Direct naar artikelinhoud
AchtergrondHet verhaal van Vlaanderen

Waarom werd Jan Breydel niet vermeld in ‘Het verhaal van Vlaanderen’-aflevering over de Guldensporenslag? ‘Een bewuste keuze’

'De Bruggelingen keren zegevierend terug van de Guldensporenslag' (1893-1900) van Albrecht De Vriendt. Zowel kijkers als experts misten wat dingen in de aflevering van 'Het verhaal van Vlaanderen' over de slag.Beeld Albrecht De Vriendt / KMSKA

Wat gebeurde er nu ‘precies’ in 1302? Het verhaal van Vlaanderen wijdde er een volledige aflevering aan, maar vijftig minuten bleek niet voldoende om elke mythe te ontkrachten. ‘Je kreeg een Daens-gevoel, terwijl er ook binnen de ambachten veel ongelijkheid was.’

1. Waar zat Jan Breydel?

Over de man die samen met Pieter de Coninck op de markt van Brugge pronkt, het stadion van ’s lands grootste voetbalclub siert en een eigen assortiment aan ham en spek heeft, werd in Het verhaal van Vlaanderen in alle talen gezwegen. Zelfs een korte vermelding was Jan Breydel niet gegund.

“Een bewuste keuze”, weet historica Lisa Demets (UGent), die in het kader van de aflevering geconsulteerd werd. Over Breydel bestaat al langer een consensus: een belangrijke rol heeft hij niet gespeeld. Ook al liepen er “misschien een drietal Jannen Breydels” op het slagveld, dé Jan Breydel - zoals die onder meer in De leeuw van Vlaenderen van Hendrik Conscience - duikt pas in eigentijdse bronnen op vanaf 1308, en is dus deel van een fictieve navertelling. “Die discussie hebben ze simpelweg niet willen oprakelen.”

Historisch gezien een terechte keuze, zegt Demets. Maar wel een beetje vreemd, aangezien de aflevering net het mythische laagje probeert weg te schrapen van een slag die zich diep in het Vlaamse collectieve geheugen heeft genesteld. Veel kijkers bleven toch wat haperen. Waar zat die dekselse Breydel, waar ze zo veel over hadden geleerd? En wat met ‘scilt ende vriend’, de befaamde Vlaamse leuze tijdens de Brugse Metten?

De kijker wordt zonder veel voorgeschiedenis in die nachtelijke raid gedropt. “De aflevering vermeldt bijvoorbeeld niet dat de Brugse ambachtsmilitie was weggevlucht uit de stad, voorafgaand aan de Brugse Metten. Later vonden ze elkaar terug via die leuze. Maar was het louter een wachtwoord? Of bleek het effectief gekozen vanwege de moeilijke uitspraak voor Franstaligen? Dat blijft een beetje gissen, maar het was fijn geweest om die kwestie even aan te raken”, stelt Demets.

2. Lang leve de ‘onderdrukte’ Vlaming?

Historicus Rolf Falter, die dit voorjaar een boek uitbrengt over 1302, is tevreden over “de correcties op enkele hardnekkige mythes”. Wellicht de belangrijkste: dat de Guldensporenslag geen talenstrijd was maar een sociaal conflict, met als motor de ambachtslieden die een groter deel van de koek eisten - zowel van het geld als van de macht. “Toch is het nogal exclusief opgevoerd vanuit die sociale strijd, terwijl er nog heel wat andere verhoudingen speelden in een erg complexe samenleving.”

Ook Marc Reynebeau merkt het op in De Standaard: “Het verhaal van Vlaanderen doet niet de minste moeite om de cruciale politiek-institutionele context van de tijd te schetsen: de feodaliteit.” Zo speelt op de achtergrond ook een conflict tussen de graaf van Vlaanderen en zijn Franse leenheer, Filips De Schone. Hoe die relatie begon te etteren, en hoe die kwestie ook opspeelde in naburige hertogdommen, blijft achterwege.

Zo verwijst Demets naar het Charter van Kortenberg, waarin het hertogdom Brabant voorloper was. “Dat is een ontzettend belangrijk document, te vergelijken met wat de Magna Carta is voor de Britten.” De ambachten revolteerden in hetzelfde tijdsgewricht ook in Brussel, Gent, Luik of zelfs Parijs.

In die zin valt een discrepantie op: Het verhaal van Vlaanderen poogt het gebied te bestrijken zoals we dat vandaag kennen, maar grijpt net iets te gratuit terug naar het graafschap Vlaanderen. “De essentie van de Guldensporenslag is dat er een reële machtsverschuiving plaatsvindt binnen de samenleving”, zegt Falter. Die vindt, zoals Reynebeau terecht opmerkt, binnen de hele regio van de Zuidelijke Nederlanden plaats. “Grosso modo is dat het huidige België.”

Waarom werd Jan Breydel niet vermeld in ‘Het verhaal van Vlaanderen’-aflevering over de Guldensporenslag? ‘Een bewuste keuze’
Beeld © VRT

3. Heeft Tom Waes ons dan een nieuwe mythe aangepraat?

Het programma heeft de lat zelf hoog gelegd, door meerdere keren op te werpen wat er nu ‘precies’ in Kortrijk gebeurd was. Erg precies was het niet meteen, zegt Falter, die een diepgaandere militaire analyse miste. Dat voor het eerst het voetvolk een ridderleger wist te verslaan, werd nu toegeschreven aan vernuft en grinta. “Terwijl een cruciaal element ook de financiering was, die de stad Brugge had bijeen gekregen. Daardoor begon het leger niet enkel gemotiveerd, maar ook goed uitgerust aan de veldslag.”

Ook het “Daens-gevoel” is een tikkeltje overroepen, zegt Demets. “Binnen de ambachten was er ook veel ongelijkheid.” Lees: niet enkel paupers mengden zich in het strijdgewoel, maar ook rijke beenhouwers. Dat die een brute slachtpartij verkozen boven het gevangennemen van Fransen, was overigens niet enkel een gebrek aan militaire etiquette. “Het was deels ook een tactische keuze”, zegt Falter. “Tijdens de strijd gevangenen nemen, kost mankracht. Men deed er alles aan om de falanx niet te laten breken.”

Beeld uit de aflevering. De enscenering van de slag neemt veel tijd in beslag - waardoor details wijken - maar zorgt tegelijk voor allure en entertainment.Beeld © VRT

Zo zijn er nog wel wat gemiste kansen om een volledig plaatje te schetsen. Daarom hoeft de aflevering allerminst in de prullenmand te verdwijnen, zeggen beide historici. “In vijftig minuten moet je nu eenmaal keuzes maken”, weet Demets. Die keuze is duidelijk: de enscenering van de slag neemt veel tijd in beslag - waardoor details wijken - maar zorgt tegelijk voor allure en entertainment.

Falter verwijst naar een docureeks over het - voor Nederlanders - mythische jaar 1672, die tot in de historische details gaat. Het verhaal van Vlaanderen haalt wel bijna dubbel zo veel kijkers. Demets: “Ons verleden is gedeeld, dus iedereen mag er iets over zeggen. Dat is het mooie aan dit programma: iedereen praat erover.”