Waarom tanks voor Oekraïne zo'n heikel punt zijn voor Duitsland

"De Tweede Wereldoorlog speelt hierin een belangrijke rol", vertelt Wiebke Pittlik van het Duitslandinstituut van de Universiteit van Amsterdam. ""Nie wieder Krieg", "nooit meer oorlog", is daarbij het welbekende motto." De herinnering aan Duitsland als agressor is in de hoofden van de Duitsers nog te vers om nu het voortouw te nemen in het bewapenen van een ander land. "De druk op Duitsland om als leider naar voren te treden is nochtans enorm."

Het is daarom dat Duitsland in eerste instantie ook enkel defensieve wapens wou leveren aan Oekraïne. Toen Berlijn aan het begin van de oorlog kwam aanzetten met 5.000 helmen voor Oekraïne, werd daar dan ook wat lacherig op gereageerd. "Maar daar hebben ze ook al een grote draai gemaakt", zegt Pittlik. "Samen met de VS en het Verenigd Koninkrijk is Duitsland nu een van de grootste donoren van militair materieel aan Oekraïne."

Dat is meteen ook een belangrijk element: Duitsland is ervoor beducht om alleen initiatief te nemen. Vandaar ook de hang van Duitsland om bij het leveren van tanks hun karretje aan dat van de Amerikanen te hangen: Duitsland zou bereid zijn om de Leopard 2-tanks te leveren als de VS M1 Abrams stuurt, een ander type gevechtstank met een vliegtuigmotor, waar ook kerosine in moet. Het verschepen van die tanks en ook het onderhoud ervan, is dus logistiek veel moeilijker dan voor de Duitse tanks. De Amerikanen argumenteren dan ook dat het veel logischer is om de Leopards te sturen.

Een veelgehoord argument van de Duitsers is ook hun eigen veiligheid. Als Duitsland een voortrekkersrol inneemt om Oekraïne te bewapenen, zet het zichzelf in de wind. "Er is zeker grote angst voor wraak van Poetin. De pas ingezworen Defensieminister van Duitsland, Boris Pistorius, maakte gisteren toehoorders er in een interview ook even attent op dat Duitsland geen kernwapens heeft, zoals het Verenigd Koninkrijk en de VS", zegt Pittlik. "Daar komt dan ook nog bij dat het Duitse leger zelf in erbarmelijke toestand is. Als Duitsland te veel van zijn eigen militair materieel weggeeft, zijn ze ongerust dat ze hun eigen NAVO-verplichtingen niet meer kunnen nakomen."

Het belangrijkste obstakel om tanks te leveren aan Oekraïne lijkt echter wel de partij van bondskanselier Scholz en ook Defensieminister te zijn, de SPD. Binnen de Duitse regering zijn de Groenen en ook de liberale FDP wél voorstander om Oekraïne meer en zwaardere wapens te geven. 

Om de angel te vinden moeten we dan ook even in de geschiedenis duiken, meer bepaald naar de Ostpolitik van Willy Brandt, bondskanselier van West-Duitsland begin jaren 70. Brandt introduceerde een beleid van toenadering naar het communistische oosten. De redenering was dat je door zoveel mogelijk contacten aan te gaan, vooral op economisch vlak, je een betere relatie kan opbouwen met een bepaald land (het zogenoemde "Wandel durch Handel"-principe), in dit geval de Sovjet-Unie.

De Sovjet-Unie bestaat al lang niet meer, maar dat principe heeft zich bij de SPD voortgezet in de relatie met Rusland. "De SPD is nog steeds de partij die door zo veel mogelijk contacten met Rusland de band wil verbeteren. Ook nu, nu Rusland een oorlog is gestart tegen Oekraïne, is die kar (of tank) heel moeilijk te keren. Het idee is er nog altijd dat, wellicht na de oorlog, opnieuw een coëxistentie met Rusland zal gevonden moeten worden."

"De SPD staat hier ook niet helemaal alleen in. De CDU, de partij van voormalig bondskanselier Angela Merkel, is ook op deze manier met Rusland omgegaan. De goedkope gascontracten die daaruit zijn voortgekomen zijn ook een zegen geweest voor de Duitse economie. Maar de SPD is wel de partij waar je die erfenis nu nog het meeste ziet."

Voor de Groenen zijn de wapenleveringen veel minder een probleem, terwijl je dat misschien niet zou verwachten. Zij zijn meer bezig met mensenrechten. "Voor hen speelt in plaats van "Nie wieder Krieg" veel meer "Nie wieder Auschwitz", duidt Hanco Jürgens, ook van het Duitslandinstituut, op de Nederlandse radio. "Dat standpunt is er gekomen na de oorlogen in Joegoslavië, en wordt nu ook naar de Oekraïense situatie vertaald: het beschermen van de Oekraïense bevolking is het allerbelangrijkste."

Nog een laatste element dat meespeelt is de bondskanselier zelf. "Olaf Scholz staat er ook om bekend dat hij niet plooit naar de meningen van anderen, hoe groot de druk ook is. 

Zijn voorganger Merkel was veel meer een moderator, die zocht naar een tussenweg en een compromis. Scholz heeft dat veel minder." En daarmee schiet hij misschien ook in eigen voet: door niet of vaag te communiceren waarom een bepaalde beslissing genomen wordt, komen de inspanningen die Duitsland levert om Oekraïne te helpen, niet goed uit de verf.