Guldensporenslag centraal in "Het verhaal van Vlaanderen": feiten en fictie achter de iconische én omstreden veldslag

In interviews vooraf zei Tom Waes dat traditionele flaminganten niet per se in hun nopjes gaan zijn met de aflevering over de Guldensporenslag. "Ooit werd die slag als een soort verhaal van de Vlaamse bevrijding voorgesteld, maar historici hebben al lang een andere interpretatie, gebaseerd op historische bronnen en niet mythevorming", zegt Jan Dumolyn. Hij is historicus aan de UGent en een van de wetenschappelijke adviseurs van de reeks.

De Guldensporenslag was in de eerste plaats een sociale strijd. "In de eeuw voor de Guldensporenslag had je een enorme expansie van de economie in de zuidelijke Nederlanden (door de textielnijverheid, red). De steden werden groter, maar ook de sociale tegenstellingen. De textielarbeiders hadden geen macht, geen politieke inspraak, en dat leidde tot protest. Vlaanderen was in de middeleeuwen de regio waar de eerste grote stakingen plaatsvonden. Er was een hele golf van opstanden, en die zag je ook in Luik, in Brabant, in Brussel (die niet tot het graafschap Vlaanderen behoorden, red). Daar gaat het helemaal niet over de Franse koning", legt Dumolyn uit. "Dat is een element dat er in Vlaanderen bij komt: de graaf van Vlaanderen tegenover de koning van Frankrijk."

"In die tijd al was er veel geschiedschrijving over de Guldensporenslag. In de 18e eeuw waren er verhalen en gedichten over Pieter De Coninck, Jan Breydel", zegt Kevin Absillis. Hij is taal- en literatuurwetenschapper en auteur van het boek "Het slechte geweten van Vlaanderen" over Conscience. "Dat we de belangrijkste figuren en de details daarover zo goed kennen, dat komt in de eerste plaats door "De leeuw van Vlaanderen" van Conscience. De impact daarvan was ongeëvenaard, sindsdien zit het in het collectieve geheugen."

Conscience en "De leeuw van Vlaanderen" werden in de loop der tijden gebruikt om de Vlaamse identiteit vorm te geven. Het beeld van de Guldensporenslag als een taalstrijd, de ontvoogding van Vlaanderen, vindt daarin zijn oorsprong. "Toch ten dele", zegt Absillis. "Nadien is dat uitvergroot en is er een nieuwe draai aan gegeven. Conscience bracht de mythe deels op gang. Waarover hij schreef, en de manier waarop, dat is ook weer een mythe geworden."

Wat wilde Conscience dan eigenlijk vertellen? "Conscience had met zijn roman een dubbele boodschap", zegt Absillis. "Hij wilde de Belgische identiteit legitimeren, een eerbetoon brengen aan de nieuwe vorst Leopold I. Daarnaast wilde hij aankaarten dat Nederlandstalige inwoners van het graafschap Vlaanderen gediscrimineerd werden in hun taal en cultuur. Hij wilde dat mensen zich bewust zouden worden van hun eigen identiteit en hervormingen zouden afdwingen, zonder een anti-Belgicistische boodschap te brengen."

Vandaag klinkt al wel eens de kritiek dat Conscience daarom de geschiedenis herschreven zou hebben, maar dat wil Absillis nuanceren. "Conscience kende de bronnen die bekend waren uitstekend, raadpleegde historici, maakte een studiereis. Hij vond niets uit. Het boek is verrassend getrouw, maar aan de andere kant zei hij: "Ik ga wel een roman schrijven"."

In het boek van Conscience krijgen Jan Breydel en Pieter De Coninck een prominente plaats. Voor velen zijn die namen dikwijls bekender dan de eigenlijke geschiedenis van de Guldensporenslag. Maar in de aflevering van vanavond wordt Jan Breydel niet eens genoemd. "Het zijn allebei historische personages, van beiden vinden we verhalen terug in de geschiedenisbronnen van die tijd", zegt Jan Dumolyn. "De Coninck is een van de belangrijkste leiders van opstanden in Europa, van Breydel is minder duidelijk welke rol hij gespeeld heeft."

"De Guldensporenslag is historisch gezien geen taalstrijd, maar van de wederomstuit wordt soms gedacht dat het allemaal niet meer klopt. Maar de Guldensporenslag is geen detail in de geschiedenis. Waarom is die zo belangrijk? Het was de eerste keer dat een volksleger van gewone mensen het haalde tegen het grootste ridderleger van Europa. Dat veroorzaakte een schokgolf door Europa."

Later dit voorjaar moet de veelbesproken Vlaamse canon verschijnen, de lijst van "belangrijkste namen en gebeurtenissen uit de Vlaamse cultuur". Over die canon is al heel wat inkt gevloeid. Jan Dumolyn en Kevin Absillis werkten eraan mee. Voor hen neemt de Guldensporenslag een zeer belangrijke plaats in binnen de canon. "In de laatste 200 jaar van de Belgische geschiedenis en het Vlaamse bewustzijn is de rol van het verhaal óver 1302 heel belangrijk geweest", zegt Absillis. "Het is de taak van de wetenschap om te tonen wat er daadwerkelijk was, en om te laten zien welke impact verhalen op gemeenschappen en democratieën kunnen hebben."

Over de Vlaamse canon en "Het verhaal van Vlaanderen" kunnen de discussies hoog oplopen. "Hoe meer er gediscussieerd wordt over geschiedenis, hoe beter", zegt Dumolyn. "Ik ben een zeer tevreden man de laatste weken. Nu praten we allemaal over geschiedenis. Laat iedereen zijn gedachte formuleren, dat is prachtig."