeft het Westen enkel verdedigingssystemen geleverd aan Oekraïne. De échte technologische snufjes, die werden achtergehouden. Lang was het Westen ook erg behoedzaam om aanvalswapens te leveren. Tot nu... "Je merkt duidelijk dat die rode lijn verschuift", legt Jan Balliauw uit. "Met de levering van de HIMARS-raketsystemen werd een eerste rode lijn overschreden. Dan kwam er nog de beslissing om Bradley pantservoertuigen en de Patriot-luchtafweersystemen te leveren, een tweede rode lijn die overschreden werd. Tot nu toe was de vrees groot dat het conflict zou escaleren of dat Rusland tijdens de oorlog de tanks in handen zou krijgen. Toch zal ook die rode lijn weldra waarschijnlijk vervagen."

De Leopard 2-tanks die verschillende Europese landen naar het front willen sturen, zijn moderne tanks van Duitse makelij. Ze worden vervaardigd door het defensiebedrijf Rheinmetall en zijn hét paradepaardje van de Duitse defensie. Alle landen die zulke tanks aankopen van Duitsland, gaan akkoord met de voorwaarden van de verkoopovereenkomst. "Daarin staat dat ze die tanks niet mogen doorverkopen (of in dit geval doneren) aan derden", vertelt Balliauw. "Zo is Duitsland er zeker van dat die tanks niet doorverkocht worden aan mogelijke tegenstanders van het land."

Polen en Finland, die nu dus graag hun tanks willen leveren aan Oekraïne, kunnen dat dus niet zonder de toestemming van Duitsland. Maar de Duitse regering reageert erg terughoudend. De Leopard 2-gevechtstank is een erg gevaarlijk aanvalswapen. Duitsland vreest dat Rusland de zending van tanks zou kunnen zien als een escalatie. 

"Dat is moeilijk te zeggen", zegt Balliauw. In het verleden heeft Rusland al verschillende keren gedreigd dat het een levering van aanvalswapens zou aangrijpen om het conflict te doen escaleren. Dat is toen telkens niet gebeurd. 

Aarzelend Duitsland vreest dat de levering van tanks nu wel eens voor escalatie zou kunnen zorgen. Maar volgens verschillende bondgenoten is die bezorgdheid misplaatst. Rusland geeft immers geen enkel signaal dat het binnenkort met de aanval op Oekraïne zou ophouden. Groot-Brittannië besliste vorige week wel om als eerste land Britse Challenger-tanks naar Oekraïne te zenden. Het land heeft er echter onvoldoende om de basis te vormen van de Oekraïense troepenmacht.

Europa heeft er trouwens een heleboel Leopard 2-tanks. Veel Europese landen hebben er in het verleden al aangekocht. En, ze kunnen snel geleverd worden. Per trein, dan wel, en de Amerikaanse tanks zouden per stuk, één per één, overgevlogen moeten worden. Een tijdrovende en erg dure operatie. Ze zijn ook een stuk complexer in gebruik. 

En dus blijft er maar één alternatief over: de Duitse Leopard 2-tanks. Tijdens de Koude Oorlog produceerde het land er duizenden. Die worden nu door legers in heel Europa ingezet. "Alles hangt momenteel af van de beslissingen van de Duitse regering. Niet alleen of de Duitsers hun eigen tanks zullen leveren, maar ook of ze toestemming zullen geven aan anderen. Ik dring er bij mijn Duitse collega's wel op aan om dat te doen", zei de Britse minister van Defensie Ben Wallace maandag.

Maar er komt schot in de zaak. Zeker nu er in Duitsland een nieuwe minister van Defensie werd aangesteld. Boris Pistorius van de sociaaldemocratische partij SPD volgt zijn partijgenote Christine Lambrecht op. Op zijn eerste officiële werkdag zat hij al samen met zijn Amerikaanse collega, minister van Defensie Lloyd Austin. Vandaag komt een brede coalitie van de twee ambtgenoten en verschillende andere leiders samen op de Amerikaanse basis van Ramstein in Rijnland-Palts. Ze gaan het er onder meer hebben over de levering van Duitse tanks. Men verwacht dat Duitsland op dit overleg verschillende toezeggingen zal doen. 

Velen stellen zich de vraag wat er met al die wapens zal gebeuren eens de oorlog achter de rug is. Na de Balkanoorlog zagen we bijvoorbeeld dat bij ons, zelfs 30 jaar na het conflict, wapens die voor dat conflict geleverd werden nog steeds in omloop zijn. Of ten tijde van de Afghanistanoorlog... Toen zette de Amerikaanse inlichtingendienst CIA de grootste geheime operatie op poten om de verzetstrijders, de Moedjahedien, te bewapenen tegen de toenmalige USSR. 2.000 Stinger-luchtdoelraketten werden toen geleverd. Veel jaren later zou blijken dat enkele van die wapens in de handen van terroristen kwamen. 

Jan Balliauw denkt echter dat die redenering in dit geval niet opgaat. "Doordat er in Oekraïne zo zwaar gevochten wordt, zal er na de oorlog hoogstwaarschijnlijk niet veel militair materieel meer overblijven. Bovendien is het erg moeilijk om het zwaardere materieel, zoals een tank of een HIMARS-systeem, op de zwarte markt van de hand te doen." 

Ook op verschillende andere manieren proberen de wapenleveranciers de (gedeeltelijke) controle over hun goederen te behouden. "Volgens verschillende berichten zou er door de Amerikanen een manier ingebouwd zijn om de controle te behouden op de HIMARS-systemen. Zo kunnen ze hun zeggenschap behouden over de doelwitten van het Oekraïense leger."

"Voor de oorlog stond Oekraïne ook bekend als een corrupt land", gaat Balliauw verder. "Dat is nu wel enorm verminderd. Iemand die zich op dit moment schuldig maakt aan corruptie, doet eigenlijk aan landverraad." De kans dat corrupte Oekraïense overheidsfunctionarissen het Westerse militaire materieel op de zwarte markt zullen doorverkopen, is dus eerder klein.