Poetin draaide beetje bij beetje de gaskraan dicht, maar die chantage keert zich nu tegen hem

Er wordt snel gezegd dat de prijzen dalen omdat we met Kerstmis zacht weer hadden. Of omdat na Nieuwjaar de windmolentjes iets harder draaiden dan wat ze gewoonlijk in die periode doen, namelijk niets. Omdat we wat minder gas verbruikten, iets wat trouwens niet zo’n goed nieuws is, want het gaat hier vooral om de bedrijven, niet de huishoudens. Of omdat Chinese gasimporteurs door de zwakke binnenlandse prijzen en de hoge voorraden in eigen land proberen hun geplande zendingen dit voorjaar naar Europa af te leiden.

Dit alles heeft natuurlijk wel iets of wat gespeeld, maar de gaschantage van Poetin is in de eerste plaats mislukt omdat er zich in korte tijd in Europa een ware shift heeft voltrokken.

Goed gevuld

Jeffrey Sonnenfeld, professor aan de Yale School of Management, schreef onlangs in Financial Times dat Europa nog slechts 9 procent van zijn gas uit Rusland betrekt, tegen 46 procent voor de oorlog. De via pijpleidingen aangevoerde voorraden uit Noorwegen en Algerije én vooral lng uit de VS en elders hebben het verschil helpen compenseren en onze gasvoorraden meer dan goed gevuld: nu 83,3 procent gemiddeld in de EU tegenover 54 procent een jaar geleden.

Sommige analisten blijven zeggen dat de komende winter voor Europa moeilijker zal zijn dan deze, omdat we nu nog profiteerden van een beetje Russisch gas dat volgend jaar waarschijnlijk niet meer onze richting zal stromen. Anderen zeggen dat de volumes die Europa op de wereldmarkten heeft weten te bemachtigen, zouden moeten kunnen volstaan.

De extra aanvoer van lng is bovendien nog maar het begin. Op korte termijn zal naar verwachting meer dan 100 miljard kubieke meter extra lng-voorraadcapaciteit gecreëerd worden, een toename met 20 procent. Aan de Noordzee hebben de Duitsers in slechts 194 dagen een drijvende terminal geïnstalleerd in de haven van Wilhelmshaven. De Duitse federale regering houdt verder toezicht op de bouw van zes andere terminals, waarvan de meeste tegen het einde van 2023 in gebruik moeten zijn, goed voor een totale capaciteit van meer dan 30 miljard kubieke meter per jaar. Of ongeveer de helft van het gas dat in heel 2021 vanuit Rusland via de Nord Stream 1-gaspijpleiding kwam.

Minpuntje

Nederland opende in september een terminal met een capaciteit van 5,9 miljoen ton in Eemshaven. Italië verhoogt zijn jaarlijkse capaciteit voor vloeibaar gas van 11 naar 20 miljoen ton en gaat nog drie nieuwe lng-terminals bouwen. Frankrijk zal in september zijn vijfde lanceren in de buurt van Le Havre. Griekenland opent in het najaar van 2023 een lang geplande terminal in Alexandroupolis. Kroatië zal de capaciteit van zijn bestaande terminal verdubbelen. In Litouwen is een gloednieuwe terminal in gebruik en Letland is van plan er drie te bouwen. Estland en Finland bouwen aan een gemeenschappelijke terminal. Ook aan de transportcapaciteit wordt gewerkt: op de Aziatische scheepswerven zijn in 2022 wel 163 lng-tankers besteld. Dubbel zoveel als in 2021, dat ook al een uitzonderlijk jaar was. Enig minpuntje: dit gas is wat duurder en minder schoon, omdat het vloeibaar moet gemaakt worden en het transport dus per megatanker gaat.

Een kniesoor die daarop let, zeker in vergelijking met de situatie waarin Poetin zichzelf gewrongen heeft. Rusland — en voordien de Sovjet-Unie — was een betrouwbare energieleverancier. Zelfs op het hoogtepunt van de Koude Oorlog kwamen de communisten hun afspraken na. Die reputatie heeft de Russische president te grabbel gegooid. Bovendien heeft hij, na het wegvallen van de exportroutes naar Europa, weinig bestaande alternatieven. Het uitbouwen van uitvoercapaciteit is geen makkie, gezien de soms ijzige omstandigheden en de uitdagingen van arctische scheepvaart. Er bestaat één pijpleiding die Rusland met China verbindt, maar ze heeft slechts 10 procent van de capaciteit van het netwerk richting Europa. De Chinezen lijken ook niet gehaast om bijkomende te bouwen.

De verloren gasinkomsten worden op ruim 100 miljard euro per jaar geschat. Dat geld stroomde natuurlijk niet allemaal rechtstreeks naar de Russische staatskas. Maar de staatsinkomsten uit export van gas én olie worden in de begroting van dit jaar wel 24 procent lager geraamd. In 2021 waren ze nog goed voor 108 miljard euro. De Russische staatsbegroting voor 2023 bedraagt 450 miljard euro. Van de openbare begroting wordt 32 procent besteed aan defensie en staatsveiligheid. De bestemming van 100 miljard euro is geheim. Maar er mag van uitgegaan worden dat dit bedrag in hoofdzaak ook naar krijgsmacht en veiligheid gaat, zodat nu bijna de helft van de federale begroting in Rusland die richting uitgaat.

Op termijn is dit niet houdbaar. Of zoals Louis Lumière in 1895 al zei én verfilmde in L’arroseur arrosé: “Hij die met water spoot, werd zelf nat.”