‘Een deel van Mathildes familie is in Congo vermoord. Dat is een trauma’

De macht van Mathilde is een geestig boek, met vaardige hand geschreven. Als een vis in het water beweegt radio- en televisiepresentator Jo De Poorter (56) zich in de kringen van de hogere adel – het protocol heeft geen geheimen voor hem. Tegelijk is hij niet te beroerd de bubbel met een scherpe pen te doorprikken. Het boek verraadt de vrolijke invloed van Jan Van den Berghe, een vaste researcher van De Poorter, die gekscherend zegt dat hij, als enige Belg, meer aan de koninklijke familie verdient dan omgekeerd.

In De Poorters wonderlijke huis, dat het midden houdt tussen de grot van Ali Baba en een statige patriciërswoning, trekken we ons terug in de ontvangstruimte. En algauw drukt De Poorter zijn verbazing uit over het feit dat sommige mensen níét geïnteresseerd zouden zijn in de gebeurtenissen aan het hof.

Jo De Poorter: “Op recepties merk ik steevast dat na het eerste glas chablis de vragen komen over hoe het er écht aan toegaat in het koninklijk paleis. Iederéén wil dat weten: mannen en vrouwen, wetenschappers en industriëlen. Royals zijn de celebrity’s bij uitstek: ze worden gevolgd en nagegaapt van de wieg tot het graf. Ze leven op het snijpunt waar geschiedenis, glamour, politiek, society en diplomatie elkaar raken: daar gebeuren fascinerende dingen. Het is mijn streven de lezer te introduceren in een wereld die er langs de buitenkant helemaal anders uitziet dan vanbinnen.”

Raak jij wel binnen in die wereld?

De Poorter: “Voor alle duidelijkheid: ik ben met geen enkele royal bevriend, en ik ga met niemand eten of padellen. Ik zou dat wel kúnnen, maar ik wil afstand bewaren. Mijn gevoelens mogen niet in de weg komen te staan van mijn werk voor radio en tv, of mijn boeken. Ik moet kritisch kunnen blijven.

“Ik ontmoet mensen langs de zijlijn: ik ben aanwezig bij alle begrafenissen en huwelijken. Bij het huwelijk van Harry en Meghan stond ik buiten op het gras van Windsor te wachten om commentaar te geven. Maar ondertussen heb je een zee van tijd waarin je de chauffeur van een royal tegenkomt, de secretaris, de beste vriendin, de kapper, de vaste cameraman, de fotograaf. Zo heb ik in de loop van twintig jaar een databank met informatie aangelegd. Want als morgen, God verhoede, een royal overlijdt, moet ik wel in de studio van VTM gaan zitten. Voor de uitvaart van de Queen heb ik elf uur lang commentaar gegeven.

“Nu, mijn boek gaat niet alleen over Mathilde, maar ook over de zeven officiële koninginnen die België heeft gekend. En daarnaast heb ik ook een plaatsje gereserveerd voor de acht andere vrouwen die de ambitie hebben gehad om vorstin te worden: de maîtresse, de moeder, de dochter, de bastaarddochter, de zus – alle vrouwen die aanspraak hebben gemaakt op de titel.”

De conclusie van je boek luidt dat Mathilde véél meer macht bezit dan voorgangers als Paola en Fabiola. Hoe komt dat?

De Poorter: “Het duidelijkste voorbeeld van de macht van Mathilde zag ik op de begrafenis van de Queen. Ze zat op de derde rij, dichter dan de meeste familieleden van Elizabeth II, elf rijen voor Joe Biden, de president van de Verenigde Staten. Mathilde heeft vorig jaar 25 gekroonde hoofden ontmoet, 21 premiers en 50 presidenten. Ik weet niet hoe het bij jou zit, maar in mijn vriendenkring zitten die mensen niet.

“Mathilde bezit een machtig netwerk en veel invloed. Dat is geen toeval. Koning Filip heeft bij zijn aanstelling gezegd: ‘Wij gaan deze taak samen uitoefenen.’”

Was het geen koninklijk meervoud?

De Poorter: “Filip gebruikt vaak de zinsnede: ‘De koningin en ik’. Dat is een beleefdheidsformule, maar ook een bewijs van de unieke positie die zijn vrouw inneemt.

“Paola had geen ambitie om macht te verwerven in een land waar ze in het noorden een taal spraken waar ze geen letter van begreep. Ze heeft zelfs nooit koningin wíllen zijn, ze heeft er uiteindelijk pas mee ingestemd omdat zo’n titel toch iets dóét met een mens: ze had er geen bezwaar tegen de eerste vrouw van de koninklijke familie te worden. Maar ze was in erg weinig geïnteresseerd, behalve dan een beetje in kunst, lekker eten, reizen en interieurinrichting. Ze droeg niet bij aan het koningschap van haar man, maar dat hoefde ook niet. Albert II was lange tijd een van de beste en populairste vorsten: op zijn eigen volkse en joyeuze manier verbond hij mensen. Hij had, wat Engelsen noemen, ‘the power of chat’. Hij kon met iedereen babbelen – in het Frans, het Nederlands, desnoods zelfs in het Duits. Paola voelde zich onbehaaglijk bij chit-chat.

“Fabiola is een ander verhaal. Zij was de vrouw achter de vorst. Zij heeft Boudewijn gered nadat hij als 20-jarige jongen op de troon was gezet. Ze was ook de eerste koningin met een eigen secretariaat en medewerkers.”

Over staatszaken sprak Boudewijn niet met Fabiola.

De Poorter: “Dat is juist, maar door hun beider enorme godsdienstigheid stond ze wel heel dicht bij hem. En zij had wél de ambitie om de eerste plaats te bekleden. Ken je het verhaal van de begrafenis van Leopold III, de vader van Boudewijn? Naast Leopolds weduwe Lilian Baels was ook Fabiola aanwezig. Er was ook een koffietafel. Bij iedere andere Belgische familie komt de ereplaats dan toe aan de weduwe. Behalve in de koninklijke familie: daar is die plaats voor de vrouw van de heersende koning. Met alle medeleven voor de rouwende weduwe zou je verwachten dat een regerende koningin dan zou zeggen: ‘Ga jij hier maar zitten.’ Maar dat was buiten Fabiola gerekend. Ze ging op de ereplaats zitten, en Lilian is boos van de koffietafel weggerend.

“Fabiola had het moeilijk om na de dood van Boudewijn terug te treden en Paola het voetlicht te gunnen. Tot het einde van haar dagen is ze doorgegaan met haar ceremoniële functie: lintjes knippen bij feestelijke openingen, of champagneflessen tegen schepen laten knallen om ze te dopen.”

Mathilde heeft, net als Fabiola, nog altijd haar eigen specifieke activiteiten.

De Poorter: “Alles wat met kinderen, oudere mensen, kunsten en ziektes te maken heeft, is haar domein. Maar heel vaak komt ze ook samen met haar man naar buiten. Dat is een strategische beslissing. Sinds de komst van Mathilde is de perceptie over Filip gewijzigd: hij zal het wel kunnen, denken de meeste Belgen nu, terwijl dat vroeger net omgekeerd was.

“Mathilde vangt het licht. Dat heeft te maken met het feit dat ze een grote vrouw is, net als Diana indertijd: she sticks out in the crowd. Ze is ook blond, ze ziet er goed uit. En, niet onbelangrijk: ze kleedt zich als een koningin.

“Maar ze kan ook, dankzij haar achtergrond als psychologe, mensen op hun gemak stellen. Filip heeft niet datzelfde charisma, maar heeft wel een enorme toewijding en werklust. Door hard te werken, wordt hij meer au sérieux genomen als koning. Dat is Mathildes verdienste, zegt Filip: ‘Zij heeft me in mijn kracht gebracht.’

“Bovendien heeft ze, met het voortbrengen van vier troonopvolgers, die ze naar haar beeld en gelijkenis heeft gekneed, de voortzetting van de monarchie verzekerd.”

Dat klinkt bijna goddelijk.

De Poorter: “Het is in elk geval godsdienstig (lacht). Ze heeft zichzelf omgeturnd in een hedendaagse vorstin: elegant, gracieus en charismatisch. En dat heeft ze ook haar nageslacht bijgebracht. Als je kijkt naar de verbijsterende perfectie waarmee haar oudste dochter Elisabeth beweegt, spreekt, denkt en studeert, heeft dat veel te maken met het vormsel – we blijven religieus – dat Mathilde haar heeft meegegeven.

“Gabriël, het tweede kind van Filip en Mathilde, legt exact hetzelfde traject af als zijn oudste zus: hij gaat nu ook naar de militaire school, terwijl hij weet dat hij daar naar alle waarschijnlijkheid nooit iets mee zal doen. Maar: hij is de eerste opvolger voor het geval er iets ergs met zijn zus zou gebeuren. Hij is op aarde om het land te dienen – zijn persoonlijke dromen zijn van ondergeschikt belang. Die voorbeeldigheid heeft Mathilde erin geslepen. Ze rijdt, als koningin, ook zelf een foutloos parcours.”

Met uitzondering van het WK voetbal in 2014, waar ze Rode Duivel Divock Origi complimenteerde met een doelpunt dat Romelu Lukaku had gemaakt.

De Poorter: “Dat zal ze heel erg hebben gevonden: ze is, net als Filip, doodsbenauwd fouten te maken. Hun enige werkpuntje is: ‘Maak eens wat méér fouten.’ Echte grootsheid blijkt uit hoe je omgaat met missers. Maar dat zal het hele Belgische koningshuis nog moeten leren, vrees ik. Neem nu de kwestie Delphine van Saksen-Coburg. Dat had in een vingerknip opgelost kunnen zijn, als Albert II ‘Et alors?’ had gezegd. Maar nee, de kwestie is pas na zeven jaar voor de rechtbank beslecht.”

DNA-DINGETJE

Mathilde was niet happy met de komst van Delphine. Ze noemt haar, volgens je boek, ‘celle par qui le scandale arrive’: een schandaalprinses.

De Poorter: “Dat heeft Mathilde zich in huiselijke kring laten ontvallen, hoor ik. In alle koninklijke families heb je een strikte rangorde: prinses van den bloede – dochter van een koning – is het hoogst haalbare voor een vrouw. Prinsessen van den bloede, zoals Astrid van België, voelen zich échte royals, in tegenstelling tot de anderen, die gemaakte prinsessen en koninginnen zijn. Mathilde noemen we misschien wel koningin, maar dat is een titel uit courtoisie. Ze is een gemaakte koningin. En dan verschijnt plots Delphine op het toneel, een geboren prinses: ze is de dochter van een koning.

“Delphine is niet te controleren. Als het van het paleis had afgehangen, had ze nooit aan Dancing with the Stars deelgenomen: het getuigt niet van koninklijke waardigheid om voor televisiecamera’s je been tegen je oor te leggen. Maar Delphine is onafhankelijk: ze krijgt geen dotatie en heeft geen functie. Ze hoeft dus nergens toestemming voor te vragen. Maar als zij iets discutabels doet, straalt dat af op de hele familie, bovenal op haar broer Filip.”

Maakt Delphine volgens Mathilde deel uit van de koninklijke familie?

De Poorter: “Er is een kennismakingsbezoek geweest, waarvan een foto is gemaakt.”

Een legendarische foto van Delphine op bezoek bij Albert en Paola waarbij, schrijf je, ‘vooral opvalt dat de koningin een hechtere band heeft met haar handtas dan met haar plusdochter’.

De Poorter: “Ik denk niet dat dat bezoek voor herhaling vatbaar is. Je kunt het sentiment van koningin Paola wel begrijpen, dat ze als 85-jarige vrouw niet meer elke dag geconfronteerd wil worden met een fout uit het verleden van haar man. Is dat leuk voor Delphine? Nee, maar ik kan ook het standpunt van Mathilde begrijpen als ze zou zeggen: ‘We moeten Delphine niet te dicht aanhalen: op een DNA-dingetje na is ze niet met ons verbonden.’”

Dat is zakelijk gedacht.

De Poorter: “Je mag Mathilde van veel verdenken, maar niet dat ze niet zakelijk denkt. In haar hoofd is weinig ruimte voor improvisatie. Een medewerker vertelde me laatst dat ze Mathilde had gecomplimenteerd met het resultaat van haar bezoek aan de kapper: ‘Majesteit, uw haar is zo mooi: moet u ergens naartoe?’ – ‘Nee, maar er kan altijd iets gebeuren.’ Mathilde is altijd klaar om in de spotlights te treden.”

Waarom wil ze met ‘Majesteit’ worden aangesproken?

De Poorter: “Paola vond ‘Mevrouw’ meer dan voldoende. Mathilde heeft de klok teruggedraaid. Ik vermoed omdat je de functie niet los kunt zien van de persoon: de kroon hangt altijd boven je hoofd.

“Mathilde is de eerste vrouw aan het hof: dat moet uit alles blijken, ook uit hoe ze wordt aangesproken. Maar, laat daar geen misverstand over bestaan, zo zijn ze bijna allemaal. Charles III is ook een gezellige en vriendelijke man met wie je los kunt babbelen, maar iedere protocollaire millimeter moet wel worden gevolgd.”

GOED GESPEELD

Toen Filip in 2013 koning van België werd, heerste de bezorgdheid dat hij vanwege zijn koppigheid uit zijn rol zou vallen. Dat heeft hij in delicate dossiers niet gedaan: de ontvangst van Vlaams Belang-voorzitter Tom Van Grieken op het paleis, de uitbreiding van de euthanasiewet, de spijtbetuiging aan de Congolese bevolking.

De Poorter: “Ons land heeft vroeger koningen gekend die wat dat betreft verschrikkelijk in de fout zijn gegaan. Leopold III is er zijn troon door verloren, Boudewijn bijna. Filip beseft dat hij zijn rol moet vervullen zoals die in de grondwet beschreven staat. Een koning is het instrument van de regering.”

Filip is even godsdienstig als Boudewijn. Twijfelt hij als het om de uitbreiding van euthanasie gaat?

De Poorter: “De koning en koningin bekijken het leven vanuit een religieus standpunt, maar in tegenstelling tot Boudewijn willen ze dat standpunt niet opdringen aan anderen. Toen Boudewijn een moreel probleem had met de abortuswet, heeft hij zich tot de voor hem hoogste morele autoriteit gericht: God. Dat zal Filip niet doen.”

Toch heeft het paleis gewogen op het werk van de Congo-commissie.

De Poorter: “Ik snap dat een 62-jarige koning, een afstammeling van Leopold II, op dat vlak in een lastig parket zit. De schatting van het aantal Congolezen dat het leven heeft gelaten door toedoen van Leopold II varieert van één tot vijf miljoen. Dat is niet even een kleine vergissing, dat is een gigantische humane catastrofe. Filip heeft daar zelf geen schuld aan, zijn familie wel. Het is moeilijk je in dat moeras te begeven, maar hij snapt de gevoeligheden.”

Toch doet het paleis telefoontjes met leden van de Congo-commissie. En overlegt Filip met premier Alexander De Croo.

De Poorter: “De audiënties van de premier bij de koning vinden plaats in de beslotenheid van een grote paleiskamer met een kop koffie en één koekje – de afspraak is dat daarvan niets naar buiten komt, het zogenaamde colloque singulier. Maar er zijn ook gesprekken die niet tussen vier muren plaatsvinden, en daar lekt soms iets van uit.

“Ik begrijp de bezorgdheid van de koninklijke familie. Maar de nagedachtenis aan de slachtoffers in Congo moet de familiale nostalgie in duizendvoud overtreffen. En dat zal ook gebeuren.”

Congo wordt niet abortus-deel II?

De Poorter: “Als Filip de beste koning wil zijn die hij kan zijn, is dat geen optie.”

Was in deze kwestie ook een rol weggelegd voor Mathilde?

De Poorter: “Ze voelt zich nauw betrokken bij het onderwerp: een deel van haar familie, langs moeders kant, is in Congo vermoord. Dat is een trauma, maar zowel Mathilde als Filip is te professioneel om die gevoelens te laten meespelen.”

In je boek kom je terug op het hobbelige pad dat Filip heeft bewandeld om Mathilde te vinden. Filip heeft de geruchten over een gearrangeerd huwelijk altijd als onzin afgedaan. Hoe is het volgens jou gegaan?

De Poorter: “Het leukste antwoord op die vraag is een citaat van een bekend politicus: ‘Ze hebben elkaar in ieder geval niet in de discotheek ontmoet.’ (lacht)

“Dat ze elkaar bij toeval hebben ontmoet, lijkt me onwaarschijnlijk. Op een uitzondering zijn álle huwelijken in de Belgische dynastie gearrangeerd. Nu, dat woord heeft een negatieve bijklank. Ik verkies: ‘goed over nagedacht’. Natuurlijk spelen verliefdheid en aantrekking een rol, maar uiteindelijk moet je wel goed nadenken of je het met iemand kunt uithouden en opvolging verwekken.”

De vader van Mathilde heeft een actieve huwelijkspolitiek gevoerd: al zijn kinderen zijn hogerop getrouwd.

De Poorter: “De ene zus is met een baron getrouwd, de andere met een markies en nog een andere met de kroonprins: bien joué (lacht). Patrick d’Udekem d’Acoz wilde niet dat zijn kinderen zich later zorgen zouden moeten maken over geld of een titel.”

Hoe schat jij het hardnekkige gerucht in dat Filip eerst iets zou hebben gehad met de zus van Mathilde, wijlen Marie-Alix d’Udekem d’Acoz?

De Poorter: “Het is, wat je zegt, een hardnekkig gerucht.”

Filip was op haar begrafenis voor er sprake was van een relatie met Mathilde.

De Poorter: “Filip was daar, volgens mijn research, om Mathilde te steunen. Vermoedelijk kenden ze elkaar al.”

HOMOSEKSUELE KONING

Een ander gerucht: Frédéric Deborsu schrijft in zijn boek Koningskwesties over de ‘bijzondere vriendschap’ van Filip met graaf Thomas d’Ansembourg, schrijver en psychotherapeut. De suggestie is dat Filip, als homoseksueel, alleen maar voor de voortzetting van zijn troon met een vrouw is getrouwd.

De Poorter: “De vriendschapsband tussen de twee mannen heeft bestaan. Welke vorm die heeft aangenomen, weet ik niet. Ik zou het wel bijzonder droef en naargeestig vinden mocht Filip met een vrouw in het huwelijk zijn getreden om de kroon veilig te stellen, volledig ingaand tegen zijn eigen geaardheid en verlangens. Het zou het koningsdrama van de 20ste eeuw zijn.

“In het koninklijk milieu is homoseksualiteit nog altijd ongebruikelijk. Ik bedoel: ik ken wel koningen die homoseksueel zijn, maar slechts weinigen komen er openlijk voor uit. Een van de uitzonderingen is de koning van Cambodja, Norodom Sihamoni, een voormalige balletdanser die door een samenloop van omstandigheden op de troon is komen te zitten.

“Nu, wat Filip betreft: ik denk niet dat hij zichzelf zoiets zou hebben aangedaan. Hij is, vanuit zijn achtergrond als een gekwetst kind, gevoelig voor wat men van hem denkt: zijn emoties zijn erg ontwikkeld. Hij heeft te veel respect voor zichzelf.”

Maar als hij de kroon wilde voortzetten, moest hij wel nakomelingen verwekken.

De Poorter: “Dat kan op verschillende manieren.”

Oké, maar als hij met een man zou samenleven, is er wel een probleem met de bloedlijn.

De Poorter: “Als zijn dochter Elisabeth zou besluiten om niet met een man te trouwen, zit je met dezelfde uitdaging: hoe loopt de troonopvolging als ze geen kinderen krijgt?”

Is dat aan de orde?

De Poorter: “Nee, ik geef het maar als voorbeeld. Iedereen laat, naar ik verneem, Elisabeth de vrije keuze. Dat is goed, maar het is wel voor het eerst dat het gebeurt. Vroeger was het automatisch mannetje-vrouwtje, nu heb je ook andere mogelijkheden.

“Het voornaamste is dat mensen hun eigen leven kunnen leiden en iemand vinden die ze graag zien. Je kunt altijd nog een ander systeem bedenken om de erfopvolging van de royals te regelen. Ik ben altijd bereid deel uit te maken van een werkgroep (lacht). Het zal in de toekomst sowieso niet meer zijn wat het vroeger was: de oudste zoon wordt koning.”

Elisabeth is 21. Ze is nog niet in verband gebracht met een prins of jonkman.

De Poorter: “Elisabeth kan gerust zijn: ook als ze ervoor kiest om níét het traditionele pad te volgen, zal ze zeker niet worden uitgesloten van de troonopvolging. Al wordt het dan wel ingewikkeld. Ik hoop dat alle kinderen in het gezin de ruimte krijgen zich te ontwikkelen zoals ze willen – of ze nu eerste of laatste in de erfopvolging zijn. Eerlijk gezegd, voor moderne ouders, met een psychologe als moeder, lijkt me dat geen punt.”

Filip heeft zelf aangegeven dat Albert en Paola geen zorgzame ouders waren. Zijn Filip en Mathilde dat wel?

De Poorter: “Heb je de documentaire Harry & Meghan gezien? Op een gegeven moment zitten ze in Frogmore Cottage, waar Oprah Winfrey op bezoek komt. Ze valt neer in een oude, scheefhangende zetel in een opgeknapt schuurtje en zegt: ‘Als je dit aan mensen vertelt, zal niemand het geloven.’ Sprookjes bestaan niet, ook niet in het koningshuis. Luxe, welstand en weelde bestaan bijna niet meer bij de oude adel: die mensen behelpen zich. Oké, ze hebben veel paleizen, ze bewegen zich van Windsor naar Buckingham naar Balmoral, maar ze zijn ook vaak alleen. De levens van de leden van de koninklijke familie zijn zuinig en arm aan emotie. Het is minder Disney dan je verwacht.

“Als je iets over de Coburgs kunt zeggen, is het wel dat ze ongelukkig waren in hun relatie of gezin. Op Boudewijn en Filip na hebben ze allemaal meer dan één minnares gehad.

“In dat milieu worden kinderen ook snel naar de kostschool gestuurd. De moeilijkste periode is van 1 tot 6 jaar – dan zijn ze nog thuis. Daarna zien velen hun kinderen niet meer terug. Filip en Mathilde zijn allebei vroeg het huis uitgegaan. Ze hebben een pact gesloten: wij pakken het anders aan, en houden onze kinderen dicht bij ons.”

Hebben ze het allebei niet ontzettend druk?

De Poorter: “Ik ken mensen met een slagerij die het drukker hebben. Plus: ze krijgen hulp bij alles. Bij het koken, het strijken, het werk in de tuin. Maar: Filip en Mathilde zijn wel voorleesouders geweest. Ze brachten hun kinderen zelf naar school. En op verjaardagen gaven ze hun een verantwoord cadeau: een bezoek aan het museum of zo (lacht). Het is onmogelijk om kinderen te vinden die nóg verantwoorder zijn opgevoed dan dat viertal van Laken.”

Mathilde is nu tien jaar koningin van België. Op welk moment hebben we haar gezien zoals ze werkelijk is?

De Poorter (denkt lang na): “We hebben haar nog nooit gezien zoals ze is. Dat wil ze ook niet. Mathilde heeft alles in het werk gesteld om zichzelf te boetseren naar het beeld van de vorstin die ze in gedachten heeft. Alleen die versie hebben we te zien gekregen.”

Zal later ook van koningin Elisabeth niets te zien zijn?

De Poorter: “De lat voor Elisabeth ligt hoog. Filip en Mathilde hebben ze zelfs té hoog gelegd. Er moet ruimte zijn om te struikelen.”

Wanneer moet Elisabeth overnemen?

De Poorter: “Mijn voorstel is: over zeven jaar, wanneer België tweehonderd jaar bestaat. Elisabeth zal dan net geen 30 zijn, Filip 69 en meer dan pensioengerechtigd. Het kan ook vroeger of later, maar het moet wel tijdig gebeuren om het scenario van Charles te vermijden, die nog 10 minuten koning mag zijn, terwijl hij moet opboksen tegen de nalatenschap van iemand die het zeventig jaar heeft gedaan en bij leven heilig is verklaard. (Zwijgt) Het is altijd moeilijk voor een zittende vorst om troonsafstand te doen.”

Dan komt Mathilde in een lastig parket: kiest ze voor haar man of dochter?

De Poorter: “Of kiest ze voor zichzelf? Want zodra haar dochter staatshoofd wordt, komt zij zelf in een tweederangspositie te zitten. Maar Mathilde leeft voor een ideaal, ze wil het voortbestaan van dit land niet in gevaar brengen: ik vermoed dat ze er bij haar man op zal aandringen om Elisabeth op tijd een kans te geven. De liefde voor haar oudste dochter is groot genoeg om dat offer te brengen.”

‘Mathilde 50', VTM, vrijdag 20 januari om 20.35 uur

Jo De Poorter, ‘De macht van Mathilde’, Pelckmans

© Humo